૧૮.૦૨
રિયો દ લાપ્લાટાથી રુઆન્ડા-ઉરુન્ડી
રિયો દ લાપ્લાટા
રિયો દ લાપ્લાટા : દક્ષિણ અમેરિકાના અગ્નિકોણમાં પારાના અને ઉરુગ્વે નદીઓ દ્વારા રચાતો નદીનાળપ્રદેશ (ગળણી આકારનો અખાતી વિભાગ). ભૌગોલિક સ્થાન : આશરે 34° 00´ દ. અ. અને 58° 00´ પ. રે.. આ અખાતી વિભાગ ઍટલૅંટિક મહાસાગરથી આશરે 270 કિમી.ના અંતર સુધી વાયવ્ય તરફ વિસ્તરેલો છે. આ બંને નદીઓ તેમનાં જળ…
વધુ વાંચો >રિયો નિગ્રો
રિયો નિગ્રો : દક્ષિણ-મધ્ય આર્જેન્ટીનાનો પ્રાંત. ભૌગોલિક સ્થાન : તે આશરે 37° 30´ થી 42° 00´ દ. અ. અને 63° 30´થી 72° 00 પ. રે. વચ્ચેનો 2,03,013 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ પ્રાંત પેટાગોનિયામાં ન્યૂક્વેનની સરહદની અંદર આવેલો છે, અને પૂર્વમાં ઍટલૅન્ટિક મહાસાગરથી પશ્ચિમ તરફ ઍન્ડીઝ સુધી વિસ્તરેલો…
વધુ વાંચો >રિયોબામ્બા (Riobamba)
રિયોબામ્બા (Riobamba) : ઇક્વેડોરના ચિમ્બોરાઝો પ્રાંતનું પાટનગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 1° 45´ દ. અ. અને 78° 30´ પ. રે. . તે માઉન્ટ ચિમ્બોરાઝો નજીક દક્ષિણ તરફ રિયોબામ્બા નદીના થાળામાં મધ્યના ઊંચાણવાળા પ્રદેશ પર આશરે 2,700 મીટરની ઊંચાઈ પર આવેલું છે. આ નગર પૂર્વ-ઇન્કા અને ઇન્કા સંસ્કૃતિકાળથી અસ્તિત્વ ધરાવે છે. 1534માં…
વધુ વાંચો >રિયો મુનિ
રિયો મુનિ : વિષુવવૃત્તીય ગિનીનો પ્રદેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : આ પ્રદેશ આશરે 1° 00´ થી 2° 00´ ઉ. અ. અને 9° 00´થી 11° 30´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 26,017 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તે ગેબન અને કેમેરૂન વચ્ચે મધ્ય-પશ્ચિમ આફ્રિકામાં આટલાંટિક મહાસાગરના કિનારા પર આવેલો છે. તેનું જૂનું નામ…
વધુ વાંચો >રિયો સંધિ
રિયો સંધિ : પશ્ચિમ ગોળાર્ધના, અમેરિકા ખંડનાં રાજ્યો વચ્ચેનો પારસ્પરિક સલામતી માટેનો કરાર; જેમાં અમેરિકાનું સંયુક્ત રાજ્ય પણ જોડાયેલું હતું. 2 સપ્ટેમ્બર, 1947ના રોજ આ સંધિ અંગેના સહીસિક્કા બ્રાઝિલના મુખ્ય બંદર રિયો-ડી-જાનેરો ખાતે કરવામાં આવેલા, જેમાં પ્રારંભે કુલ 21 દક્ષિણ અમેરિકન પ્રજાસત્તાક રાજ્યો જોડાયાં હતાં. આ પ્રાદેશિક સંધિ વ્યાપક આંતરરાષ્ટ્રીય…
વધુ વાંચો >રિલિસ, જૅકબ ઑગસ્ટ
