૧૬.૨૦
મૅન્ડ્રિલથી મૅલમડ બર્નાર્ડ
મૅન્ડ્રિલ
મૅન્ડ્રિલ (Mandril) : લેથકાર્યમાં દાગીનાને પકડવાનું સાધન. લેથકાર્યમાં દાગીનાને પકડવા માટે અનેક જાતનાં ચક, ફેઇસ-પ્લેટ તેમજ મૅન્ડ્રિલનો ઉપયોગ થાય છે. જે દાગીનો પોલાણવાળો હોય અને પોલાણવાળા ભાગ(અંદરના ભાગ)નું ટર્નિંગ (બોરિંગ) થઈ ગયું હોય, પરંતુ બહારના ભાગનું ટર્નિંગ કરવાનું હોય તેવા દાગીનાને મૅન્ડ્રિલ પર પકડી રાખવામાં આવે છે. મૅન્ડ્રિલને લેથનાં બે…
વધુ વાંચો >મેન્થા
મેન્થા : જુઓ, ફુદીનો.
વધુ વાંચો >મેન્થૉલ
મેન્થૉલ (હેક્ઝાહાઇડ્રોથાયમોલ) : CH3C6H9(C3H7)OH સૂત્ર ધરાવતો એક ચક્રીય, સંતૃપ્ત, દ્વિતીયક ટર્પીન આલ્કોહૉલ. તેનું બંધારણીય સૂત્ર નીચે પ્રમાણે છે : તેમાં ત્રણ અસમ કાર્બન પરમાણુઓ (ફૂદડી વડે દર્શાવેલા) છે. તેથી તે આઠ પ્રકાશક્રિયાશીલ સ્વરૂપમાં મળે છે. કુદરતમાં આ આઠ પૈકી માત્ર બે, l-મેન્થૉલ તથા d-નિયોમેન્થૉલ મળે છે. બાકીના સંશ્લેષણ દ્વારા મેળવી…
વધુ વાંચો >મેન્દેલિયેવ, દમિત્રી ઇવાનોવિચ
મેન્દેલિયેવ, દમિત્રી ઇવાનોવિચ (જ. 8 ફેબ્રુઆરી 1834, તોબોલ્સ્ક, સાઇબીરિયા (રશિયા); અ. 2 ફેબ્રુઆરી 1907, સેંટ પીટર્સબર્ગ) : તત્વોના આવર્તક કોષ્ટક(periodic table)ને વિકસાવનાર રશિયન રસાયણશાસ્ત્રી. તેઓ શિક્ષક પિતા (વ્યાયામશાળાના નિયામક) અને પ્રભાવશાળી માતાનું 17મું (છેલ્લું) સંતાન હતા. તેમના પિતાને અંધાપો આવવાથી માતાએ આવક માટે 32 કિમી. દૂર એક કાચની ફૅક્ટરી ચલાવવા…
વધુ વાંચો >મેન્દેલિવિયમ
મેન્દેલિવિયમ (Mendelevium) : માનવસર્જિત અનુયુરેનિયમ (transuranium) તત્વોમાં 9મું અને આવર્તક કોષ્ટકમાંની ઍક્ટિનાઇડ શ્રેણીનું 12મા ક્રમનું રાસાયણિક તત્વ. સંજ્ઞા Md; પરમાણુક્રમાંક 101; ઇલેક્ટ્રૉનીય સંરચના [Rn] 5f¹³ 7s². તે કુદરતમાં મળી આવતું નથી. 1955માં કૅલિફૉર્નિયા રેડિયેશન લૅબોરેટરી ખાતે અમેરિકન રસાયણવિદો આલ્બર્ટ ઘિયૉર્સો, બર્નાર્ડ જી. હાર્વે, ગ્રેગરી આર. ચૉપિન, સ્ટૅન્લી જી. ટૉમ્સન અને…
વધુ વાંચો >મેન્યૂહિન, યહૂદી
મેન્યૂહિન, યહૂદી (જ. 22 એપ્રિલ 1916, ન્યૂયૉર્ક; અ. 13 માર્ચ 1999, બર્લિન) : જગવિખ્યાત વાયોલિનવાદક. વીસમી સદીના પ્રારંભમાં પૅલેસ્ટાઇનથી અમેરિકા સ્થળાંતર કરી ગયેલા એક રશિયન યહૂદી દંપતીના પુત્ર. પિતા કૅલિફૉર્નિયામાં હીબ્રૂ ભાષાના શિક્ષક. મેન્યૂહિને 4 વર્ષની ઉંમરે સાનફ્રાન્સિસ્કો, રુમાનિયા, પૅરિસ અને સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડમાં મહાન ઉસ્તાદો પાસેથી વાયોલિન જેવા અઘરા વાદ્ય પર…
વધુ વાંચો >મૅન્લી, નૉર્મન વૉશિંગ્ટન
