૧૫.૧૨

મરુતોથી મલાયો-પૉલિનેશિયન ભાષાઓ

મર્ક, જ્યૉર્જ

મર્ક, જ્યૉર્જ (જ. 1894, ન્યૂયૉર્ક સિટી; અ. 1957) : રસાયણ-ઉદ્યોગના કાબેલ વહીવટકર્તા. તેમણે હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટી ખાતે અભ્યાસ કર્યો. ત્યારપછી 1915માં પોતાના કુટુંબની રસાયણવિષયક કંપની નામે ‘મર્ક ઍન્ડ કંપની’માં જોડાયા. 1925થી ’50 સુધી તેઓ તેના પ્રમુખ તેમજ 1949થી ’57 સુધી તેના અધ્યક્ષ તરીકે કાર્યભાર સંભાળતા રહ્યા. તેમણે વેગીલો સંશોધન-કાર્યક્રમ અપનાવ્યો અને…

વધુ વાંચો >

મર્કર, જૉની

મર્કર, જૉની (જ. 1909, સાવન્ના, જ્યૉર્જિયા; અ. 1976) : નામી ગાયક અને સંગીતનિયોજક. 1930ના દશકા દરમિયાન તેઓ ગાયક, ગીતકાર તથા સંગીતનિયોજક તરીકે પ્રસિદ્ધિ પામ્યા. 1942માં તેમણે ‘કૅપિટલ રેકર્ડ્ઝ’ની સ્થાપના કરી અને લોકપ્રિય સંગીત-રચનાકારો સાથે સહયોગ સાધ્યો તથા લોકભોગ્ય તથા બેહદ સફળ ગીતો સંખ્યાબંધ પ્રમાણમાં તૈયાર કરી રેકર્ડ કર્યાં. તેમાં ‘જીપર્સ…

વધુ વાંચો >

મર્કૂરી, મેલિના

મર્કૂરી, મેલિના (જ. 1923, ઍથેન્સ; અ. 1994) : નામી ગ્રીક ફિલ્મ-અભિનેત્રી. 1955માં તેમણે ફિલ્મ-અભિનયનો પ્રારંભ કર્યો. ‘નેવર ઑન સન્ડે’થી 1960માં તેમને આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ મળી. તે નિરંતર રાજકારણ સાથે સંકળાયેલાં રહેતાં હતાં. આથી 1967થી ’74 દરમિયાન તેમને ગ્રીસમાંથી દેશનિકાલ કરવામાં આવ્યાં. તે દરમિયાન તેમણે બ્રિટન તથા અમેરિકાનાં અનેક ચિત્રોમાં કામ કર્યું.…

વધુ વાંચો >

મર્કેટર, જેરાર્ડસ

મર્કેટર, જેરાર્ડસ (જ. 3 માર્ચ 1512, રૂપેલમૉન્ડે, ફ્લૅન્ડર્સ; અ. 2 ડિસેમ્બર 1594) : ખ્યાતનામ ભૂગોળશાસ્ત્રી. તેમણે લૂવેન યુનિવર્સિટીમાં વિશ્વરચના-વિજ્ઞાની ગામા ફિરિસિયસ (Gamma Phyrisius) સાથે ગણિતશાસ્ત્ર, ખગોળવિજ્ઞાન તથા વિશ્વરચના(cosmography)નો અભ્યાસ કર્યો. જાતજાતનાં ઉપકરણો બનાવવાનો તથા મોજણીદાર (surveyor) તરીકેનો અનુભવ મેળવ્યો. લૂવેનમાં વૈજ્ઞાનિક ઉપકરણો બનાવવાનો વ્યવસાય કર્યો. એમની શરૂઆતની સફળતાને કારણે મર્કેટર…

વધુ વાંચો >

મર્કેસાઇટ

મર્કેસાઇટ : પાયરાઇટ સાથે દ્વિરૂપતા ધરાવતું ખનિજ. પાયરાઇટ કરતાં તે વધુ સફેદ હોવાથી તેને શ્વેત લોહમાક્ષિક કહે છે. રાસા. બંધા. : FeS2 (Fe : 46.6 %, S 53.4 %). સ્ફ. વર્ગ : ઑર્થોર્હોમ્બિક. સ્ફ. સ્વ.: સ્ફટિકો મોટેભાગે મેજ આકારના, (010) ફલક પર ચપટા; પિરામિડલ, પ્રિઝમૅટિક કે કેશમય પણ મળે. ફલકો…

