૧૮.૨૭
લીલાવતી એમ.થી લુસાકા (રાજ્ય)
લીલાવતી એમ.
લીલાવતી એમ. (જ. 1927, કોટ્ટાપદી, જિ. ત્રિચૂર, કેરળ) : મલયાળમનાં વિવેચક, કવયિત્રી, ચરિત્ર-લેખિકા અને અનુવાદક. તેમને તેમની કૃતિ ‘કવિતાધ્વનિ’ માટે 1986ના વર્ષનો સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર આપવામાં આવેલો. તેમણે 1951માં મદ્રાસ યુનિવર્સિટીમાંથી મલયાળમમાં એમ.એ.ની ડિગ્રી પ્રથમ વર્ગમાં પ્રથમ ક્રમે મેળવી. ત્યારબાદ 1972માં કેરળ યુનિવર્સિટીમાંથી પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી અને તેમની કારકિર્દી…
વધુ વાંચો >લીલાવાદ
લીલાવાદ : સૃષ્ટિને લગતી પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા અહેતુક આનંદ મેળવવાની પરમાત્માની લીલા. હિંદુ ધર્મની માન્યતા પ્રમાણે પરમાત્માને આ જગતને લગતી પ્રવૃત્તિઓ કરીને કોઈ સ્વાર્થ સિદ્ધ કરવાનો નથી. આમ છતાં પરમાત્મા આ પ્રવૃત્તિઓ કરે છે અને એ દ્વારા પોતાના સ્વાભાવિક આનંદને મેળવે છે. કોઈ પણ ઊણપ પૂરી કરવાનું કે સ્વાર્થ સાધવાનું જેનું…
વધુ વાંચો >લીલી ઇયળ
લીલી ઇયળ : જુદા જુદા પાકને નુકસાન પહોંચાડતી એક ફૂદાની નિશાચર બહુભોજી ઇયળ (caterpillar). આ જીવાતની 6 જેટલી જાતો દુનિયામાં સર્વત્ર ફેલાયેલી છે. તેની ભારતમાં નુકસાન પહોંચાડતી જાતનો સમાવેશ રોમપક્ષ (Lepidoptera) શ્રેણીના Noctiuidae કુળમાં થયેલો છે. શાસ્ત્રીય નામ Helicoverpa armigera Hb.. નુકસાન કરતા પાકને અનુલક્ષીને તેને વિવિધ નામથી ઓળખવામાં આવે…
વધુ વાંચો >લીલી ચા (સુગંધી ચા)
લીલી ચા (સુગંધી ચા) : એકદળી વર્ગમાં આવેલા પોએસી (ગ્રેમિની) કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Cymbopogon citratus stapf syn. Andropogon citratus Dc. (સં. સુગંધભૂતૃણ; હિં. સુગંધી તૃણ; બં. ગંધબેના; મ. પાતીયા ચા, ગવતી ચા; ગુ. લીલી ચા; ક. સુગંધતૃણ; તે. નીમ્માગડ્ડી; ત. વસન પ્પીલ્લુ; મલ. વસન પ્યુલ્લા; અં. વેસ્ટ…
વધુ વાંચો >લીલી વાડ
લીલી વાડ : ઉદ્યાન, ખેતર, પટાંગણ કે નાના ભૂખંડ(plot)ની ફરતે આવેલી લીલા છોડોની બનેલી સરહદ સૂચવતી આડ. તેને માટે સામાન્યત: થોર, મેંદી કે અન્ય નાની શોભન-વનસ્પતિઓ પસંદ કરવામાં આવે છે. આવા છોડોને અવારનવાર કાપતા રહી વાડને એકસરખી રાખવામાં આવે છે. લીલી વાડમાં નાના એકસરખા છોડ હોય તો તેને કાપવાની જરૂર…
વધુ વાંચો >લીલુડી ધરતી
લીલુડી ધરતી : ઑરવોકલરમાં તૈયાર થયેલું પ્રથમ ગુજરાતી ચલચિત્ર. પ્રસિદ્ધ વાર્તાકાર ચુનીલાલ મડિયાની જાણીતી નવલકથા ‘લીલુડી ધરતી’ પરથી 1968માં કે. વી. ફિલ્મ્સનું ચલચિત્ર રજૂ થયું હતું. ‘લીલુડી ધરતી’ ગ્રામજીવનની પ્રણયકથા છે. સંતુ અને ગોબરની પ્રણયકથા સાથે ગામડાનાં મલિન પાત્રો, મલિન વૃત્તિઓ વચ્ચેનો સંઘર્ષ આ ચલચિત્રના કેન્દ્રમાં છે. શાર્દૂળભા અને માંડણ…
વધુ વાંચો >લીલો ચંપો
લીલો ચંપો : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા એનોનેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Artabotrys hexapetalus (Linn. f.) Bhandari syn. A. odoratissimus R. Br. (બં. કટચંપા; ગુ. લીલો ચંપો; હિં. હરા ચંપા; મ. હિરવા ચંપા; સં. હરિર ચંપક; ક. મનોરંજિની) છે. તે એક મોટી આરોહી ક્ષુપ સ્વરૂપની વનસ્પતિ છે અને દક્ષિણ…