મૅન્લી, નૉર્મન વૉશિંગ્ટન (જ. 4 જુલાઈ 1893, જમૈકા; અ. 2 સપ્ટેમ્બર 1969, જમૈકા) : આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ ધરાવતા ધારાશાસ્ત્રી. જમૈકાના આઝાદીના ઘડવૈયા અને ત્યાંના વડાપ્રધાન. આ મૅન્લી-પરિવાર બે પેઢીથી જમૈકાને રાજકીય નેતૃત્વ પૂરું પાડે છે. જીવનનાં પ્રારંભિક વર્ષોમાં તેમણે નિર્ધનતાને કારણે લાકડાની લાટીમાં કામ કર્યું. આ દરમિયાન દેશના જનસાધારણને સમજવાની તક…
વધુ વાંચો >મૅન્લી, માઇકલ (નૉર્મન)
મૅન્લી, માઇકલ (નૉર્મન) (જ. 10 ડિસેમ્બર 1924, જમૈકા; અ. 6 માર્ચ 1997, કિંગસ્ટન, જમૈકા) : જમૈકાના રાજકારણી તથા 1972થી 1980 તથા 1989થી 1992ના ગાળા દરમિયાન જમૈકાના વડાપ્રધાન. તેમણે લંડન સ્કૂલ ઑવ્ ઇકૉનૉમિક્સ ખાતે અભ્યાસ કર્યો અને તે પછી થોડો વખત પત્રકાર તરીકે કામ કર્યું. તે પછી તેઓ જમૈકા પાછા આવ્યા…
વધુ વાંચો >મૅન્શિપ, પૉલ
મૅન્શિપ, પૉલ (જ. 25 ડિસેમ્બર 1885, સેંટ પૉલ, મિનેસોટા, અમેરિકા; અ. 31 જાન્યુઆરી 1966, ન્યૂયૉર્ક શહેર, અમેરિકા) : અમેરિકાના શિલ્પી. જાહેર સ્થાનો માટેનાં વિરાટકાય શિલ્પોના સર્જન માટે તેઓ પ્રસિદ્ધિ પામ્યા છે. પ્રાચીન ગ્રીક અને પ્રાચીન ભારતીય શિલ્પકળામાંથી તેમના સર્જનને પ્રેરણા મળી હતી. અમેરિકામાં ન્યૂયૉર્ક સિટી તથા ફિલાડેલ્ફિયામાં તાલીમ લીધા પછી…
વધુ વાંચો >મેન્શિયસ
મેન્શિયસ (જ. આશરે ઈ. સ. પૂ. 390, ઝોઉ, શાન્ટુંગ પ્રાંત; અ. ઈ. સ. પૂ. 305, ઝોઉ) : ચીનનો મોટો ફિલસૂફ. એનાં જન્મ અને અવસાનની નિશ્ચિત તારીખ મળતી નથી. પરંતુ ઈ. સ. પૂ. 390થી 305 દરમિયાન એ જીવિત હોવાનો સંભવ છે. ચીનમાં કન્ફ્યૂશિયસવાદની વિચારસરણીને પ્રચલિત કરવામાં તેનું સૌથી મોટું પ્રદાન હતું…
વધુ વાંચો >મૅરેડૉના, ડિયેગો
મૅરેડૉના, ડિયેગો (જ. 1960, લાનૂસ, આર્જેન્ટિના) : આર્જેન્ટિનાના ખ્યાતનામ ફૂટબૉલ ખેલાડી. 1977માં તેઓ આર્જેન્ટિનાના સૌથી નાની વયના આંતરરાષ્ટ્રીય ખેલાડી બન્યા. તેમણે વીસી વટાવી ન હતી, છતાં તેમને 10 લાખ પાઉન્ડ આપીને ‘બૉકા જુનિયર્સ’ માટે રાખી લેવામાં આવ્યા હતા. 1982માં તેઓ વિશ્વના સૌથી મોંઘા ખેલાડી બની રહ્યા, કારણ કે તે 50…
વધુ વાંચો >મૅરેથૉન
મૅરેથૉન : ગ્રીસના સાગરકાંઠે ઍથેન્સથી ઈશાનમાં 40 કિલોમીટર દૂર આવેલું મોટું મેદાન. ત્યાં ગ્રીસ અને યુરોપના ઇતિહાસનું અતિ મહત્વનું યુદ્ધ લડાયું હતું. ઈ. સ. પૂ. 490માં ગ્રીસના નાના લશ્કરે આ સ્થળે ઈરાનના વિશાળ લશ્કરને હરાવી પોતાની આઝાદી જાળવી રાખી હતી. યુદ્ધમાં જો ગ્રીસ પરાજય પામત તો ઈરાનનું ગુલામ બન્યું હોત.…
વધુ વાંચો >મૅરેથૉન દોડ
મૅરેથૉન દોડ : માર્ગ પર યોજાતી લાંબા અંતરની દોડ-સ્પર્ધા. સામાન્ય રીતે તેમાં 42.195 કિમી. એટલે કે 26 માઈલ 385 વારનું અંતર દોડવાનું હોય છે. 1896થી યોજાતી રહેલી ઑલિમ્પિક રમતોમાં તે એક મહત્વની સ્પર્ધા બની રહી છે. જોકે દોડ માટેનું 42.195 કિમી.(26 માઈલ 385 વાર)નું અંતર સુનિશ્ચિત બન્યું 1908માં. એ વર્ષે…