વધુ વાંચો >

મકર્યુરી (પારો)

મકર્યુરી (પારો) : તત્વોના આવર્તક કોષ્ટકના 12મા (અગાઉના IIA) સમૂહનું રાસાયણિક તત્વ. સંજ્ઞા Hg. ભારતમાં આ તત્વને ‘રસ’ તરીકે ઓળખવામાં આવતું અને આયુર્વેદનાં ઘણાં ઔષધોમાં તેનો સંયોજનરૂપે ઉપયોગ થતો હતો. ગ્રીક અને રોમન વૈજ્ઞાનિકોને પણ તેના વિશે જાણકારી હતી. ઈ. પૂ. 500 અગાઉ ભૂમધ્ય-સમુદ્રના પ્રદેશોમાં સંરસીકરણ (amalgamation) દ્વારા ધાતુઓના નિષ્કર્ષણ…

વધુ વાંચો >

મર્ક્યુરી (સ-માનવ અંતરીક્ષયાન-શ્રેણી)

મર્ક્યુરી (સ-માનવ અંતરીક્ષયાન-શ્રેણી) : અમેરિકાની પ્રથમ સ-માનવ અંતરીક્ષયાન શ્રેણીમાંનું કોઈ પણ યાન. મર્ક્યુરી યોજનાનો ઉદ્દેશ આ પ્રમાણેનો હતો : માનવીને અંતરીક્ષમાં પૃથ્વીની કક્ષામાં મૂકવો, અંતરીક્ષ-ઉડ્ડયન દરમિયાન તેની કાર્ય કરવાની ક્ષમતાનું પરીક્ષણ કરવું તથા તેને સુરક્ષિત અવસ્થામાં પૃથ્વી પર પાછો લાવવો. દરેક મર્ક્યુરી અંતરીક્ષયાન શંકુ આકારનું હતું, જેની કુલ લંબાઈ 2.9…

વધુ વાંચો >

મર્ક્યુરી થિયેટર

મર્ક્યુરી થિયેટર : ઑર્સન વેલ્સ તથા હાઉસમન સંચાલિત થિયેટર. એ બંને રંગભૂમિ-રસિયાઓએ 1937માં જૂનું કૉમેડી થિયેટર ભાડાપટે લઈને આ નવા નામે તેની સ્થાપના કરી હતી. ઑર્સન વેલ્સે 1937માં રાજકીય અભિગમ અને આધુનિક વેશભૂષાથી ‘જુલિયસ સીઝર’ની રજૂઆત કરતાવેંત આ થિયેટર ટૂંકસમયમાં જ અગ્રેસર બની ગયું. આ થિયેટરનાં બીજાં પ્રભાવક નિર્માણોમાં ‘ધ…

વધુ વાંચો >

મર્કસ, એડી

મર્કસ, એડી (જ. 17 જૂન 1945, વૉલુવે, સેંટ પિયરે, બેલ્જિયમ) : બેલ્જિયમના મહાન સાઇકલ-સ્પર્ધક. મોટાભાગે તેઓ સર્વકાલીન (all-time) સૌથી મહાન સાઇકલ-સ્પર્ધક તરીકે સ્વીકૃતિ પામ્યા છે. 28 વર્ષની ઉંમરે તેઓ 300 જેટલી વ્યવસાયી સ્પર્ધાઓમાં વિજેતા નીવડ્યા હતા અને એ રીતે અન્ય કોઈ પણ સાઇકલ-સ્પર્ધક કરતાં વધારે વિક્રમ નોંધાવ્યા હતા. ‘ટૂર દ…

વધુ વાંચો >

મર્ચન્ટ, અજિત

મર્ચન્ટ, અજિત (જ. 15 ઑગસ્ટ 1922, મુંબઈ) : ગુજરાતી ચલચિત્રક્ષેત્રના અગ્રણી સ્વરનિયોજક. પિતા રતનશી જેઠા ધારાશાસ્ત્રી તથા વ્યાપારી હતા. આ ઉપરાંત ભારતીય શાસ્ત્રીય તથા પાશ્ચાત્ય સંગીતના તેઓ મર્મજ્ઞ પણ હતા. માતાનું નામ ગુણવંતીબહેન. જુનિયર બી.એ. સુધીનું શિક્ષણ મુંબઈમાં. તેમની સંગીતની કેળવણી તથા અંગ્રેજી અને ગુજરાતી સાહિત્ય પ્રત્યેના શોખમાં પિતાની દોરવણી…

