૧૬.૨૦
મૅન્ડ્રિલથી મૅલમડ બર્નાર્ડ
મૅન્ડ્રિલ
મૅન્ડ્રિલ (Mandril) : લેથકાર્યમાં દાગીનાને પકડવાનું સાધન. લેથકાર્યમાં દાગીનાને પકડવા માટે અનેક જાતનાં ચક, ફેઇસ-પ્લેટ તેમજ મૅન્ડ્રિલનો ઉપયોગ થાય છે. જે દાગીનો પોલાણવાળો હોય અને પોલાણવાળા ભાગ(અંદરના ભાગ)નું ટર્નિંગ (બોરિંગ) થઈ ગયું હોય, પરંતુ બહારના ભાગનું ટર્નિંગ કરવાનું હોય તેવા દાગીનાને મૅન્ડ્રિલ પર પકડી રાખવામાં આવે છે. મૅન્ડ્રિલને લેથનાં બે…
વધુ વાંચો >મેન્થા
મેન્થા : જુઓ, ફુદીનો.
વધુ વાંચો >મેન્થૉલ
મેન્થૉલ (હેક્ઝાહાઇડ્રોથાયમોલ) : CH3C6H9(C3H7)OH સૂત્ર ધરાવતો એક ચક્રીય, સંતૃપ્ત, દ્વિતીયક ટર્પીન આલ્કોહૉલ. તેનું બંધારણીય સૂત્ર નીચે પ્રમાણે છે : તેમાં ત્રણ અસમ કાર્બન પરમાણુઓ (ફૂદડી વડે દર્શાવેલા) છે. તેથી તે આઠ પ્રકાશક્રિયાશીલ સ્વરૂપમાં મળે છે. કુદરતમાં આ આઠ પૈકી માત્ર બે, l-મેન્થૉલ તથા d-નિયોમેન્થૉલ મળે છે. બાકીના સંશ્લેષણ દ્વારા મેળવી…
વધુ વાંચો >મેન્દેલિયેવ, દમિત્રી ઇવાનોવિચ
મેન્દેલિયેવ, દમિત્રી ઇવાનોવિચ (જ. 8 ફેબ્રુઆરી 1834, તોબોલ્સ્ક, સાઇબીરિયા (રશિયા); અ. 2 ફેબ્રુઆરી 1907, સેંટ પીટર્સબર્ગ) : તત્વોના આવર્તક કોષ્ટક(periodic table)ને વિકસાવનાર રશિયન રસાયણશાસ્ત્રી. તેઓ શિક્ષક પિતા (વ્યાયામશાળાના નિયામક) અને પ્રભાવશાળી માતાનું 17મું (છેલ્લું) સંતાન હતા. તેમના પિતાને અંધાપો આવવાથી માતાએ આવક માટે 32 કિમી. દૂર એક કાચની ફૅક્ટરી ચલાવવા…
વધુ વાંચો >મેન્દેલિવિયમ
મેન્દેલિવિયમ (Mendelevium) : માનવસર્જિત અનુયુરેનિયમ (transuranium) તત્વોમાં 9મું અને આવર્તક કોષ્ટકમાંની ઍક્ટિનાઇડ શ્રેણીનું 12મા ક્રમનું રાસાયણિક તત્વ. સંજ્ઞા Md; પરમાણુક્રમાંક 101; ઇલેક્ટ્રૉનીય સંરચના [Rn] 5f¹³ 7s². તે કુદરતમાં મળી આવતું નથી. 1955માં કૅલિફૉર્નિયા રેડિયેશન લૅબોરેટરી ખાતે અમેરિકન રસાયણવિદો આલ્બર્ટ ઘિયૉર્સો, બર્નાર્ડ જી. હાર્વે, ગ્રેગરી આર. ચૉપિન, સ્ટૅન્લી જી. ટૉમ્સન અને…
વધુ વાંચો >મેન્યૂહિન, યહૂદી
