ખંડ ૨૧
વૉ, ઈવેલિનથી ષષ્ઠી ઉપક્રમ
વૉ, ઈવેલિન
વૉ, ઈવેલિન (જ. 28 ઑક્ટોબર 1903, લંડન; અ. 10 એપ્રિલ 1966, કૉમ્બે ફ્લોરી, સમરસેટ, ઇંગ્લૅન્ડ) : અંગ્રેજ નવલકથાકાર. તેઓ લંડનના શ્રીમંત સમાજ પરની કટાક્ષમય નવલકથાઓના રચયિતા તરીકે સવિશેષ પ્રખ્યાત છે. એમની આ પ્રકારની કૃતિઓમાં વ્યંગ, હાસ્ય તથા કંઈક અંશે કટાક્ષ સાથે આધ્યાત્મિક અને ધાર્મિક વિષયો પણ સંલગ્ન છે. ઉચ્ચ વર્ગનાં…
વધુ વાંચો >વૉકર કરાર (સેટલમેન્ટ)
વૉકર કરાર (સેટલમેન્ટ) : વડોદરા રાજ્યના રેસિડેન્ટ કર્નલ વૉકરે કાઠિયાવાડના રાજાઓ સાથે વડોદરાના રાજાને ખંડણી ભરવા અંગે કરેલા કરાર. ઈ. સ. 1802માં પેશ્વા બાજીરાવ બીજા સાથેના વસઈના તહનામાથી અને 1804માં ગાયકવાડ સાથેના કરારથી પેશ્વા અને ગાયકવાડ ઉપર અંગ્રેજોની સત્તા સ્થપાઈ હતી. કર્નલ ઍલેક્ઝાન્ડર વૉકરને મુંબઈની અંગ્રેજ સરકારના પ્રતિનિધિ તરીકે વડોદરાના…
વધુ વાંચો >વૉકર, કર્નલ ઍલેક્ઝાન્ડર (વૉકર, મેજર)
વૉકર, કર્નલ ઍલેક્ઝાન્ડર (વૉકર, મેજર) : વડોદરા રાજ્યના રેસિડેન્ટ. તેમણે ત્યાં મહત્વની કામગીરી કરી હતી. વડોદરાના રાજા ગોવિંદરાવ ગાયકવાડનું સપ્ટેમ્બર 1800માં અવસાન થયું. એ પછી એમના બે પુત્રો આનંદરાવ અને કાન્હોજીરાવ વચ્ચે ગાદી માટે સંઘર્ષ થયો. એ બંનેએ લવાદી કરવા માટે મુંબઈની અંગ્રેજ સરકારને વિનંતી કરી. તેથી મુંબઈના ગવર્નર જોનાથન…
વધુ વાંચો >વૉકર, જૉન
વૉકર, જૉન (જ. 12 જાન્યુઆરી 1952, પૅપાકુરા, ન્યૂઝીલૅન્ડ) : ન્યૂઝીલૅન્ડના ઍથ્લેટિક્સના ખેલાડી. તેઓ વિશ્વના સર્વપ્રથમ સબ 3 : 50 માઇલ દોડનાર બન્યા. 12 ઑગસ્ટ 1975ના રોજ ગૉથનબર્ગ ખાતે દોડીને 3 : 49.4 જેટલો સમય નોંધાવ્યો. 1976માં ઑસ્લો ખાતે 4 : 51.4નો સમય નોંધાવીને 2,000 મી.નો વિશ્વઆંક સ્થાપ્યો, તે પૂર્વે મોન્ટ્રિયલ…
વધુ વાંચો >વૉકર, જૉન અર્નેસ્ટ (Walker, John Earnest)
વૉકર, જૉન અર્નેસ્ટ (Walker, John Earnest) (જ. 7 જાન્યુઆરી 1941, હેલિફેક્સ, ઇંગ્લૅન્ડ) : બ્રિટિશ રસાયણવિદ અને 1997ના વર્ષના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા. 1969માં યુનિવર્સિટી ઑવ્ ઑક્સફર્ડમાંથી ડૉક્ટરેટ પદવી મેળવ્યા બાદ વૉકરે અમેરિકા અને પૅરિસમાં આવેલ યુનિવર્સિટીઓ ખાતે વિવિધ સંશોધન-યોજનાઓ પર કાર્ય કર્યું. 1974માં તેઓ કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાં મેડિકલ રિસર્ચ કાઉન્સિલ…
