શેન ચોઉ (Shen Chou)
શેન ચોઉ (Shen Chou) (જ. 1427, સુ ચોઉ, કિયાન્ગ્સુ, ચીન; અ. 1509) : ચીની ચિત્રકાર. એક સુખી, સંપન્ન અને પ્રતિષ્ઠિત કુટુંબમાં શેનનો જન્મ થયો હતો. લાંબા જીવન દરમિયાન તેમણે ચિત્રકાર ઉપરાંત સુલેખનકાર (caligrapher) તરીકે પણ નામના મેળવી હતી અને તેઓ કવિતામાં ઊંડો રસ દાખવતા. તેમનાં ઘણાં ચિત્રોમાં, ખાસ કરીને તેમનાં…
વધુ વાંચો >શેન નંગ
શેન નંગ : ચીનનો બીજો પૌરાણિક રાજા. કહેવાય છે કે તે ઈ.પૂ. 28મી શતાબ્દીમાં થઈ ગયો. તેને માથું બળદનું અને શરીર માણસનું હતું. ગાડું અને હળની શોધ કરીને, બળદને કેળવીને તથા ઘોડા પર ધૂંસરી મૂકીને અને લોકોને અગ્નિ વડે જમીન સાફ કરતાં શીખવીને તેણે ચીનમાં સ્થાયી ખેતી કરતો સમાજ સ્થાપ્યો…
વધુ વાંચો >શૅનૉન (નદી)
શૅનૉન (નદી) : બ્રિટિશ ટાપુઓમાં આવેલી નદીઓ પૈકીની લાંબામાં લાંબી નદી. તે આયર્લૅન્ડમાં આવેલી છે અને ત્યાંનો મુખ્ય જળમાર્ગ બની રહેલી છે. આ નદી આયર્લૅન્ડના ક્વિલકાઘ પર્વતોમાંથી નીકળે છે. ત્યાંથી દક્ષિણ તરફ આશરે 370 કિમી. અંતર માટે વહીને ઍટલાંટિકમાં ઠલવાય છે. આ નદીના જળમાર્ગમાં ત્રણ (ઍલન, રી અને દર્ગ) સરોવરો…
વધુ વાંચો >શૅન્ક આર્ડ
શૅન્ક આર્ડ (જ. 16 સપ્ટેમ્બર 1944, હોલૅન્ડ) : હોલૅન્ડના સ્પીડસ્કૅટિંગના ખેલાડી. 1968માં 1500 મી. માટે રૌપ્ય ચન્દ્રક માટે પ્રયત્ન કર્યા બાદ, તેઓ જાપાનના સૅપોરો ખાતે યોજાયેલ ઑલિમ્પિક રમતોત્સવમાં 3 સુવર્ણચંદ્રકના વિજેતા બન્યા અને 1500 મી.માં 2 : 02.96નો અને 10,000 મી.માં 15 : 01.35નો વિક્રમ સ્થાપ્યો તેમજ 500 મી.માં 7…
વધુ વાંચો >શેન્કર, હિન્રીખ (Schenker, Heinrich)
શેન્કર, હિન્રીખ (Schenker, Heinrich) [જ. 19 જૂન 1868, વિસ્નિયૉવ્ક્ઝિકી (Wisniowczyki); અ. 14 જાન્યુઆરી 1935, વિયેના, ઑસ્ટ્રિયા] : ઑસ્ટ્રિયન સંગીતશાસ્ત્રી. અઢારમી અને ઓગણીસમી સદીના સંગીતની સૂરાવલિઓ અને ઘાટ-માળખાને લગતી સમજ વિકસાવવામાં શેન્કરનાં સંશોધનો અને સિદ્ધાંતોનો ફાળો રહેલો છે. ઑસ્ટ્રિયન સ્વરનિયોજક ઍન્ટૉન બ્રખ્નર હેઠળ તેણે સ્વરનિયોજક તરીકેની તાલીમ લીધી હતી. કારકિર્દીના પ્રારંભે…
વધુ વાંચો >શેન્યાંગ (મુકડેન)