મેન્યૂહિન, યહૂદી (જ. 22 એપ્રિલ 1916, ન્યૂયૉર્ક; અ. 13 માર્ચ 1999, બર્લિન) : જગવિખ્યાત વાયોલિનવાદક. વીસમી સદીના પ્રારંભમાં પૅલેસ્ટાઇનથી અમેરિકા સ્થળાંતર કરી ગયેલા એક રશિયન યહૂદી દંપતીના પુત્ર. પિતા કૅલિફૉર્નિયામાં હીબ્રૂ ભાષાના શિક્ષક. મેન્યૂહિને 4 વર્ષની ઉંમરે સાનફ્રાન્સિસ્કો, રુમાનિયા, પૅરિસ અને સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડમાં મહાન ઉસ્તાદો પાસેથી વાયોલિન જેવા અઘરા વાદ્ય પર…
વધુ વાંચો >મૅન્લી, નૉર્મન વૉશિંગ્ટન
મૅન્લી, નૉર્મન વૉશિંગ્ટન (જ. 4 જુલાઈ 1893, જમૈકા; અ. 2 સપ્ટેમ્બર 1969, જમૈકા) : આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ ધરાવતા ધારાશાસ્ત્રી. જમૈકાના આઝાદીના ઘડવૈયા અને ત્યાંના વડાપ્રધાન. આ મૅન્લી-પરિવાર બે પેઢીથી જમૈકાને રાજકીય નેતૃત્વ પૂરું પાડે છે. જીવનનાં પ્રારંભિક વર્ષોમાં તેમણે નિર્ધનતાને કારણે લાકડાની લાટીમાં કામ કર્યું. આ દરમિયાન દેશના જનસાધારણને સમજવાની તક…
વધુ વાંચો >મૅન્લી, માઇકલ (નૉર્મન)
મૅન્લી, માઇકલ (નૉર્મન) (જ. 10 ડિસેમ્બર 1924, જમૈકા; અ. 6 માર્ચ 1997, કિંગસ્ટન, જમૈકા) : જમૈકાના રાજકારણી તથા 1972થી 1980 તથા 1989થી 1992ના ગાળા દરમિયાન જમૈકાના વડાપ્રધાન. તેમણે લંડન સ્કૂલ ઑવ્ ઇકૉનૉમિક્સ ખાતે અભ્યાસ કર્યો અને તે પછી થોડો વખત પત્રકાર તરીકે કામ કર્યું. તે પછી તેઓ જમૈકા પાછા આવ્યા…
વધુ વાંચો >મૅન્શિપ, પૉલ
મૅન્શિપ, પૉલ (જ. 25 ડિસેમ્બર 1885, સેંટ પૉલ, મિનેસોટા, અમેરિકા; અ. 31 જાન્યુઆરી 1966, ન્યૂયૉર્ક શહેર, અમેરિકા) : અમેરિકાના શિલ્પી. જાહેર સ્થાનો માટેનાં વિરાટકાય શિલ્પોના સર્જન માટે તેઓ પ્રસિદ્ધિ પામ્યા છે. પ્રાચીન ગ્રીક અને પ્રાચીન ભારતીય શિલ્પકળામાંથી તેમના સર્જનને પ્રેરણા મળી હતી. અમેરિકામાં ન્યૂયૉર્ક સિટી તથા ફિલાડેલ્ફિયામાં તાલીમ લીધા પછી…
વધુ વાંચો >મેન્શિયસ
મેન્શિયસ (જ. આશરે ઈ. સ. પૂ. 390, ઝોઉ, શાન્ટુંગ પ્રાંત; અ. ઈ. સ. પૂ. 305, ઝોઉ) : ચીનનો મોટો ફિલસૂફ. એનાં જન્મ અને અવસાનની નિશ્ચિત તારીખ મળતી નથી. પરંતુ ઈ. સ. પૂ. 390થી 305 દરમિયાન એ જીવિત હોવાનો સંભવ છે. ચીનમાં કન્ફ્યૂશિયસવાદની વિચારસરણીને પ્રચલિત કરવામાં તેનું સૌથી મોટું પ્રદાન હતું…
વધુ વાંચો >મેયો કુટુંબ