વધુ વાંચો >

મરુતો

Jan 12, 2002

મરુતો : પ્રાચીન ભારતના, ઋગ્વેદમાં વર્ણવાયેલા, ઝંઝાવાતના દેવો. તેમના માટે 33 સૂક્તો રચાયાં છે. 7 સૂક્તોમાં ઇન્દ્રની સાથે અને એક એક સૂક્તમાં અગ્નિ તથા પૂષન્ની સાથે તેમનું વર્ણન જોવા મળે છે. મરુતનો એક સમૂહ છે. તેમની સંખ્યા 180 (60 × 3) કે 21 (7 × 3)ની ગણાય છે. તેઓ રુદ્રના…

વધુ વાંચો >

મરુસ્થલી

Jan 12, 2002

મરુસ્થલી : પ્રાચીન સમયમાં આ નામથી ઓળખાતો મારવાડનો પ્રદેશ. જુદા જુદા સ્થળે તેને માટે ‘મરુ’, ‘મરુમંડલ’, ‘મરુદેશ’ જેવા શબ્દોનો ઉપયોગ પણ થયો છે. કાર્દમક મહાક્ષત્રપ રુદ્રદામાના સમયના ઈ. સ. 150ના જૂનાગઢના શૈલલેખમાં તેના રાજ્યવિસ્તારમાં મરુનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. મરુમંડલ(મારવાડ)ના પલ્લી ગામનો વણિક કાકૂ વલભીમાં આવ્યાનો ઉલ્લેખ ‘પ્રબંધચિંતામણિ’માં મળે છે.…

વધુ વાંચો >

મરૂદભિદ્ વનસ્પતિ

Jan 12, 2002

મરૂદભિદ્ વનસ્પતિ અભિશોષણના દર કરતાં બાષ્પોત્સર્જનનો દર ઘણો ઊંચો હોય તેવા પર્યાવરણમાં ઊગતી વનસ્પતિઓ. તેઓ સામાન્યત: જલજ વનસ્પતિઓ કરતાં વિપરીત લક્ષણો ધરાવે છે અને અત્યંત શુષ્ક હવા, ઊંચું તાપમાન, તીવ્ર પ્રકાશ, ઓછાં વાદળો અને વધારે પવન, વધારેપડતું બાષ્પોત્સર્જન (transpiration), શુષ્ક તથા છિદ્રાળુ મૃદા (soil) અને ઓછા વરસાદવાળા પર્યાવરણમાં થાય છે.…

વધુ વાંચો >

મરે, જેમ્સ (સર)

Jan 12, 2002

મરે, જેમ્સ (સર) (ઑગસ્ટસ હેન્રી) (જ. 1837, ડેનહોમ, સ્કૉટલૅન્ડ; અ. 1915) : જાણીતા ભાષાવિજ્ઞાની અને કોશકાર. 1855થી ’85 દરમિયાન તેમણે ગ્રામર-સ્કૂલ-શિક્ષક તરીકે કાર્ય કર્યું. તેમણે 1873માં પ્રગટ કરેલ ‘ડાયલૅક્ટ્સ ઑવ્ ધ સધર્ન કન્ટ્રિઝ ઑવ્ સ્કૉટલૅન્ડ’થી તેમની ખ્યાતિ વ્યાપક બની. ‘ન્યૂ ઇંગ્લિશ ડિક્શનરી’ અને પાછળથી ‘ઑક્સફર્ડ ઇંગ્લિશ ડિક્શનરી’ તરીકે ઓળખાયેલ કોશનું…

વધુ વાંચો >

મરે, જૉન (સર)

Jan 12, 2002

મરે, જૉન (સર) (જ. 3 માર્ચ 1841, કૉબુર્ગ, ઑન્ટેરિયો; અ. 16 માર્ચ 1914) : સ્કૉટલૅન્ડના સમુદ્રવિજ્ઞાની–દરિયાઈ ભૂસ્તરશાસ્ત્રી. તેમણે ‘રિપૉર્ટ ઑન ધ સાયન્ટિફિક રિઝલ્ટ્સ ઑવ્ ધ વૉયેજ ઑવ્ એચ. એમ. એસ. ચૅલેન્જર ડ્યુરિંગ ધ યર્સ 1872–1876’ નામના વિસ્તૃત અહેવાલનું સંપાદન કર્યું. 52 ગ્રંથોની આ મહાશ્રેણી એક સુવાંગ અને આગવા સમુદ્રવિજ્ઞાનના અભ્યાસસંચય…