શેન્યાંગ (મુકડેન) : ચીનના લાયોનિંગ પ્રાંતનું પાટનગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 41° 48´ ઉ. અ. અને 123° 27´ પૂ. રે.. આ શહેર મંચુરિયાના ગીચ વસ્તીવાળા પ્રદેશની મધ્યમાં હુન નદીને કાંઠે વસેલું છે. અહીં પાંચ રેલમાર્ગો ભેગા થાય છે. શહેરની નજીક ત્રણ હવાઈ મથકો આવેલાં છે. શેન્યાંગમાં આવેલાં કારખાનાં ધાતુપેદાશો, યાંત્રિક ઓજારો…
વધુ વાંચો >શેન્સી (Shensi, Shaanxi)
શેન્સી (Shensi, Shaanxi) : ચીનના ઉત્તર-મધ્ય ભાગમાં આવેલો પ્રાંત. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 35° ઉ. અ. અને 109° પૂ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 1,98,000 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે મોંગોલિયન સ્વાયત્ત રાજ્યસીમા, પૂર્વે શાન્સી, હેનાન અને હેબેઈ પ્રાંતો; દક્ષિણે સિયુઆન તથા પશ્ચિમે ગાન્શુ અને નિંગ્શિયા સ્વાયત્ત રાજ્ય આવેલાં…
વધુ વાંચો >શેપર્ડ, એલન બાર્ટલેટ
શેપર્ડ, એલન બાર્ટલેટ (જ. 1923, ઈસ્ટ ડેરી, ન્યૂ હૅમ્પશાયર, અમેરિકા) : અમેરિકાના અવકાશયાત્રી. તે અવકાશયાત્રા કરનાર પ્રથમ અમેરિકન લેખાયા. તેમણે યુ.એસ. નેવલ એકૅડેમી (1945) ખાતે તાલીમ લીધી; 1947થી તેમણે પરીક્ષણ માટે તથા તાલીમી મિશન માટે જેટ વિમાનમાં ઉડ્ડયન કર્યાં. ‘નાસા’ના મૂળ 7 અવકાશયાત્રીઓમાંના તે એક હતા. 5 મે, 1961ના રોજ…
વધુ વાંચો >શેપર્ડ, કેટ
શેપર્ડ, કેટ (જ. 1848, લિવરપૂલ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1934) : મહિલા-મતાધિકારના આંગ્લ આંદોલનકાર. 1869માં તે સ્થળાંતર કરીને ન્યૂઝીલૅન્ડ ગયાં. મહિલાઓની સામાજિક જવાબદારીઓ વિશે તેમનામાં તીવ્ર સભાનતા હતી. તેમની એવી પણ ઢ માન્યતા હતી કે મહિલાઓને રાજકીય બાબતોમાં પૂરેપૂરો ભાગ લેવા દેવો જોઈએ. 1887માં તેઓ ‘વિમેન્સ ક્રિશ્ચિયન ટેમ્પરન્સ યુનિયન’માં અધિકારી તરીકે જોડાયાં,…
વધુ વાંચો >શૅપિરો, ઍરિન પૅટ્રિયા માર્ગારેટ
શૅપિરો, ઍરિન પૅટ્રિયા માર્ગારેટ (જ. 1939) : મહિલા-હક માટેના આંગ્લ આંદોલનકાર. પતિના હાથે મારઝૂડ પામતી મહિલાઓ તથા તેમનાં બાળકો માટે તેમણે 1971માં લંડનમાં સર્વપ્રથમ આશ્રયગૃહની સ્થાપના કરી. આવા ક્રૂર કે કઠોર પુરુષોના હાથમાંથી સ્ત્રીઓને તથા બાળકોને ઉગારી લઈ તેમને કાનૂની રક્ષણ આપવા તથા નાણાકીય મદદ કરવા તેમણે ઝુંબેશ ઉપાડી. ‘સ્ક્રીમ…
વધુ વાંચો >શૅપિરો, કાર્લ