વધુ વાંચો >મેરે સૈંયા જિયો
મેરે સૈંયા જિયો (1953) : પંજાબી કાવ્યસંગ્રહ. ભાઈ વીરસિંગ-રચિત આ કાવ્યસંગ્રહ કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમી દ્વારા સ્વાતંત્ર્યોત્તર શ્રેષ્ઠ પંજાબી કૃતિ તરીકે પુરસ્કૃત છે. એમાં ભાઈ વીરસિંગની લઘુદીર્ઘ 72 કાવ્યરચનાઓ છે. વિષય, ભાવવ્યંજના તથા રચનાશિલ્પની ર્દષ્ટિએ આ કવિતા પાછલા 6 દશકાની બધી કાવ્યરચનાઓથી અનેકધા ભિન્ન છે. એમાંનાં કાવ્યો કવિના અંતર્જગતના દર્પણરૂપ છે.…
વધુ વાંચો >મેરો સિજ
મેરો સિજ (1984) : સિંધી ગઝલસંગ્રહ. અમદાવાદના વતની, કવિ અર્જન હાસિદ(જ. 1930)ની ગણના સિંધીના આધુનિક કવિઓમાં ઉત્તમ કક્ષાના ગઝલકારોમાં થાય છે. એમણે સિંધી સાહિત્યની પ્રગતિવાદી પરંપરાના સમયથી કાવ્યો લખવાની શરૂઆત કરી હતી. ત્યારથી એમનું કાવ્યસર્જન અવિરામ ચાલુ રહ્યું છે. એમને ‘મેરો સિજ’ ગઝલસંગ્રહ માટે વર્ષ 1985નું કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનું પારિતોષિક…
વધુ વાંચો >મૅર્ગેટાલર, ઑટમર
મૅર્ગેટાલર, ઑટમર (જ. 1854, હૅચેલ, જર્મની; અ. 1899) : લાઇનૉટાઇપ મશીનના શોધક. તે ઘડિયાળ-નિર્માતા પાસે તાલીમ લેવા રહ્યા હતા, પરંતુ તેમને ઇજનેરીમાં વિશેષ રસ પડતો હતો; સાંજના અભ્યાસ-વર્ગો ભરીને તેઓ ઇજનેરી શીખ્યા હતા. 1872માં તેઓ સ્થળાંતર કરીને અમેરિકા ગયા અને ત્યાં એક સ્વજનની મશીનશૉપમાં કામે રહ્યા. ત્યાં જ તેમણે અતિ…
વધુ વાંચો >મૅર્ટિન, જૉન
મૅર્ટિન, જૉન (જ. 1789 બ્રિટન; અ. 1854 બ્રિટન) : રંગદર્શી ચિત્રશૈલીના બ્રિટિશ ચિત્રકાર. તેઓ વિનાશ, સર્વનાશ અને પ્રલયનાં નિસર્ગચિત્રો સર્જવા માટે જાણીતા બનેલા. બ્રિટનના તત્કાલીન સામાજિક અને રાજકીય વાતાવરણમાં સન્માનપાત્ર સ્થાન ધરાવતી ‘ધ રૉયલ એકૅડેમી ઑવ્ આર્ટ્સ’ તરફથી મૅર્ટિનને હડધૂત કરાયા હતા. સામે પક્ષે મૅર્ટિને પણ એ એકૅડેમીનો હિંસક વિરોધ…
વધુ વાંચો >મેલબૉર્ન
મેલબૉર્ન : ઑસ્ટ્રેલિયાના વિક્ટોરિયા રાજ્યનું પાટનગર અને સિડની પછીના બીજા ક્રમે આવતું દેશનું મોટું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 37° 49´ દ. અ. અને 144° 58´ પૂ. રે.. તે પૉર્ટ ફિલિપ ઉપસાગરના ભાગરૂપ હૉબ્સનના અખાતને મથાળે તેને મળતી યારા નદીને કાંઠે વસેલું છે. યારા નદી શહેરની વચ્ચેથી પસાર થાય છે. વળી…
વધુ વાંચો >મૅલમડ, બર્નાર્ડ
મૅલમડ, બર્નાર્ડ (જ. 26 એપ્રિલ 1914, બ્રુકલિન, ન્યૂયૉર્ક; અ. 1986) : અમેરિકાના નવલકથાકાર તથા ટૂંકી વાર્તાના લેખક. યહૂદી માતાપિતા મૂળ રશિયામાંથી સ્થળાંતર કરી અમેરિકામાં સ્થાયી થયેલાં. તે યહૂદી પરંપરાના લેખક મનાય છે. તેમની નવલો તેમજ ટૂંકી વાર્તાઓમાં બ્રુકલિન, મૅનહટન તથા બ્રૉન્ક્સમાં વસતા અમેરિકન યહૂદીઓ જ સાદ્યંત કેન્દ્રસ્થાને રહેતા આવ્યા છે.…
વધુ વાંચો >