૧૪.૦૨
બૉનર જેમ્સ ફ્રેડરિકથી બૉરૉત્રા જ્યાં
બૉમ્બે ટૉકિઝ
બૉમ્બે ટૉકિઝ : હિન્દી ચલચિત્રનું નિર્માણ કરનારી ભારતીય સંસ્થા. બંગાળના સમૃદ્ધ પરિવારમાં જન્મેલા હિમાંશુ રાય જ્યારે લંડનમાં શિક્ષણ અર્થે ગયા ત્યારે તેમની મુલાકાત નિરંજન પાલ સાથે થઈ. બંનેને રંગમંચમાં ખૂબ રસ હતો. ભેગા મળીને તેમણે લંડનમાં ‘ધ ગૉડેસ’ નામના નાટકનું આયોજન કર્યું. નાટકમાં રાયે નાયકની ભૂમિકા કરી. ત્યારબાદ બંનેએ જર્મન…
વધુ વાંચો >બૉમ્બે સેન્ટિનલ
બૉમ્બે સેન્ટિનલ : 1913માં સર ફીરોઝશા મહેતાએ મુંબઈમાં સ્થાપેલા રાષ્ટ્રવાદી અંગ્રેજી દૈનિક (સવારના) ‘બૉમ્બે ક્રૉનિકલ’ સાથે સાંધ્ય દૈનિક તરીકે પ્રગટ થતું અંગ્રેજી વૃત્તપત્ર. આ બંને દૈનિકોના તંત્રી એક અંગ્રેજ બી. જી. હૉર્નિમૅન હતા. મુંબઈ શહેરમાં જુગારના અડ્ડાઓ સામે ‘બૉમ્બે સેન્ટિનલે’ જોરદાર ઝુંબેશ ચલાવી પોલીસતંત્રનો રોષ વહોરી લીધો હતો. હૉર્નિમૅન એક…
વધુ વાંચો >બૉમ્બે હાઇ
બૉમ્બે હાઇ : ભારતના પશ્ચિમ કિનારાની ખંડીય છાજલી પરનું ઘણું મહત્વનું તેલ-વાયુધારક ક્ષેત્ર. તે મુંબઈ દૂરતટીય થાળા(Bombay Offshore Basin)માંનો સમુદ્રજળ હેઠળ ઊંચકાયેલો ભૂસંચલનજન્ય તળવિભાગ છે. મુંબઈ-સૂરતના દરિયાકાંઠાથી પશ્ચિમ તરફ આશરે 300 કિમી. અંતરે અરબી સમુદ્રમાં આવેલું આ તેલક્ષેત્ર 19° 00´ ઉ.અ. અને 71° 00´ પૂ.રે.ની આજુબાજુ 200 મીટર ઊંડાઈ સુધીના…
વધુ વાંચો >બૉમ્બ્સ
બૉમ્બ્સ (bombs) : જ્વાળામુખીજન્ય પેદાશ. જ્વાળામુખી-પ્રસ્ફુટન દરમિયાન હવામાં ફેંકાતા પીગળેલા લાવામાંથી ઠરીને બનેલા નાના-મોટા પરિમાણવાળા ગોળા, ગોલકો, ટુકડા કે ગચ્ચાં. ઊછળતી વખતે લાવાનાં આવાં સ્વરૂપો ભ્રમણ પામતાં નીચે પડે છે, તેથી લાક્ષણિક આંતરિક રચના અને આકારો તૈયાર થતાં હોય છે. બૉબિન જેવો કે બ્રેડની ઉપલી પોપડી જેવો તેનો દેખાવ હોય…
વધુ વાંચો >બૉયકૉટ, જૉફ્રી
બૉયકૉટ, જૉફ્રી (જ. 1940, વેસ્ટ યૉર્કશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ) : જાણીતા ક્રિકેટ-ખેલાડી. 1963માં તેમને યૉર્કશાયર માટે ‘કાઉન્ટી કૅપ’ મળી અને તેમણે યૉર્કશાયર વતી રમવાનું શરૂ કર્યું. પછીના વર્ષે તેમણે સમસ્ત ઇંગ્લૅન્ડ વતી ક્રિકેટ ખેલવાનો આરંભ કર્યો. 1964થી ’82 દરમિયાન ઇંગ્લૅન્ડ તરફથી 108 વાર ક્રિકેટ રમ્યા; તેમણે ટેસ્ટ મૅચોમાં 8,114 રન (સરેરાશ 56.83)…
વધુ વાંચો >બૉયર, ચાર્લ્સ