શૅપિરો, કાર્લ (જ. 10 નવેમ્બર 1913, બાલ્ટિમોર, મૅરિલૅન્ડ, અમેરિકા) : નામી લેખક. તેમણે વર્જિનિયા યુનિવર્સિટી તથા બાલ્ટિમોર ખાતેની પ્રૅટ લાઇબ્રેરી સ્કૂલમાં અભ્યાસ કર્યો. તેમણે અનેક સંસ્થાઓમાં શિક્ષણકાર્ય કર્યું. તેમાં 1968થી ડૅવિસ ખાતેની કૅલિફૉર્નિયા યુનિવર્સિટીમાં બજાવેલી કામગીરી કીમતી લેખાય છે. કલેક્ટેડ પોએમ્સ, 1948-78 (1978) નામના તેમના કાવ્યસંગ્રહમાં વિવિધ કાવ્યરૂપો પરત્વે તેમનું…
વધુ વાંચો >શેપ્લી, હાર્લો (Harlow Shapley)
શેપ્લી, હાર્લો (Harlow Shapley) (જ. 1885; અ. 1972) : 20મી સદીના પૂર્વાર્ધના એક નામાંકિત ખગોળવિજ્ઞાની. પૃથ્વી પરથી દેખાતી ‘આકાશગંગા’નું વાસ્તવિક સ્વરૂપ નક્કી કરવામાં આ વૈજ્ઞાનિકનું પ્રદાન સીમાચિહ્નરૂપ બન્યું. તે એચ. એન. રસેલ નામના અન્ય નામાંકિત ખગોળવિજ્ઞાની-(‘Hertzsprung Russel’ આકૃતિના સર્જક)ના વિદ્યાર્થી હતા. વૈજ્ઞાનિક તરીકેની કારકિર્દીની શરૂઆત માઉન્ટ વિલ્સન (કૅલિફૉર્નિયા, યુ.એસ.) ખાતેની …
વધુ વાંચો >શેફર, ઍરી (Scheffer, Ary)
શેફર, ઍરી (Scheffer, Ary) (જ. 1795, હોલૅન્ડ; અ. 1858) : ડચ રંગદર્શી ચિત્રકાર. તેમણે તેમનું લગભગ સમગ્ર જીવન ફ્રાંસમાં વિતાવેલું. ફ્રેંચ ચિત્રકારો પ્રુધોં (Prudhon) અને ગુઇરી (Guerin) હેઠળ તેમણે ચિત્રકલાની તાલીમ લીધેલી. એ દરમિયાન સહાધ્યાયી ચિત્રકારો જેરિકો (Gericault) અને દેલાક્રવા(Delacroix)નો પ્રભાવ પણ તેમણે ઝીલ્યો હતો. દેલાક્રવાની માફક શેફરે પણ દાંતે,…
વધુ વાંચો >શેફિલ્ડ
શેફિલ્ડ : મધ્ય ઇંગ્લૅન્ડના ઉત્તરભાગમાં આવેલું ઔદ્યોગિક શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 53° 23´ ઉ. અ. અને 1° 30´ પ. રે.. તે ડૉન અને શીફ નદીઓના સંગમ નજીક રમણીય પહાડી વિસ્તારમાં વસેલું છે. આ શહેર ઘણા લાંબા સમયથી ઉચ્ચ કક્ષાના પોલાદ અને તેની બનાવટો, ધાતુની પેદાશો અને ચાંદીનાં પાત્રો તથા તાસકો…
વધુ વાંચો >શેબાલિન, વિસારિયોન
શેબાલિન, વિસારિયોન (જ. 11 જૂન 1902, સાઇબીરિયા, રશિયા; અ. 1963, મૉસ્કો, રશિયા) : રશિયન સંગીતકાર અને સંગીત-નિયોજક. સંગીતના સંસ્કાર ધરાવતા એક જાગ્રત રશિયન પરિવારમાં તેમનો જન્મ. ઘરે પરિવારમાં અવારનવાર જલસા યોજાતા. બાળપણથી જ ગ્લીન્કા, મુસોર્ગ્સ્કી, બોરોદીન, રિમ્સ્કી-કોર્સાકૉવ અને ચાઇકૉવ્સ્કીનું સંગીત તેઓ વગાડતા. શાલેય અભ્યાસ પૂરો કર્યા બાદ 1919માં શેબાલિન સંગીત…