મેયો કુટુંબ : અમેરિકાના રોચેસ્ટર(Rochester)માં આવેલા મેયો ક્લિનિક તથા મેયો ફાઉન્ડેશન ફૉર મેડિકલ એજ્યુકેશન ઍન્ડ રિસર્ચના સ્થાપક, જૂથચિકિત્સાના પ્રણેતા અને આગળ પડતા સર્જ્યન–તબીબોનું ત્રણ પેઢીનું કુટુંબ. સન 1945માં મૂળ ઇંગ્લૅન્ડના વિલિયમ વૉરેલ મેયો અમેરિકાના મિનેસોટા રાજ્યના રોચેસ્ટરમાં આવીને વસ્યા. તેમના કુટુંબમાં સતત 3 પેઢીઓ સુધી આગળ પડતા સર્જ્યનો પાક્યા, જેમણે…
વધુ વાંચો >મેયો, કૅથેરિન
મેયો, કૅથેરિન (જ. 1868, રિજ્વે પેન્સિલવેનિયા; અ. 1940) : મહિલા પત્રકાર. સામાજિક દૂષણો ખુલ્લાં પાડનાર પત્રકાર-લેખક તરીકે જાણીતાં બન્યાં; ખાસ કરીને 1925માં પ્રગટ થયેલ ‘આઇલ્સ ઑવ્ ફિયર’માં તેમણે ફિલિપાઇન્સમાંના અમેરિકી વહીવટી તંત્રની આકરી ટીકા કરી છે, તો 1927માં પ્રગટ થયેલ ‘મધર ઇંડિયા’ પુસ્તકમાં બાળલગ્ન તથા અન્ય કુરિવાજો પરત્વે તેમણે આક્રોશ…
વધુ વાંચો >મૅયોલ, ઍરિસ્ટાઇડ
મૅયોલ, ઍરિસ્ટાઇડ (Maillol, Eristide) (જ. 8 ડિસેમ્બર 1861, બેન્યુલ્સ-સર-મેર, ફ્રાન્સ; અ. 27 સપ્ટેમ્બર 1944) : પ્રતીકવાદી ફ્રેન્ચ શિલ્પી. તેમણે ‘ઇકૉલ દે બ્યા’ આર્ટ્ઝ ખાતે શિલ્પનો અભ્યાસ કર્યો. કારકિર્દીનો આરંભ પ્રતીકવાદી ચિત્રકાર તરીકે કર્યો. પ્રસિદ્ધ ફ્રેંચ શિલ્પી રોદ પાસે તેમણે શિલ્પકલાની તાલીમ લીધી. તેમની કલામાં ગ્રીક શિલ્પકલાની પ્રાથમિક જુનવાણી શૈલીની ભારોભાર…
વધુ વાંચો >મેર, ગોલ્ડા
મેર, ગોલ્ડા (જ. 3 મે 1898, કીવ, યુક્રેન; અ. 8 ડિસેમ્બર 1978) : ઈ. સ. 1969થી 1974 સુધી ઇઝરાયલનાં વડાંપ્રધાન. તેમનો જન્મ સોવિયેત સંઘના એક ગરીબ યહૂદી કુટુંબમાં થયો હતો. 1906માં એમણે યુ.એસ. જઈને ત્યાંના વિસ્કૉન્સિન રાજ્યના મિલવાકી શહેરમાં વસવાટ કર્યો. ત્યાં થોડો સમય એમણે શાળામાં શિક્ષિકા તરીકે કામ કર્યું.…
વધુ વાંચો >મેરઠ
મેરઠ : ઉત્તરપ્રદેશના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 29° 0´ ઉ. અ. અને 77° 40´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 2,590 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ જિલ્લો ગંગાના દોઆબ વિસ્તારમાં આવેલો છે. ગંગા નદી તેની પૂર્વ સરહદ રચે છે, જેનાથી બિજનોર…
વધુ વાંચો >મેરિડા, કાર્લોસ