વધુ વાંચો >લીલૉન્ગ્વે
લીલૉન્ગ્વે : આફ્રિકાના અગ્નિ ભાગમાં આવેલા માલાવીનું પાટનગર. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 13° 59´ દ. અ. અને 33° 44´ પૂ. રે. પર માલાવીના કૃષિવિસ્તારની મધ્યમાં લીલૉન્ગ્વે નદીને કાંઠે વસેલું છે. અહીં કૃષિપાકો, તમાકુ તથા કાપડનું ઉત્પાદન થતું હોવાથી તે પેદાશો માટેનું વેચાણમથક બની રહેલું છે. 1902માં અહીં વસાહતની શરૂઆત થયેલી.…
વધુ વાંચો >લીવરેજ (વાણિજ્ય)
લીવરેજ (વાણિજ્ય) : કંપનીના વકરામાં વધઘટ થતાં તેના નફામાં થતી સાપેક્ષ વધઘટ. ભૌતિકશાસ્ત્રમાં ઉચ્ચાલક(lever)નો ઉપયોગ કરવાથી જે યાંત્રિક શક્તિલાભ અથવા શક્તિહાનિ થાય છે તેને ‘લીવરેજ’ કહેવાય છે. તેવી રીતે ધંધામાં કંપની પ્રચુર અથવા સીમિત મૂડીની મદદથી ઉત્પાદિત કરેલા માલનું વેચાણ કરે તો વકરામાં વધઘટ થવાથી જે નાણાલાભ અથવા નાણાહાનિ થાય…
વધુ વાંચો >લીવિસ, એફ. (ફ્રૅન્ક) આર. (રેમંડ)
લીવિસ, એફ. (ફ્રૅન્ક) આર. (રેમંડ) (જ. 14 જુલાઈ 1895, કેમ્બ્રિજ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 17 એપ્રિલ 1978) : બ્રિટનની આર્નોલ્ડ અને રસ્કિનની પરંપરાના સાહિત્યવિવેચક. આ પ્રભાવશાળી વિવેચકનાં લખાણો તથા શિક્ષણની બ્રિટનની શાળાઓ તથા યુનિવર્સિટીઓમાં સાહિત્યના અભ્યાસ પર ઊંડી અને વ્યાપક અસર પડી. તેમના સમકાલીન અન્ય વિવેચકો આઈ. એ. રિચર્ડ્ઝ તથા વિલિયમ ઍમ્પસન…
વધુ વાંચો >લીવોડોપા
લીવોડોપા : પાર્કિન્સનના રોગમાં સારવાર રૂપ વપરાતું પ્રતિદુશ્ચલન (antidyskinetic) ઔષધ. તેને સામાન્ય રીતે ડીકાર્બૉક્સિલેઝ નામના ઉત્સેચકના પરિઘવર્તી અવદાબક(કાર્બીડોપા)ની સાથે અપાય છે. જેથી કરીને મગજમાં પ્રવેશતા લીવોડોપાનું પ્રમાણ ઊંચું અને ચિકિત્સીય ઉપયોગિતા ધરાવતું હોય. વળી પરિઘવર્તી ડિકાર્બૉક્સિલેશનની પ્રક્રિયાથી લીવોડોપામાંથી ડોપામિન બને છે; જે ઊબકા, ઊલટી અને લોહીનું ઘટતું દબાણ જેવી અન્ય…
વધુ વાંચો >લીશ્મનિયા (Leishmania)
લીશ્મનિયા (Leishmania) : રેતીમાખી (phlebotomus) વડે રક્ત ચૂસવાથી માનવશરીરનાં અંતરંગોમાં પ્રવેશીને હાનિ પહોંચાડતો પરોપજીવી ઉપદ્રવી પ્રજીવ (protozoon). પ્રજીવ સમુદાયના કશાધારી (mastigophera) વર્ગના આ સૂક્ષ્મજીવનો સમાવેશ Leishmaniadae કુળમાં થયેલો છે. કશા (flagellum) વડે પ્રચલન કરી તે માનવશરીરના વિવિધ ભાગોમાં પ્રસ્થાપિત થઈને ચેપ લગાડે છે અને નુકસાન કરે છે. આ પ્રજીવની L.…
વધુ વાંચો >લી સિગવાન્ગ
લી સિગવાન્ગ (જ. 1889; અ. 1971) : ચીની ભૂસ્તરશાસ્ત્રી. જીવાવશેષવિદ્યા, હિમવિદ્યા અને ભૂકંપવિદ્યામાં કરેલાં વિશિષ્ટ પ્રદાનો માટે તેઓ જાણીતા છે. પૃથ્વીની અંદર કાર્યરત પ્રતિબળો અને તેમની અસરો સાથે સંકળાયેલી ભૂસ્તરશાસ્ત્રની એક નવી શાખા ભૂસ્તરીય યાંત્રિકી(geological mechanics)નો તેમણે ઉમેરો કર્યો છે. આ શાખામાં તેમણે સૂચવેલાં માર્ગદર્શનો દ્વારા ચીનમાં ઘણાં મોટાં તેલક્ષેત્રો…
વધુ વાંચો >લીસિયમ