વધુ વાંચો >શેબ્સી પર્વતો
શેબ્સી પર્વતો : પૂર્વ નાઇજિરિયામાં આવેલી પર્વતમાળા. બેન્યુ અને તરાબા નદીઓ વચ્ચે તે આશરે 160 કિમી. જેટલી લંબાઈમાં વિસ્તરેલી છે. તેનું દિમલાન્ગ (વૉજેલ) શિખર નાઇજિરિયાનું ઊંચામાં ઊંચું શિખર ગણાય છે; તેની ઊંચાઈ 2,042 મીટરની છે અને તે હારમાળાના મધ્ય ભાગમાં આવેલું છે. ભરપૂર વનરાજીવાળા તેના ઉપરના ઢોળાવો પરથી કૅમ, ફૅન,…
વધુ વાંચો >શેમૅન્સ્કી નૉબર્ટ
શેમૅન્સ્કી નૉબર્ટ (જ. 30 મે 1924, ડેટ્રૉઇટ, મિશિગન, યુ.એસ.) : વેઇટલિફ્ટિંગના અમેરિકાના ખેલાડી. ઑલિમ્પિક રમતોત્સવમાં વેઇટલિફ્ટિંગમાં 4 ચંદ્રકો જીતનાર તેઓ એકમાત્ર વ્યક્તિ છે. 90 કિગ્રા.માં સુવર્ણચંદ્રક, 1952; 1948માં એ જ શ્રેણીમાં રૌપ્ય ચંદ્રક અને 1952માં કાંસ્યચંદ્રક, જ્યારે 1964માં હેવી વેઇટમાં પણ કાંસ્યચંદ્રક. 1947માં વિશ્વ-ચૅમ્પિયનશિપમાં તેઓ બીજા ક્રમે આવ્યા ત્યારે આંતરરાષ્ટ્રીય…
વધુ વાંચો >શેમ્ઝા, અનવર જલાલ
શેમ્ઝા, અનવર જલાલ (જ. 1928, સિમલા; અ. 1985, પાકિસ્તાન) : આધુનિક પાકિસ્તાની ચિત્રકાર. 1940માં તેઓ લાહોરની મેયો સ્કૂલ ઑવ્ આર્ટમાં જોડાયા અને 1947માં ત્યાં કલા-અભ્યાસ પૂરો કર્યો. ત્યારબાદ 1956થી 1958 સુધી તેમણે લંડનની સ્લેડ સ્કૂલ ઑવ્ આર્ટમાં અભ્યાસ કર્યો. સુલેખનાત્મક (calligraphic) ચિત્રો ચીતરવા માટે શેમ્ઝા જાણીતા છે. તેઓ અરબસ્તાનની કુફી…
વધુ વાંચો >શેરગીલ, અમૃતા
શેરગીલ, અમૃતા (જ. 30 જાન્યુઆરી 1913, બુડાપેસ્ટ, હંગેરી; અ. 6 ડિસેમ્બર 1941, લાહોર, ભારત) : આધુનિક ભારતીય મહિલા-ચિત્રકાર. અત્યંત નાની ઉંમરે ઉત્કૃષ્ટ ચિત્રસર્જન કરી તેમણે પોતાની કલા દ્વારા અનુગામીઓ પર જબરદસ્ત પ્રભાવ મૂક્યો છે. મહારાજા રણજિતસિંહની પૌત્રી પ્રિન્સેસ બામ્બા એક યુરોપયાત્રા દરમિયાન એક હંગેરિયન મહિલા મેરી ઍન્તૉનિયેતને મળેલી. એ મહિલાને…
વધુ વાંચો >શેરડી
શેરડી એકદળી વર્ગમાં આવેલા પોએસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Saccharum officinarum Linn. (સં. ઇક્ષુ; હિં. પોંડા, ગન્ના, ઈખ, ઉપ્પ; બં. આક, કુશિર; મ. ઉસ; ક. કબ્બુ; તે. ચિરકુ; તા. કરંબુ; મલા. કરીંબુ; અં. સુગરકેઇન, નોબલકેઇન) છે. તે એક ઊંચું બહુવર્ષાયુ તૃણ છે અને તેનું માત્ર વાવેતર જ થાય…
વધુ વાંચો >