વધુ વાંચો >

મરે, જૉન મિડલ્ટન

Jan 12, 2002

મરે, જૉન મિડલ્ટન (જ. 1889; અ. 1957) : અંગ્રેજ પત્રકાર અને વિવેચક. ઉચ્ચ શિક્ષણ ઑક્સફર્ડની બ્રેસેનૉઝ કૉલેજમાં પ્રાપ્ત કર્યું. કૉલેજકાળ દરમિયાન સાહિત્ય અને પત્રકારત્વ તરફની તેમની અભિરુચિ ધ્યાન ખેંચે તેવી હતી. અભ્યાસકાળ દરમિયાન જ તેઓ ‘રિધમ’ના તંત્રીપદે નિમાયા. પાછળથી 1919થી 1921 સુધી ‘ઍથેનિયમ’નું તંત્રીપદ સંભાળ્યું. 1923માં તેવા જ સાહિત્યિક સામયિક…

વધુ વાંચો >

મરે, જ્યૉર્જ ગિલ્બર્ટ

Jan 12, 2002

મરે, જ્યૉર્જ ગિલ્બર્ટ (જ. 1866, સિડની, ઑસ્ટ્રેલિયા; અ. 1957) : ઑસ્ટ્રેલિયાના જાણીતા વિદ્વાન અને લેખક. તેમણે ઑક્સફર્ડ ખાતે અભ્યાસ કર્યો; 1889માં તેઓ ગ્લાસગો યુનિવર્સિટીમાં જોડાયા અને 1908માં તેઓ ગ્રીક ભાષાના પ્રાધ્યાપક નિમાયા. પ્રશિષ્ટ સાહિત્યના ઇતિહાસકાર તથા ગ્રીક નાટ્યકારોની કૃતિઓના અનુવાદક તરીકેની પ્રશસ્ય અને પરિશ્રમભરી કામગીરીના પરિણામે ‘વર્તમાન સમયના સૌથી અગ્રગણ્ય…

વધુ વાંચો >

મરેઠી

Jan 12, 2002

મરેઠી : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલ ઍસ્ટરેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Spilanthes oleracea Murr. syn. S. acmella var. oleracea Hook f. (સં. મરહષ્ટિકા, મહારાષ્ટ્રી; હિં. મરૈઠી; મ. મરાઠી, ગુ. મરેઠી; અં. પેરાક્રેસ, બ્રાઝિલિયન ક્રેસ) છે. તે લગભગ 30 સેમી.થી 60 સેમી. ઊંચી બહુવર્ષાયુ શાકીય વનસ્પતિ છે, અને ઉદ્યાનોમાં કૂંડામાં…

વધુ વાંચો >

મરે, પૉલી

Jan 12, 2002

મરે, પૉલી (જ. 20 નવેમ્બર 1910, બાલ્ટિમોર, મેરીલૅન્ડ) : અમેરિકાનાં અશ્વેત વકીલ, લેખિકા, નાગરિક હકના આંદોલનકર્તા અને મહિલા સમાન હકનાં પ્રારંભિક પુરસ્કર્તા. 1977માં તેઓ એપિસ્કોપલ પાદરી તરીકે દીક્ષાસંસ્કાર પામનારાં સર્વપ્રથમ મહિલા અને અશ્વેત વ્યક્તિ હતાં. વૉશિંગ્ટન ડી. સી. ખાતેની હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાં તેઓ કાયદાનાં વિદ્યાર્થી હતાં, ત્યારે 1940ના દશકામાં નાગરિક હકો…

વધુ વાંચો >

મરો, એડ્વર્ડ આર.

Jan 12, 2002

મરો, એડ્વર્ડ આર. (જ. 27 એપ્રિલ 1908, પોલ ક્રિક, ન્યૂ કૅરોલિના; અ. 23 એપ્રિલ 1965) : અમેરિકાના પ્રસારણકર્તા (broadcaster). ટેલિવિઝન-પત્રકારત્વના ક્ષેત્રે તેમણે એકલે હાથે પ્રામાણિકતા તેમજ નિષ્ઠા દાખલ કરી. તેમની કારકિર્દી જવાબદારીપૂર્ણ તથા ચોકસાઈપૂર્ણ પત્રકારત્વના જીવંત નમૂનારૂપ હતી. 1930માં વૉશિંગ્ટન સ્ટેટ કૉલેજમાંથી સ્નાતક થયા પછી, તેઓ નૅશનલ સ્ટુડન્ટ ફેડરેશનના પ્રમુખ…

વધુ વાંચો >