બૉયર, ચાર્લ્સ (જ. 1899, ફ્રાન્સ; અ. 1978) : નામી અભિનેતા. તેમણે સૉર્બોન ખાતે તેમજ પૅરિસ કૉન્ઝરવેટ્વામાં અભ્યાસ કર્યો. ફ્રાન્સની રંગભૂમિ તથા ચિત્રસૃષ્ટિમાં અભિનેતા તરીકે કીર્તિ અને દક્ષતાની સમર્થ પ્રતીતિ કરાવ્યા પછી તેઓ 1934માં હૉલિવુડમાં જઈ વસ્યા. ત્યાં તેમના પ્રણયરંગી અભિનયવાળાં ચિત્રો દ્વારા તેઓ ‘મહાન પ્રણયી’ તરીકે પંકાયા. આ પ્રકારનાં તેમનાં…
વધુ વાંચો >બૉયર, રિચાર્ડ (સર)
બૉયર, રિચાર્ડ (સર) (જ. 1891, ન્યૂ સાઉથ વેલ્સ, ઑસ્ટ્રેલિયા; અ. 1961) : ઑસ્ટ્રેલિયાના પ્રસારણતંત્રના વહીવટકર્તા. 1939માં ‘લીગ ઑવ્ નેશન્સ’ ખાતે ગયેલા ઑસ્ટ્રેલિયાના પ્રતિનિધિમંડળના તે સભ્ય હતા. 1940માં તે ઑસ્ટ્રેલિયન બ્રૉડકાસ્ટિંગ કમિશનમાં નિમાયા. વડાપ્રધાન કર્ટિને ‘ઑસ્ટ્રેલિયન બ્રૉડકાસ્ટિંગ કંપની’ને સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા આપ્યા પછી, 1945માં તેમણે ત્યાં અધ્યક્ષપદ સ્વીકાર્યું. તેમના અવસાન પછી, ‘એબીસી…
વધુ વાંચો >બોયું
બોયું (buoy) : પાણીમાં તરતું અને લંગર સાથે બંધાયેલું તથા નિશ્ચિત આકાર અને કદ ધરાવતું, નૌનયનની સલામતી માટે મૂકવામાં આવતું સાધન. બોયું સામાન્યત: પોલાદ, પ્લાસ્ટિક અથવા ફાઇબર રીઇન્ફૉર્સ્ડ પ્લાસ્ટિક(FRP)નું બનાવાય છે. બોયાના ત્રણ ભાગ હોય છે : (1) પાણી પર તરતો તથા નૌકાઓ દ્વારા દૂરથી દેખાતો ભાગ; (2) તરતા બોયાને…
વધુ વાંચો >બોર
બોર (Ziziphus) : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા રહેમ્નેસી કુળની પર્ણપાતી વૃક્ષ કે ક્ષુપ સ્વરૂપ ધરાવતી વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Ziziphus jujuba Mill, syn. Z. sativa Gaertn; Z. vulgaris Lam. (સં. બદરી; મ. બોર; હિં. બેર; બં. કુલ, યળચે, બોગરી; ક. બોર, યળચે પેરનું, વાગરિ; તે. રેગુચેટુ; ત. ઇલંડે, કલ્લારી; અં. ચાઇનિઝ…
વધુ વાંચો >બોરકર, દિલીપ
બોરકર, દિલીપ (જ. 1956, અગાસૈન, ગોવા) : જાણીતા કોંકણી નાટ્યકાર, સામાજિક કાર્યકર્તા અને બાલસાહિત્ય લેખક. તેમને તેમના ઉત્તમ પ્રવાસવર્ણન ‘ગોમાંચલ’ માટે 1995ના વર્ષનો સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર પ્રાપ્ત થયો છે. તેમણે મુંબઈ અને ગોવામાંથી અનુક્રમે હિંદી અને કોંકણીમાં એમ.એ.ની પદવી મેળવી. તેમણે 13 પુસ્તકો પ્રગટ કર્યા છે. તેમાં ‘વર્ગશત્રુ’, ‘ભાતેં ભર…