મેરિડા, કાર્લોસ (જ. 2 ડિસેમ્બર 1891, ગ્વાટેમાલા; અ. 22 ડિસેમ્બર 1984 મેક્સિકો) : મેક્સિકોના ક્રાંતિકારી જનભોગ્ય કલા – આન્દોલનમાં ભાગ લેનાર ગ્વાટેમાલાના ભીંતચિત્રકાર (muralist). 1910થી 1914 સુધી યુરોપમાં ઘૂમી પાબ્લો પિકાસો અને ઍમિદિયો મૉદિલ્યાની જેવા આધુનિક ચિત્રકલાના પ્રણેતાઓના અંતરંગ સંપર્કમાં આવ્યા. આ પછી 1920માં મેક્સિકો ગયા અને ત્યાંની સમાજાભિમુખી કલા-ચળવળથી…
વધુ વાંચો >મૅરિનર (અંતરીક્ષયાન શ્રેણી)
મૅરિનર (અંતરીક્ષયાન શ્રેણી) : શુક્ર, મંગળ અને બુધ ગ્રહોનું નજીકથી અન્વેષણ કરવા તથા આંતરગ્રહીય અંતરીક્ષના અભ્યાસ માટે અમેરિકન અંતરીક્ષયાનોની શ્રેણીનું કોઈ પણ યાન. સારણી અંતરીક્ષયાન પ્રક્ષેપન-તારીખ મુખ્ય ઉદ્દેશ/નોંધ મૅરિનર – 1 જુલાઈ 22, 1962 શુક્રનું અન્વેષણ પ્રક્ષેપણ નિષ્ફળ મૅરિનર – 2 ઑગસ્ટ 26, 1962 શુક્રનું અન્વેષણ મૅરિનર – 3 નવેમ્બર…
વધુ વાંચો >મૅરિનર્સ મ્યુઝિયમ
મૅરિનર્સ મ્યુઝિયમ : ન્યૂપૉર્ટ ન્યૂઝ, વાનકુવરમાં આવેલું દરિયાઈ સંગ્રહસ્થાન. આ લાક્ષણિક સંગ્રહસ્થાન 1930માં સ્થપાયું હતું. આર્ચર એમ. હંટિંગ્ટન નામના લેખકે તેની રચના કરીને તેને ‘સાગરસંસ્કૃતિ’ને સમર્પિત કર્યું હતું. તે સંગ્રહની વિલક્ષણ પ્રદર્શિત વસ્તુઓમાં વહાણોના હજારો નમૂના, આભૂષણો તથા નૌસંચાલન માટેની હોડીઓ અને સાધનોનો સમાવેશ થાય છે. આ સંગ્રહસ્થાનના ચિત્રાત્મક કલાના…
વધુ વાંચો >મૅરિનેતી, ફિલિપો એમિલિયો
મૅરિનેતી, ફિલિપો એમિલિયો (જ. 22 ડિસેમ્બર 1876, ઍલેગ્ઝાન્ડ્રિયા, ઇજિપ્ત; અ. 2 ડિસેમ્બર 1944, ઈટાલી) : ઇટાલિયન કવિ, સંપાદક તથા આધુનિક કલાની ભવિષ્યવાદ (futurism) ચળવળના પ્રણેતા. 1905માં શરૂ કરેલા સાહિત્યિક સામયિક ‘પોએસિયા’(Poesia)ને મૅરિનેતીએ ભવિષ્યવાદની ચળવળના પ્રસારનું માધ્યમ બનાવેલું. જગતની પ્રાચીન અને મધ્યકાલીન સંસ્કૃતિઓ, તેમનાં ધર્મ, પુરાકથાઓ, સાહિત્ય અને કલાઓનો ધ્વંસ કરી…
વધુ વાંચો >મેરિફિલ્ડ (રૉબર્ટ) બ્રુસ
મેરિફિલ્ડ (રૉબર્ટ) બ્રુસ (જ. 15 જુલાઈ 1921, ફૉર્ટ વર્થ, ટેક્સાસ, યુ.એસ.; અ. 14 મે 2006, યુ.એસ.) : જીવરસાયણશાસ્ત્રી અને કેળવણીકાર. યુનિવર્સિટી ઑવ્ કૅલિફૉર્નિયા ઍટ લૉસ એન્જેલસ(UCLA)માંથી 1943માં સ્નાતક થઈ 1943–44માં રસાયણશાસ્ત્રી તરીકે તથા 1948–49માં શિક્ષણ અને સંશોધન-સહાયક તરીકે કાર્ય કર્યું. 1949માં UCLAમાંથી જીવરસાયણમાં પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી. આ જ વર્ષે…
વધુ વાંચો >