લીસિયમ : (1) પ્રાચીન ઍથેન્સની વ્યાયામશાળા. ત્યાં છોકરાઓ અને યુવકો શારીરિક તાલીમ લેતા તથા પ્રસિદ્ધ શિક્ષકોનાં વ્યાખ્યાનો સાંભળતા હતા. તે વ્યાયામશાળા ઍથેન્સની દીવાલોની બહાર, લિસસ નદીના કિનારે આવેલી હતી. તે દેવ એપૉલો લિકિયોસના પવિત્ર ઉપવન પાસે હતી, અને તેના નામથી ઓળખાતી હતી. આશરે ઈ. પૂ. 335માં ઍરિસ્ટૉટલે ત્યાં લીસિયમ નામની…
વધુ વાંચો >લી સુહ્સુન (Li Ssuhsun)
લી સુહ્સુન (Li Ssuhsun) (જ. 651, ચીન; અ. 716, ચીન) : તાંગ કાળના નિસર્ગના ચીની ચિત્રકાર. તાંગ રાજવંશમાં લી સુહ્સુનનો જન્મ થયેલો. રાજકીય ઊથલપાથલોભર્યું જીવન એ જીવેલા, દેશનિકાલ વેઠેલો તેમજ દેશમાં પુન:પ્રવેશ પણ કરેલો. માનદ લશ્કરી સેનાપતિનો હોદ્દો પણ મેળવેલો. આ ચિત્રો લી સુહ્સુને જ ચીતરેલાં એમ અધિકારપૂર્વક કહી શકાય…
વધુ વાંચો >લી હો (પિનિયન લી હી)
લી હો (પિનિયન લી હી) (જ. 791; અ. 817, ચૅંગ્કુ) : ચીનના તેજસ્વી કવિ. અંગ્રેજ કવિ જૉન કીટ્સની જેમ, માત્ર 26 વર્ષની યુવાન વયે તેમનું મૃત્યુ થયું ન હોત તો તેમની ગણના ચીનના સૌથી મહાન કવિઓમાં થઈ હોત. એક દંતકથા પ્રમાણે તેઓ ‘ક્વેઇત્સાઇ’ – આસુરી શક્તિ ધરાવતા માણસ હતા. ઘોડેસવારીની…
વધુ વાંચો >લીંડીપીપર (પીપર)
લીંડીપીપર (પીપર) : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા પાઇપરેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Piper longum Linn. (સં., તે. પિપ્પલી; હિં. પીપર; બં. પિપુલ; ગુ. લીંડીપીપર, પીપર; મ. પિંપળી; ક. હિપ્પલી; ત., મલ. તિપ્પિલી; અં. ઇંડિયન લોંગ પેંપર) છે. તે એક નાજુક, સુગંધિત વેલ છે અને કાષ્ઠમય મૂળ ધરાવે છે. ભારતના…
વધુ વાંચો >લીંબડી
લીંબડી : સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાનો તાલુકો અને તાલુકામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 22° 15´ થી 23° 00´ ઉ. અ. તથા 71° 30´ થી 72° 15´ પૂ.રે. વચ્ચેનો 1,713 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તાલુકામથક લીંબડી તાલુકાના મધ્ય-પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલું છે. તાલુકામાં 101 (3 વસ્તીવિહીન) ગામો આવેલાં છે. લીંબડી તાલુકાનું મોટાભાગનું…
વધુ વાંચો >લીંબડી સત્યાગ્રહ
લીંબડી સત્યાગ્રહ : સૌરાષ્ટ્રમાં આઝાદીની ચળવળ દરમિયાન જવાબદાર રાજ્યતંત્ર માટે થયેલ પ્રજાકીય સત્યાગ્રહ. તે ઈ. સ. 1939માં થયો હતો. ગુજરાતમાં બ્રિટિશ હકૂમત હેઠળના પ્રદેશોમાં આઝાદીની ચળવળ ચાલતી હતી. પરંતુ સૌરાષ્ટ્રનાં દેશી રાજ્યોમાં રાજાઓની સત્તા હોવાથી ત્યાં નાગરિક અધિકારો અને જવાબદાર રાજ્યતંત્ર માટે ચળવળ ચલાવવામાં આવતી હતી. સૌરાષ્ટ્રના રાજાઓ રૈયત ઉપર…
વધુ વાંચો >લીંબુ
લીંબુ : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા રુટેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Citrus limon (Linn.) Burm f. syn. C. medica var. limorum (સં. નિંબૂક, લિમ્પાક; હિં. નિંબૂ, નિબૂ (કાગજી); મ. નિંબોણી; બં. પાતિલેબુ; ક. નિંબે, લીંબુ; તા. એલુમિચ્ચે; મલ. ચેરુનારકં; તે. નિમ્મપંડુ; અં. લેમન) છે. તે બહુશાખી, 2 મી.થી 3…
વધુ વાંચો >