વધુ વાંચો >બૉનર, જેમ્સ ફ્રેડરિક
બૉનર, જેમ્સ ફ્રેડરિક (જ. 1910, આન્સલે, એન. ઈ.) : જૈવરસાયણવિજ્ઞાની અને દેહધર્મવિજ્ઞાની. તેમણે 1934–35 દરમિયાન સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડની રાષ્ટ્રીય સંશોધન સંસ્થાના માનાર્હ ફેલો તરીકે સેવા આપી અને ત્યારપછી કૅલિફૉર્નિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટેક્નૉલોજીમાં 1936થી 1981 સુધી કાર્યરત રહ્યા. તેમણે જીવવિજ્ઞાનનું એક અત્યંત ક્રાંતિકારી મધ્યસ્થ સૂત્ર (central dogma) આપ્યું. આમ, પ્રોટીનસંશ્લેષણની પ્રક્રિયામાં DNA (Deoxyribonucleic…
વધુ વાંચો >બૉનર, યેલેના
બૉનર, યેલેના (જ. 1923, મૉસ્કો) : નાગરિક હક માટેનાં મહિલા ઝુંબેશકાર. 1937માં સ્ટાલિનની મોટા પાયા પરની વ્યાપક સાફસૂફી દરમિયાન, તેમનાં માબાપની ધરપકડ થઈ, પછી તેમનાં દાદીમાએ તેમને લેનિનગ્રાડમાં ઉછેર્યાં. 1965માં તેઓ સોવિયેત કૉમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીમાં જોડાયાં. જોકે 1968માં ચેકોસ્લોવાકિયાના આક્રમણ પછી પક્ષની વિચારધારા વિશેનો તેમનો ભ્રમ ભાંગી ગયો અને તેઓ પક્ષવિરોધી…
વધુ વાંચો >બોનસ
બોનસ : કામદારોને માલિકો દ્વારા ચૂકવવામાં આવતું વધારાનું વળતર. ઔદ્યોગિક કામદારોને તેમની કામગીરીના બદલામાં અમુક નિશ્ચિત રકમનું વેતન ચૂકવવામાં આવતું હોય છે; પરંતુ જ્યારે કામદારો સારી કામગીરી બજાવે અને તેને લીધે કારખાનાનો નફો વધે ત્યારે આવો વધારાનો નફો રળી આપવામાં કામદારોએ પણ મહત્વનું પ્રદાન કરેલું છે તેવી લાગણી વ્યક્ત કરવા…
વધુ વાંચો >બોનસ-શૅર
બોનસ-શૅર : કંપનીના એકત્રિત થયેલા વર્ષોવર્ષના નફાનું મૂડીકરણ કરીને તેના પ્રત્યેક શૅરહોલ્ડરને વિના મૂલ્યે અને વરાડે આપવામાં આવેલાં શૅર-સર્ટિફિકેટ. મોટાભાગની પ્રગતિશીલ કંપનીઓ પોતાનો બધો જ નફો શૅરહોલ્ડરોને ડિવિડન્ડ તરીકે વહેંચતી નથી; પરંતુ નફાનો અમુક ભાગ અનામત ખાતે લઈ જાય છે જેથી ભવિષ્યમાં કોઈ આફત કે આકસ્મિક જરૂરિયાત ઊભી થાય તો…
વધુ વાંચો >બૉનાર્ડ, પિયેરે
બૉનાર્ડ, પિયેરે (જ. 1867; અ. 1947) : મૂળભૂત અને સપાટ (flat) રંગો વડે સર્જન કરનાર આધુનિક ફ્રેન્ચ ચિત્રકાર. અકાદમી જુલિયેંમાં બુહારે અને રૉબર્ટ-ફ્લૂરી પાસે તાલીમ લીધા પછી 1890માં તેમણે પૅરિસમાં સ્વતંત્ર કારકિર્દીનો પ્રારંભ કર્યો. મૂળભૂત અને સપાટ રંગો વડે ચિત્ર કરવાનો પ્રારંભ કરનાર તરીકે કલાના ઇતિહાસમાં તેમનું અગત્યનું સ્થાન છે.…
