૧૫.૨૭
માલાપુરમથી માસ્પરો ગાસ્ટોન
માસ સ્પેક્ટ્રમિકી
માસ સ્પેક્ટ્રમિકી (Mass Spectroscopy) દ્રવ્યમાન સ્પેક્ટ્રૉસ્કોપ (mass spectroscope) નામના ઉપકરણ દ્વારા વાયુરૂપ આયનોને વિદ્યુતીય અને ચુંબકીય ક્ષેત્રો વડે જુદા પાડી પદાર્થોના રાસાયણિક બંધારણનું અભિનિર્ધારણ (identification), મિશ્રણોનું નિર્ધારણ (determination) તથા તત્વોનું માત્રાત્મક પૃથક્કરણ કરવાની વિશ્લેષણની એક તકનીક. તેને માસ સ્પેક્ટ્રમિતિ (spectrometry) પણ કહે છે. જો સ્પેક્ટ્રોસ્કોપ અલગ પાડવામાં આવેલા આયનોની પરખ…
વધુ વાંચો >માસાનોબુ, ઑકુમારા
માસાનોબુ, ઑકુમારા (જ. 1690, જાપાન; અ. 1768, જાપાન) : કાષ્ઠકલાના જાપાની ચિત્રકાર. બાલવયથી જ તેમનામાં કલાશક્તિ પ્રૌઢ બની હતી. અગિયાર વરસની ઉંમરે તેમણે રાજદરબારીઓનાં સુંદર ચિત્રો આલેખેલાં. 1701 અને 1711 વચ્ચે તેમણે પોતાનાં કાષ્ઠકલાનાં ચિત્રોનાં 30થી પણ વધુ આલબમ પ્રસિદ્ધ કર્યાં. આ વર્ષો દરમિયાન તેમણે ચિત્રકાર તોરી કિયોનોબુના સ્ટુડિયોમાં પણ…
વધુ વાંચો >માસીન, લેયોનીડ
માસીન, લેયોનીડ (જ. 8 ઑગસ્ટ 1895, મૉસ્કો; અ. 15 માર્ચ 1979) : રશિયાના નામી નૃત્યનિયોજક. એક લાક્ષણિક નર્તક તેમજ નૃત્ય-નિયોજક તરીકે તેઓ વિશ્વવ્યાપી ખ્યાતિ પામ્યા. નૃત્યની તાલીમ તો તેમણે પીટર્સબર્ગ ખાતેની મૉસ્કો ઇમ્પીરિયલ બૅલે સ્કૂલમાં લીધી હતી, પરંતુ નિપુણ કલા-કસબી તરીકે તેમની કારકિર્દી તેજસ્વી ન હતી અને નૃત્યક્ષેત્રનો ત્યાગ કરી…
વધુ વાંચો >માસેરુ
માસેરુ : દક્ષિણ આફ્રિકામાં આવેલા લેસોથો દેશનું પાટનગર તથા એકમાત્ર શહેરી સ્થળ. ભૌગોલિક સ્થાન : 29° 15´ દ. અ. અને 27° 31´ પૂ. રે. તે લેસોથોની વાયવ્યમાં દક્ષિણ આફ્રિકી પ્રજાસત્તાક ઑરેન્જ ફ્રી સ્ટેટની સરહદ નજીક કેલિડૉન નદીના ડાબા કાંઠા પર વસેલું છે. બાસોથો (અથવા સોથો; જૂનું બાસુટોલૅન્ડ) રાષ્ટ્રના વડા મશ્વેશ્વે…
વધુ વાંચો >માસ્કિન, એરિક સ્ટાર્ક
માસ્કિન, એરિક સ્ટાર્ક (જ. 12 ડિસેમ્બર 1950, ન્યૂયૉર્ક સિટી, ન્યૂયૉર્ક) : વર્ષ 2007ના અર્થશાસ્ત્રના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી. યહૂદી માતાપિતાના સંતાન. ન્યૂજર્સીમાં ઉછેર. ત્યાંથી 1968માં સ્નાતકની પદવી મેળવી. ત્યાર બાદ અમેરિકાની હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાં ગણિતશાસ્ત્રમાં એ.બી.ની પદવી તથા પ્રયુક્ત ગણિતશાસ્ત્રમાં ડૉક્ટરેટની પદવી પ્રાપ્ત કરી. 1976માં તેઓ અમેરિકાની કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીની જિસસ…
વધુ વાંચો >માસ્તર, છોટાલાલ જી.