રિલિસ, જૅકબ ઑગસ્ટ (જ. 3 મે 1849, રિબ, ડેન્માર્ક; અ. 26 મે 1914, મૅસેચૂસેટ્સ, અમેરિકા) : અમેરિકાના અખબારી પત્રકાર, સમાજસુધારક તથા ફોટોગ્રાફર. અમેરિકાના ગીચ-ગંદા વિસ્તારો(slums)નો તાદૃશ ચિતાર આપતા તેમના પુસ્તક ‘હાઉ ધી અધર હાફ લિવ્ઝ’ દ્વારા તેમણે 1890માં અમેરિકાની અંતરતમ સંવેદનાને હચમચાવી મૂકી હતી. 21 વર્ષની વયે તેઓ સ્થળાંતર કરીને…
વધુ વાંચો >રિલ્કે, રાઇનર મારિયા
રિલ્કે, રાઇનર મારિયા (જ. 4 ડિસેમ્બર 1875, પ્રાગ, બોહેમિયા, ઑસ્ટ્રિયા-હંગેરી (અત્યારે ઝેક પ્રજાસત્તાકમાં); અ. 29 ડિસેમ્બર 1926, વાલ્મૉન્ટ, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ) : ઑસ્ટ્રો-જર્મન કવિ. મૂળ નામ રેને મારિયા રિલ્કે. ઑસ્ટ્રો ‘દુઇનો એલિજિઝ’ અને ‘સૉનેટ્સ ટુ ઑર્ફિયસ’ માટે જગવિખ્યાત. ખાસ સુખી નહિ તેવા પરિવારનું એકનું એક સંતાન. તેમના પિતા જોસેફ મુલકી સેવામાં હતા.…
વધુ વાંચો >રિવર્ટન (Riverton)
રિવર્ટન (Riverton) : યુ.એસ.ના વાયોમિંગ રાજ્યના મધ્ય-પશ્ચિમે આવેલા ફ્રીમૉન્ટ પરગણાનું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 43° 01´ ઉ. અ. અને 108° 22´ પ. રે. તે વિન્ડ નદીના મુખ ખાતે બિગહૉર્ન નદીથી રચાતા સંગમસ્થાને વસેલું છે. 1906માં તે ‘વર્ડ્ઝવર્થ’ નામથી સ્થપાયેલું, પરંતુ તે ચાર નદીઓના સંગમસ્થાન પર આવેલું હોવાથી તેને રિવર્ટન નામ…
વધુ વાંચો >રિવર્સ, લૅરી (Rivers, Larry)
રિવર્સ, લૅરી (Rivers, Larry) (જ. 17 ઑગસ્ટ 1923, ન્યૂયૉર્ક સિટી) : અમૂર્ત અભિવ્યક્તિવાદી અમેરિકન ચિત્રકાર. ચિત્રમાં બળૂકો આવેગ દર્શાવતા લસરકા માટે તે જાણીતો છે. મૂળ નામ ઇટ્ઝ્રોખ લોઇઝા ગ્રોસ્બર્ગ (Yitzroch Loiza Grossberg). ‘જિલિયાર્ડ સ્કૂલ ઑવ્ મ્યુઝિક’માં રિવર્સે સંગીતસંરચના(composition)નો અભ્યાસ કર્યો અને ધંધાદારી સેક્સોફૉનિસ્ટ બન્યો. 1947થી 1948 સુધી ન્યૂયૉર્ક નગર અને…
વધુ વાંચો >રિવર્સ, વિલિયમ હેલ્સ રિવર્સ
રિવર્સ, વિલિયમ હેલ્સ રિવર્સ (જ. 1864; અ. 1922) : ઇંગ્લૅન્ડના નૃવંશશાસ્ત્રી. તેમણે શાળાનું શિક્ષણ ટોનબ્રિજ સ્કૂલમાંથી લીધું. કૉલેજ-શિક્ષણ લંડનની સેન્ટ બોથોલોમ્યુ હૉસ્પિટલમાં મેળવ્યું. તબીબી પદવી મેળવ્યા પછી તેઓ રૉયલ કૉલેજ ઑવ્ ફિઝિશિયનમાં જોડાયા. ઈ. સ. 1879માં કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાં શરીરવિજ્ઞાન અને પ્રયોગાત્મક મનોવિજ્ઞાનના અધ્યાપક તરીકે સેવા આપી. આ દરમિયાન તેમણે જ્ઞાનેન્દ્રિયોના…
વધુ વાંચો >રીજિયોનલ રિસર્ચ લૅબોરેટરી – જોરહાટ