વધુ વાંચો >વૉકરની (પોલાદ-પટ્ટી) તુલા (Walker’s steelyard balance)
વૉકરની (પોલાદ–પટ્ટી) તુલા (Walker’s steelyard balance) : વિશિષ્ટ ઘનતા માપવા માટેનું સાધન. ખનિજો(કે ખડક-ટુકડા)ની વિશિષ્ટ ઘનતા માપવા માટે વૉકરે તૈયાર કરેલી પોલાદપટ્ટીની તુલા ઉપયોગમાં લેવાય છે. આ સાધનનો મુખ્ય ભાગ તેની અંકિત પટ્ટી હોય છે. આ પટ્ટીના એક છેડાનો થોડોક ભાગ ઉપર તરફની ધારમાં દાંતાવાળો રાખીને, તેને બીજી એક ઊભી…
વધુ વાંચો >વૉકિહુરી, ડગ્લાસ
વૉકિહુરી, ડગ્લાસ (જ. 26 સપ્ટેમ્બર 1963, મૉમ્બાસા, કેન્યા) : કેન્યાના ઍથ્લેટિક્સના ખેલાડી. 1987ની વિશ્વ મૅરથોન વિજયપદકમાં તેમનો વિજય આશ્ર્ચર્યજનક હતો, પરંતુ પછીનાં 3 વર્ષ તેમણે પ્રભાવક રેકર્ડ દાખવ્યો અને ઑલિમ્પિક રજતચન્દ્રક 1988માં અને કૉમનવેલ્થ સુવર્ણચન્દ્રક 1990માં જીત્યા. 1983માં તેઓ વિશેષ તાલીમ માટે જાપાન ગયા. 1986માં તેમની પ્રથમ મૅરથોન દોડમાં તેમણે…
વધુ વાંચો >વૉગેલ, પોલા (ઍન)
વૉગેલ, પોલા (ઍન) (જ. 16 નવેમ્બર 1951, વૉશિંગ્ટન ડી.સી.) : અમેરિકાનાં મહિલા નાટ્યકાર. શિક્ષણ : પેન્સિલવૅનિયા 1969-70, 1971-72; કૅથલિક યુનિવર્સિટી, વૉશિંગ્ટન ડી.સી. 1972-74, બી.એ., કૉર્નેલ યુનિવર્સિટી, ઇથાકા, ન્યૂયૉર્ક 1974-77, એ. બી. ડી. તેમણે નીચે મુજબ અનેકવિધ કામગીરી બજાવી : સેક્રેટરી, મુવિંગ વૅન કંપની પૅકર, ફૅક્ટરી પૅકર, 1960-71; વિમેન્સ સ્ટડિઝ તથા…
વધુ વાંચો >વોગેલિયા
વોગેલિયા : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા પ્લમ્બેજિનેસી કુળની મુખ્યત્વે ઉષ્ણપ્રદેશોમાં મળી આવતી ક્ષુપ પ્રજાતિ. ઉત્તર ગુજરાત અને સૌરાષ્ટ્રના ડુંગરાળ પ્રદેશમાં તથા આબુનાં જંગલોમાં થાય છે. તે 1.8 મી.થી 3.0 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવે છે. તેની છાલ રાખોડી રંગની હોય છે. પ્રકાંડ અને શાખાઓ ગોળાકાર અને ઊભી રેખાઓવાળાં હોય છે. પર્ણો કંઈક અંશે…
વધુ વાંચો >વૉગ્લર, એબી
વૉગ્લર, એબી (જ. 1749, વુર્ઝબર્ગ, જર્મની; અ. 1814) : અઢારમી સદીના જર્મન સંગીતકાર અને સ્વરનિયોજક. વુર્ઝબર્ગના એક વાયોલિન બનાવનારના તે પુત્ર હતા. 1771માં તેમને ઇટાલીના બોલોન્યા નગરમાં સંગીતનું શિક્ષણ મેળવવા માટે શિષ્યવૃત્તિ મળી. બોલોન્યા અકાદમી ઑવ્ મ્યુઝિકમાં ખ્યાતનામ ગણિતજ્ઞ તથા સંગીતજ્ઞ પાદરી જિયામ્બાતિસ્તા માર્તિની તથા પછીથી પાદુઆમાં વાલોત્તીની રાહબરી નીચે…