માસ્તર, છોટાલાલ જી. : જુઓ વિશ્વવંદ્ય
વધુ વાંચો >માસ્ત્રોઇયાની, માર્સેલો
માસ્ત્રોઇયાની, માર્સેલો (જ. 28 સપ્ટેમ્બર 1924, ફૉન્ટાના લીરી, ઇટાલી; અ. 1996) : ત્રણ દાયકા સુધી આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે છવાઈ રહેલા ઇટાલિયન અભિનેતા. વિવેચકોએ એકમતે તેમના વિશે કહ્યું હતું કે ‘તેઓ જેટલું પોતાના હોઠ વડે કહે છે, તેનાથી વધુ તેમની ભાવપૂર્ણ આંખો દ્વારા કહે છે.’ ગરીબ કિસાન પરિવારમાં જન્મેલા માર્સેલો બીજા વિશ્વયુદ્ધ…
વધુ વાંચો >માસ્પરો, ગાસ્ટોન
માસ્પરો, ગાસ્ટોન (જ. 23 જૂન 1846; અ. 30 જૂન 1916) : ઇજિપ્તવિદ્યાના ફ્રેન્ચ નિષ્ણાત. 1881માં દેર-અલ-બહિર ખાતે રાજવી પરિવારની એક કબર શોધવાનો યશ તેમને ફાળે જાય છે. પૅરિસમાં ઇકૉલ દ હૉત્ઝ એત્યુદમાં 1869થી ’74 સુધી ઇજિપ્શિયન ભાષાના અધ્યાપક હતા, ત્યારબાદ 1874માં તેઓ કૉલેજ દ ફ્રાન્સમાં એ જ વિષયના પ્રોફેસર બન્યા.…
વધુ વાંચો >માલાપુરમ્
માલાપુરમ્ : કેરળ રાજ્યના મધ્યભાગમાં દરિયાકિનારે આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 11° 00´ ઉ. અ. અને 76° 00´ પૂ. રે.ની આજુજબાજુનો 3,550 ચોકિમી.નો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે કોઝીકોડ અને વાયનાડ જિલ્લા, પૂર્વમાં તામિલનાડુનો નીલિગિરિ જિલ્લો, દક્ષિણે પલક્કડ (પાલઘાટ) અને થ્રિસુર (ત્રિચુર)…
વધુ વાંચો >માલાબો
માલાબો : ઇક્વેટૉરિયલ ગિનીનું પાટનગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 3° 45´ ઉ. અ. અને 8° 47´ પૂ. રે. તે પશ્ચિમ આફ્રિકામાં ગિનીના અખાતમાં આવેલા બિયોકો ટાપુ પર આવેલું છે અને અહીંનું અગત્યનું બંદર છે. આ બંદરેથી કેળાં, ઇમારતી લાકડું, કેકાઓ, સિંકોના છાલ, કૉફી, કોલાફળ અને પામ-તેલની નિકાસ થાય છે. અહીંના મોટાભાગના…
વધુ વાંચો >માલાર્મે, સ્તેફાન
માલાર્મે, સ્તેફાન (જ. 18 માર્ચ 1842, પૅરિસ; અ. 9 સપ્ટેમ્બર 1898, વૅલ્વિન્સ, ફૉન્તેન બ્લો, ફ્રાન્સ) : ફ્રેન્ચ કવિતામાં પ્રતીકવાદીઓના આંદોલનના પ્રણેતા (પૉલ વર્લેન સાથે) અને કવિ. તેમણે એડ્ગર ઍલન પોનાં કાવ્યોનો અનુવાદ કર્યો હતો. માલાર્મેને માતાની હૂંફ વધુ સમય મળી નહોતી. તેઓ પાંચેક વર્ષના હતા ત્યારે માતાનું ઑગસ્ટ 1847માં, 10…
વધુ વાંચો >માલાવી (ન્યાસાલૅન્ડ)
માલાવી (ન્યાસાલૅન્ડ) : અગ્નિ આફ્રિકામાં આવેલો રમણીય દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 13° 30´ દ. અ. અને 34° 00´ પૂ. રે. આજુબાજુનો 1,18,000 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર-દક્ષિણ લંબાઈ 850 કિમી. અને પૂર્વ-પશ્ચિમ પહોળાઈ સ્થાનભેદે 80થી 160 કિમી. જેટલી છે. આ દેશનું મુખ્ય ભૂમિલક્ષણ તેની પૂર્વ સરહદે…