વધુ વાંચો >બૉનિંગ્ટન, ક્રિસ (સર)
બૉનિંગ્ટન, ક્રિસ (સર) (જ. 1934, લંડન) : પર્વતારોહક તથા ફોટો-જર્નાલિસ્ટ. તેમણે સૅન્ડહર્સ્ટ ખાતેની રૉયલ મિલિટરી એકૅડેમી ખાતે તાલીમ લીધી. તેમણે પોતાના સર્વપ્રથમ પર્વતારોહણ દરમિયાન અન્નપૂર્ણા-2 (1960) તથા નુપ્તસે (1961) પર ચઢાણ કર્યું. 1962માં આઇગરનું ઉત્તરીય ચઢાણ કર્યું અને 1983માં દક્ષિણ ધ્રુવ પરના માઉન્ટ વિન્સન પર ચઢાણ કરીને તેઓ એ સ્થળોના…
વધુ વાંચો >બૉની, ઝ્યાં
બૉની, ઝ્યાં (જ. 1908, ફ્રાન્સ) : ફ્રાન્સ સ્થાપત્યવિષયક ઇતિહાસકાર. ઇંગ્લૅન્ડના અને ગૉથિક સ્થાપત્યના વિદ્વાન. 1962માં તેઓ બર્કલી ખાતેની કૅલિફૉર્નિયા યુનિવર્સિટીના અધ્યાપકગણમાં જોડાયા. તેમનાં અભ્યાસપૂર્ણ પુસ્તકો છે : ‘ધી ઇંગ્લિશ ડેકોરેટેડ સ્ટાઇલ’ (1979) તથા ‘ફ્રેન્ચ ગૉથિક આર્કિટેક્ચર ઑવ્ ધ ટ્વેલ્ફ્થ ઍન્ડ થર્ટીન્થ સેન્ચુરિઝ’ (1983). મહેશ ચોકસી
વધુ વાંચો >બૉનીનો, એમા
બૉનીનો, એમા (જ. 1949, તુરિન, ઇટાલી) : ઇટાલીનાં મહિલા રાજકારણી. તેમનો જન્મ ગરીબ ખેડૂત કુટુંબમાં થયો હતો. 28 વર્ષની વયે તેઓ સગર્ભા બન્યાં અને ગર્ભપાત કરાવવા વિચાર્યું, પણ ઇટાલીમાં તે વખતે ગર્ભપાત-વિરોધી કાયદો અમલમાં હતો. ચોરીછૂપીથી ગેરકાયદે કરાવાતા ગર્ભપાતનાં સ્થળોની ગંદકીથી ખદબદતી અને રોગજનક દુર્દશા પ્રત્યે ધ્યાન દોરવા તેમણે પોતાના…
વધુ વાંચો >બોનીફેસ-8
બોનીફેસ-8 (જ. 1235, અનાગ્નિ, ઇટાલી; અ. 11 ઑક્ટોબર 1303, રોમ) : 1294થી 1303 સુધી રોમના પોપ. 1294માં પોપ તરીકે ચૂંટાયા પછી ફ્રાન્સના રાજા ફિલિપ 4થા સાથે તેમને ઘણી વાર મતભેદો અને ઘર્ષણો થયાં હતાં. બિશપને દોષિત ઠરાવી એમને સજા કરવાની સત્તા રાજાને છે કે નહિ એ અંગે તેમની અને ફિલિપ…
વધુ વાંચો >બૉન્ગો, ઓમર
બૉન્ગો, ઓમર (જ. 1935, લેવાઇ, ગૅબન) : ગૅબનના પ્રમુખ. મૂળ નામ ઍલબર્ટ-બર્નાર્ડ બૉન્ગો. 1960માં સિવિલ સર્વિસમાં જોડાયા. ત્યારપછી તેઓ રાજકારણમાં પ્રવેશ્યા અને ઉત્તરોત્તર આગળ વધ્યા. 1967માં પ્રમુખ મ’બાના અનુગામી તરીકે તેઓ દેશના પ્રમુખ બન્યા. તેમની ગૅબૉનીઝ ડેમોક્રૅટિક પાર્ટીને કેન્દ્રમાં રાખી તેમણે એક-પક્ષ-આધારિત રાજ્યની 1968માં સ્થાપના કરી. 1973માં તેમણે ઇસ્લામ ધર્મનો…
વધુ વાંચો >