રીજિયોનલ રિસર્ચ લૅબોરેટરી, જોરહાટ : સીએસઆઈઆર (CSIR) સ્થાપિત વિવિધ પ્રયોગશાળાઓમાંની એક. ઈશાન ભારતના પ્રદેશોની કુદરતી સંપત્તિ આધારિત એવી સ્વદેશી ટૅકનૉલૉજી વિકસાવવા આ સંસ્થા કાર્ય કરે છે કે જે ગુણવત્તા, કિંમત તથા ક્ષમતાની દૃષ્ટિએ આંતરરાષ્ટ્રીય ધોરણો સાથે સુસંગત હોય. સંસ્થાની સંશોધન તથા વિકાસ શાખા મુખ્યત્વે તેલક્ષેત્રોમાંથી મળતાં રસાયણો, કૃષિ-રસાયણો, સુગંધી દ્રવ્યો…
વધુ વાંચો >રીજિયોનલ રિસર્ચ લેબૉરેટરી – તિરુવનન્તપુરમ્ (RRL)
રીજિયોનલ રિસર્ચ લેબૉરેટરી, તિરુવનન્તપુરમ્ (RRL) : કાઉન્સિલ ઑવ્ સાયન્ટિફિક ઍન્ડ ઇન્ડસ્ટ્રિયલ રિસર્ચ (CSIR) નામની સ્વાયત્ત સંસ્થા દ્વારા સ્થાપિત ક્ષેત્રીય પ્રયોગશાળા. તેના મુખ્ય ઉદ્દેશોમાં પ્રાદેશિક/રાષ્ટ્રીય કુદરતી સ્રોતોના ઇષ્ટતમ ઉપયોગ માટે સંશોધન અને વિકાસને લગતું કાર્ય, પર્યાવરણવિજ્ઞાન અને અપશિષ્ટ જળની માવજતને લગતું સંશોધન, જાતિગત (generic) ટૅકનૉલૉજી અંગે અતિ આધુનિક સંશોધન અને માનવ…
વધુ વાંચો >રીજિયોનલ રિસર્ચ લૅબોરેટરી – ભુવનેશ્વર
રીજિયોનલ રિસર્ચ લૅબોરેટરી, ભુવનેશ્વર : સી.એસ.આઇ.આર. (CSIR) સ્થાપિત ક્ષેત્રીય પ્રયોગશાળા. ભુવનેશ્વરમાં સ્થપાયેલી આ પ્રયોગશાળા ખનિજોનાં લક્ષણચિત્રણ, સંકીર્ણ અયસ્કોના સમપરિષ્કરણ તેમજ સંકેન્દ્રિત ખનિજના સંપીડન ઉપર સંશોધન કરે છે. આ ઉપરાંત ધાતુઓનું ઉષ્મીય તેમજ જળ-ધાતુકર્મીય નિષ્કર્ષણ, મિશ્રધાતુઓની બનાવટ ઉપરાંત રદ્દી (અપશિષ્ટ) ભંગારમાંથી ધાતુઓની પુન:પ્રાપ્તિ અંગે પણ કાર્ય કરે છે. સમુદ્રી વનસ્પતિમાંથી તથા…
વધુ વાંચો >રીજિયોનલ રિસર્ચ લૅબોરેટરી – ભોપાલ
રીજિયોનલ રિસર્ચ લૅબોરેટરી, ભોપાલ : કાઉન્સિલ ઑવ્ સાયન્ટિફિક ઍન્ડ ઇન્ડસ્ટ્રિયલ રિસર્ચ નામની સ્વાયત્ત સંસ્થાના નેજા હેઠળ સ્થપાયેલી ક્ષેત્રીય પ્રયોગશાળા. મુખ્યત્વે તે બાંધકામ માટેની સામગ્રી, ખનિજો, ધાતુવિજ્ઞાન (metallurgy) અને દ્રવ્યવિજ્ઞાન (materials science) તથા મધ્યપ્રદેશના કુદરતી સ્રોતોને લગતાં સંશોધન અને વિકાસ(R & D)નું કાર્ય કરે છે. આ ઉપરાંત તે પ્રદેશના આર્થિક અને…
વધુ વાંચો >રીજેન્ટ (હીરો)
રીજેન્ટ (હીરો) : રીજેન્ટ અથવા પિટ્ટ હીરાના નામથી ઓળખાતો ઐતિહાસિક ખ્યાતિ પામેલો હીરો. ભૂરી ઝાંયવાળો દેખાતો આ હીરો તેજસ્વી અને પાણીદાર બને તે રીતે કાપેલો છે. આ હીરો ભલે કદમાં મોટો ન હોય, પરંતુ તે અત્યંત સુંદર અને પૂર્ણ હીરા તરીકે લેખાય છે; એટલું જ નહિ, આકાર, કદપ્રમાણ અને તેજસ્વિતામાં…