વધુ વાંચો >માલાસ્પિના હિમનદી
માલાસ્પિના હિમનદી : અલાસ્કામાં આવેલી હિમનદી. તે યુ.એસ.ના અલાસ્કા રાજ્યના સેન્ટ ઇલિયાસ પર્વતોની હિમનદીરચનાનો એક ભાગ રચે છે. આ હિમનદી અલાસ્કાના અગ્નિકોણમાં યાકુતાત ઉપસાગરની પશ્ચિમે આવેલી છે. અલાસ્કાના કિનારાના મેદાનમાં તે ઘણું જ વિસ્તૃત અને સ્વતંત્ર હિમક્ષેત્ર રચે છે. દરિયાને મળતા પહેલાં તેનો હિમપ્રવાહ ઓગળી જાય છે, સમુદ્રસપાટીથી થોડેક જ…
વધુ વાંચો >માલિક-મંડળ
માલિક-મંડળ : સમાન હેતુને સિદ્ધ કરવા, સાચવવા અને સંવર્ધન કરવા માટે માલિકોનું થતું સંગઠન. સમાન હેતુને માટે ભેગા થયેલા માણસોનાં હિત પણ મહદ્અંશે સરખાં હોય છે. માણસની મૂળગત કબજાવૃત્તિમાંથી માલિકીભાવ પેદા થયો છે. ભારત સહિત મોટાભાગના દેશોનાં બંધારણોમાં માલિકીહક્કને મૂળભૂત અધિકાર તરીકે સ્વીકારવામાં આવ્યો છે. માલિકી મેળવ્યા પછી તેને સાચવવા,…
વધુ વાંચો >માલિકરામ બવેજા
માલિકરામ બવેજા (જ. 1906, ફાલિયર, ગુજરાત પ્રાંત, પાકિસ્તાન; અ. 1993, દિલ્હી) : ઉર્દૂ સાહિત્યકાર. ઉર્દૂ સાહિત્યમાં તેઓ માલિકરામ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. તેમના જન્મના માંડ 10થી 12 દિવસ પછી તેમના પિતા લાલા નિહાલચંદનું 35 વર્ષની યુવાન વયે અવસાન થયું હતું. તેમની માતાએ તેમનો ઉછેર કર્યો. બાળપણથી જ સતેજ બુદ્ધિપ્રતિભા અને યાદશક્તિને…
વધુ વાંચો >માલિકીહક્ક
માલિકીહક્ક : મિલકત ઉપર અન્યોની સામે કોઈ વ્યક્તિ અથવા સંસ્થાનો વૈધિક અને અબાધિત એકાધિકાર. જીવંત સ્ત્રી-પુરુષો, કાયદાથી માન્ય થયેલ સંસ્થાઓ, કેટલાક સંજોગોમાં મંદિરની મૂર્તિઓને પણ કાયદાએ ‘વ્યક્તિ’ તરીકે માન્ય કરી છે. આ બધાં માલિકીહક્ક ધરાવી શકે છે. જેમાંથી વ્યક્તિને માલિકીહક્ક પ્રાપ્ત થાય છે તે મિલકતો કહેવાય છે. કાયદા અને રૂઢિના…
વધુ વાંચો >માલિય થિયેટર
માલિય થિયેટર (સ્થા. 14 ઑક્ટોબર 1824) : હાલના રશિયાના પાટનગર મૉસ્કોની પોણા બે સૈકાથી અવિરત ચાલતી પ્રખ્યાત નાટ્યમંડળી. મૂળ નામ ઇમ્પીરિયલ થિયેટર. ‘માલિય’ એટલે નાનું, બૅલે માટેના ‘બૉલ્શૉય’(મોટું)ની સરખામણીએ આ નામ પડ્યું હતું. આમ તો એક ધનાઢ્ય વેપારીની વાડીમાં 1806થી આ મંડળી છૂટાંછવાયાં નાટકો ભજવતી રહેતી. ઝારશાહી રશિયામાં થિયેટરની શરૂઆત…
વધુ વાંચો >માલી
માલી : પશ્ચિમ આફ્રિકાના મધ્ય ભાગમાં આવેલો વિશાળ દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : આ દેશ 17° ઉ. અ. અને 4° પ. રે. આજુબાજુનો (10° થી 25° ઉ. અ. અને 4° પૂ. રે.થી 12° પ. રે. વચ્ચેનો) 12,40,192 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની પૂર્વ-પશ્ચિમ લંબાઈ 1,851 કિમી. અને ઉત્તર–દક્ષિણ પહોળાઈ…
વધુ વાંચો >