વધુ વાંચો >વૉલ્ટ (Vault)
વૉલ્ટ (Vault) : પથ્થર કે ઈંટની કમાન આધારિત છત (roof). બાંધકામની ષ્ટિએ વૉલ્ટના જુદા જુદા પ્રકાર પડે છે. જો કમાનને ઊંડે સુધી લંબાવવામાં આવે તો તે ટનલ (tunnel) જેવી લાગે. આ પ્રકારના વૉલ્ટને બૅરલ (barrel) કે વૅગન (waggon) કે ટનલ વૉલ્ટ કહે છે. જેની પર વૉલ્ટ ઊભું કરેલું હોય છે…
વધુ વાંચો >વૉલ્ટન, અર્નેસ્ટ થૉમસ સિન્ટૉન
વૉલ્ટન, અર્નેસ્ટ થૉમસ સિન્ટૉન (જ. 6 ઑક્ટોબર 1903, દગાંવર્ન વૉટરફૉર્ડ, આયર્લૅન્ડ; અ. 25 જૂન 1995, બેલ્ફાસ્ટ) : કૃત્રિમ રીતે પ્રવેગિત કરેલ પરમાણુ-કણો વડે પારમાણ્વિક ન્યૂક્લિયસના તત્વાંતરણ (transmutation)ને લગતા મૂળભૂત કાર્ય બદલ, કૉક્રોફ્ટની ભાગીદારીમાં ભૌતિકવિજ્ઞાનના ક્ષેત્રે 1951નો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર ખ્યાતનામ ભૌતિકવિજ્ઞાની. કેમ્બ્રિજની ટ્રિનિટી કૉલેજમાં અભ્યાસ શરૂ કરી 1926માં ગણિતશાસ્ત્ર તથા…
વધુ વાંચો >વૉલ્ટન, વિલિયમ
વૉલ્ટન, વિલિયમ (જ. 1902, બ્રિટન; અ. 1990, બ્રિટન) : આધુનિક બ્રિટિશ સંગીતકાર. તેમણે પ્રથમ કૃતિ ‘ફસાદ’ વડે સંગીતજગતમાં પ્રવેશ મેળવ્યો. આ કૃતિ એક બોલતા અવાજ અને છ વાજિંત્રો માટે છે. તેમાં બોલતો અવાજ કવિ એડિથ સિટ્વેલનાં કાવ્યોનું પઠન કરે છે. એ પછી તેમણે બ્રિટિશ સંગીતકાર એડ્વર્ડ ઍલ્ગારની શૈલીમાં પહેલી સિમ્ફની…
વધુ વાંચો >વૉલ્ટર, ડી લા મૅર
વૉલ્ટર, ડી લા મૅર (જ. 25 એપ્રિલ 1873, શાર્લ્ટન, કૅન્ટ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 22 જૂન 1956, મિડલસેક્સ) : બ્રિટિશ કવિ, ટૂંકી વાર્તાના લેખક તથા સંપાદક. શિક્ષણ સેંટ પૉલ કોઈર સ્કૂલમાં. પ્રથમ વાર્તા ‘Kismet-Sketch’ સામયિકમાં વૉલ્ટર રેમલના તખલ્લુસથી પ્રકાશિત થઈ. તેમનો પ્રથમ કાવ્યસંગ્રહ ‘સૉંગ્ઝ ઑવ્ ચાઇલ્ડહૂડ’ હતો. 1908થી એમને સરકાર તરફથી પેન્શન…
વધુ વાંચો >વૉલ્ટર્સ, કેવિન ડગ્લાસ
વૉલ્ટર્સ, કેવિન ડગ્લાસ (જ. 21 ડિસેમ્બર 1945; ડંગૉગ, ન્યૂ સાઉથ વેલ્સ) : ઑસ્ટ્રેલિયાના ક્રિકેટ-ખેલાડી. કઠણ (hard) વિકેટ પર તેઓ એક તેજસ્વી બૅટધર નીવડ્યા હતા; પણ સામાન્ય રીતે તેઓ ઇંગ્લૅન્ડના પ્રવાસો દરમિયાન બહુધા નિષ્ફળ નીવડ્યા હતા, કારણ કે તેમની તકનીક કંઈક વાંધાજનક હતી. ધીમી પિચ પર પણ તેમની રમત શંકાસ્પદ નીવડી…