વધુ વાંચો >રીઝ, અર્નેસ્ટ પર્સિવલ
રીઝ, અર્નેસ્ટ પર્સિવલ (જ. 17 જુલાઈ 1859, લંડન; અ. 25 મે 1946, લંડન) : આંગ્લ સંપાદક અને લેખક. વિશ્વની શ્રેષ્ઠ કૃતિઓની બિનખર્ચાળ આવૃત્તિઓની શ્રેણીના સંપાદનકાર્યનો તેમની પોતાની જ નહિ પણ અનુગામી પેઢીઓની સાહિત્યિક રુચિ પર ખૂબ પ્રભાવ પડ્યો હતો. નબળા સ્વાસ્થ્યને કારણે તેમના અભ્યાસમાં વિક્ષેપ પડ્યો હતો, પણ ભાવિ વિકાસની…
વધુ વાંચો >રીટા લેવિ-મોન્ટાલ્સિની (Rita Levi-Montalcini)
રીટા લેવિ-મોન્ટાલ્સિની (Rita Levi-Montalcini) (જ. 1909, ટ્યુરિન, ઇટાલી) : સન 1986ના નોબેલ પારિતોષિકના સ્ટેન્લી કોહેન સાથેનાં વિજેતા. તેઓને વૃદ્ધિકારક ઘટકો (growth factors) અંગેના સંશોધન માટે આ સન્માન પ્રાપ્ત થયું હતું. સન 1953માં આ બંને વૈજ્ઞાનિકોએ વૉશિંગ્ટન યુનિવર્સિટીમાં કરેલા સંશોધનમાં શરીરમાંના અપક્વ કોષોના વિકાસમાં કાર્યરત એવા પ્રોટીન–વૃદ્ધિઘટકો–માંથી પ્રથમ વૃદ્ધિકારક ઘટકને શોધી…
વધુ વાંચો >રીડ, એચ. એચ. (હર્બર્ટ હૅરોલ્ડ રીડ)
રીડ, એચ. એચ. (હર્બર્ટ હૅરોલ્ડ રીડ) (જ. 17 ડિસેમ્બર 1889; અ. 29 માર્ચ 1970) : ભૂસ્તરશાસ્ત્રી. ગ્રૅનાઇટની ઉત્પત્તિ પરનાં તેમનાં સંશોધનો માટે જાણીતા બનેલા ખડકવિદ. 1914થી 1931 સુધી તેઓ ‘His Majesty’s Geological Survey’ના સદસ્ય રહેલા. આ ગાળા દરમિયાન તેઓ લિવરપૂલ યુનિવર્સિટીમાં ભૂસ્તરશાસ્ત્રના પ્રાધ્યાપક પણ થયા હતા. ત્યારપછી 1939માં તેઓ લંડન…
વધુ વાંચો >રીડ, કૅરલ (સર)
રીડ, કૅરલ (સર) (જ. 30 ડિસેમ્બર 1906, લંડન; અ. 25 એપ્રિલ 1976) : ચલચિત્રોના નિર્માતા અને દિગ્દર્શક. શ્રમજીવી વર્ગની જિંદગીની હાડમારીઓ અને તેમની સમસ્યાઓનું પડદા પર વાસ્તવિક નિરૂપણ કરીને ખ્યાતિ મેળવનારા ચિત્રસર્જક સર કૅરલ રીડે તેમની કારકિર્દી 1927માં બ્રિટિશ લંડન ફિલ્મ્સ ખાતે એડ્ગર વૉલેસના સહાયક દિગ્દર્શક તરીકે શરૂ કરી હતી.…
વધુ વાંચો >રીડ, જૉન
રીડ, જૉન (જ. 3 જૂન 1928, ઑકલૅન્ડ, ન્યૂઝીલૅન્ડ) : ન્યૂઝીલૅન્ડના ક્રિકેટ-ખેલાડી. નૉર્ધન ડિસ્ટ્રિક્ટ્સ સામે વેલિંગ્ટન વતી 1963માં 296 રનના દાવમાં તેમણે વિશ્વવિક્રમ રૂપે 15 છક્કા લગાવીને દડાને જોરદાર રીતે ફટકારવાના પોતાના કૌશલ્યની પ્રતીતિ કરાવી હતી. ટેસ્ટ-કારકિર્દીનો આરંભ તેમણે 1940માં ઇંગ્લૅન્ડ સામે કર્યો અને ત્યારથી માંડીને તેઓ ન્યૂઝીલૅન્ડ વતી ઉત્તરોત્તર 58…
વધુ વાંચો >