વધુ વાંચો >વૉલ્ટા
વૉલ્ટા : પશ્ચિમ આફ્રિકામાં આવેલા ઘાના દેશની મુખ્ય નદી. નાઇલ નદીની જેમ આ નદી પણ બે પ્રવાહોમાં વહે છે : શ્યામ વૉલ્ટા (Volta-Noire) અને શ્વેત વૉલ્ટા (Volta-Blanche). આ બંને નદીપ્રવાહો બુર્કના ફાસોના વાયવ્ય ભાગમાંથી નીકળે છે અને દક્ષિણ તરફ જુદા જુદા માર્ગે વહીને તમાલેના દક્ષિણ ભાગમાં વૉલ્ટા સરોવરના ઉત્તર કાંઠે…
વધુ વાંચો >વોલ્ટા, એલેસ્સાન્દ્રો ગુઈસેપિ સેન્ટોનિયો એનાસ્ટાસિયો
વોલ્ટા, એલેસ્સાન્દ્રો ગુઈસેપિ સેન્ટોનિયો એનાસ્ટાસિયો (જ. 18 ફેબ્રુઆરી 1745, કોમો, લોમ્બાર્ડી; અ. 5 માર્ચ 1827, કોમો) : વિદ્યુતબૅટરીના ઇટાલિયન શોધક. ઇટાલિયન આલ્પ્સની તળેટીમાં કોમો નામે વિશાળ અને સુંદર સરોવર આવેલું છે. તેની પાસે તવંગરોની ઠીક ઠીક વસ્તી ધરાવતું કોમો નગર છે અને તે આકર્ષક પ્રવાસન-સ્થળ છે. ત્યાં વસતો વોલ્ટાનો પરિવાર…
વધુ વાંચો >વોલ્ટેજ-રેગ્યુલેટર ટ્યૂબ
વોલ્ટેજ–રેગ્યુલેટર ટ્યૂબ : એવી પ્રયુક્તિ કે ઇલેક્ટ્રૉનિક પરિપથ જે નિવેશિત (input) વિદ્યુતદબાણ અને ભાર-પ્રવાહ(load current)માં ફેરફારો કરવાથી નિર્ગત (output) ભાર-વોલ્ટેજને લગભગ અચળ જાળવી રાખે. વિદ્યુત-સાધનો (ઉપકરણો) અમુક મર્યાદિત હદ સુધી જ વિદ્યુત-દબાણના ફેરફારો(અનિયમિતતા)ને સહન કરી શકે છે. વિદ્યુતદબાણની વધુ પડતી અનિયમિતતા સાધનને નુકસાન કરે છે. આવા સંજોગોમાં વિદ્યુતદબાણ(voltage)-નિયંત્રકનો ઉપયોગ કરવામાં…
વધુ વાંચો >વૉલ્ડ અબ્રહામ
વૉલ્ડ અબ્રહામ (જ. 31 ઑક્ટોબર 1902, કલુજ, હંગેરી; અ. 13 ડિસેમ્બર 1950, ત્રાવણકોર, ભારત) : અર્થકારણની ગણિત અને સાંખ્યિકી શાખાઓમાં મહત્વનું પ્રદાન કરનાર વીસમી સદીના પૂર્વાર્ધના એક મહત્વના ગણિતજ્ઞ. વૉલ્ડનો જન્મ હંગેરીના એક ચુસ્ત યહૂદી પરિવારમાં થયો હતો. પરિવાર બુદ્ધિસંપન્ન હતો પણ તે સમયના યુરોપમાં યહૂદીઓ પ્રત્યેના ધાર્મિક વૈરભાવને કારણે…
વધુ વાંચો >વૉલ્તેર (Voltaire)
વૉલ્તેર (Voltaire) (જ. 1694, પૅરિસ, ફ્રાન્સ; અ. 30 મે 1778, પૅરિસ) : મહાન ફ્રેન્ચ તત્વજ્ઞ. ઇટાલીને નવજાગૃતિકાળ મળ્યો. જર્મનીને ધર્મસુધારણાનું આંદોલન મળ્યું; પરંતુ ફ્રાન્સને વૉલ્તેર મળ્યા ! ફ્રાન્સ માટે તો ‘રેનેસાંસ’, ‘રેફર્મેશન’ અને અંશત: ‘રેવૉલ્યૂશન’ – એ ત્રણેયનો સંગમ વૉલ્તેરમાં થયો. વિક્ટર હ્યૂગોએ કહ્યું કે ‘વૉલ્તેર’ – એ નામમાં સમગ્ર…
વધુ વાંચો >