ખંડ ૧૮
રિકાર્ડો, ડૅવિડથી લૂસ, ક્લેર બૂથ
રિકાર્ડો, ડૅવિડ
રિકાર્ડો, ડૅવિડ (જ. 1772, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1823) : અર્થશાસ્ત્રની પ્રશિષ્ટ વિચારસરણીના પ્રખર પુરસ્કર્તા અને વિવાદાસ્પદ ચિંતક. મૂળ નેધરલૅન્ડ્ઝ(હોલૅન્ડ)ના નિવાસી યહૂદી પરિવારના નબીરા. પિતા સ્ટૉક માર્કેટમાં હૂંડીઓ અને જામીનગીરીઓના વટાવનો ધંધો કરતા. રિકાર્ડો ઓછું ભણેલા. ચૌદ વર્ષની વયે કામધંધાની શરૂઆત કરી અને ટૂંકસમયમાં ધનાઢ્ય બન્યા. તેઓ જર્મનના સોદાઓમાં માહેર હતા. ઇંગ્લૅન્ડની…
વધુ વાંચો >રિકેટ્સિયા
રિકેટ્સિયા : વિશિષ્ટ પ્રકારના જીવાણુ (bacteria) તરીકે જેમનું વર્ણન કરી શકાય તેવા પરોપજીવી સૂક્ષ્મજીવો. કદમાં તેઓ જીવાણુ કરતાં નાના હોય છે અને માત્ર યજમાન(host)ના જીવંત કોષોની અંદર પ્રજોત્પાદન કરી શકતા હોય છે. મોટાભાગના રિકેટ્સિયા પ્રજાતિના સૂક્ષ્મજીવો ઇતરડી (mite), રિકેટ્સિયા-પૉક્સ રોગ પેદા કરનાર રિકેટ્સિયા એકારી સૂક્ષ્મજીવ જૂ (lice), ઉંદર જેવાં યજમાનોના…
વધુ વાંચો >રિક્ટર, ઉર્લિક
રિક્ટર, ઉર્લિક (જ. 17 જૂન 1952, ગૉર્લિટ્ઝ [જીડીઆર]) : અગાઉના પૂર્વ જર્મની(જીડીઆર)નાં મહિલા તરણખેલાડી. 1973થી ’76નાં 4 વર્ષોમાં તેમણે 100 મીટર બૅકસ્ટ્રોકમાં 9 વિશ્વવિક્રમ સ્થાપ્યા અને 65.39 સે.ના વિક્રમને બદલે 61.51 સે.નો વિક્રમ નોંધાવ્યો. વળી 1974માં 200 મી.ની સ્પર્ધામાં 2 મિ. 18.41 સે. અને 2 મિ. 17.35 સે.ના વિક્રમો પણ…
વધુ વાંચો >રિક્ટર, ચાર્લ્સ એફ.
રિક્ટર, ચાર્લ્સ એફ. (જ. 26 એપ્રિલ 1900; અ. 1985, આલ્ટાડેના, કૅલિફૉર્નિયા) : જાણીતા ભૂકંપશાસ્ત્રી. 1927માં તેમણે કૅલિફૉર્નિયામાં પાસાડેનામાં ભૂકંપીય પ્રયોગશાળામાં કામગીરી શરૂ કરી હતી. 1928માં તેમણે કૅલિફૉર્નિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ખાતેથી સૈદ્ધાંતિક ભૌતિકશાસ્ત્રમાં ડૉક્ટરેટ મેળવી હતી. 1936થી 1970 વચ્ચે કાલકેટ ખાતે સિસ્મોલૉજિકલ લૅબોરેટરીમાં તેઓ પ્રોફેસર હતા. ભૂકંપની તીવ્રતા માપવા માટે તેમણે લોકલ…
વધુ વાંચો >રિક્ટર, બર્ટન
રિક્ટર, બર્ટન (જ. 22 માર્ચ 1931, બ્રૂકલીન, ન્યૂયૉર્ક) : નવા જ પ્રકારના ભારે મૂળભૂત કણોની શોધ અને તેને લગતું પાયાનું કાર્ય કરવા બદલ 1976ના વર્ષનો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર અમેરિકન ભૌતિકવિજ્ઞાની. મૅસેચૂસેટ્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટૅકનૉલૉજીમાંથી સ્નાતકની ઉપાધિ મેળવી. ત્યારબાદ 1956માં તેમણે પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ ત્યાંથી જ મેળવી. તે પછી તે સ્ટૅનફોર્ડ યુનિવર્સિટીમાં…
વધુ વાંચો >રિક્ટરનો ભૂકંપ આંક
રિક્ટરનો ભૂકંપ આંક : જુઓ ભૂકંપ.
વધુ વાંચો >રિક્ટરાઇટ
રિક્ટરાઇટ : સોડાધારક ટ્રેમોલાઇટ. ઍમ્ફિબોલ વર્ગનું ખનિજ. તે કૅલ્શિયમ, મૅગ્નેશિયમ, લોહ, મૅંગેનીઝ અને ઍલ્યુમિનિયમ સહિતનું સોડિયમ સિલિકેટ છે. તેના રાસાયણિક બંધારણમાં કૅલ્શિયમની અવેજીમાં સોડિયમ આવતું હોવાથી તે ટ્રેમોલાઇટ સાથે સંબંધ ધરાવે છે. તેના બાકીના ભૌતિક ગુણધર્મો ઍમ્ફિબોલ વર્ગનાં ખનિજોને મળતા આવે છે. ઉત્પત્તિસ્થિતિના સંદર્ભમાં તે ઉષ્ણતાવિકૃતિ પામેલા ચૂનાખડકો અને સ્કાર્ન…
વધુ વાંચો >રિક્સ મ્યુઝિયમ, ઍમ્સ્ટરડૅમ (નેધરલૅન્ડ)
રિક્સ મ્યુઝિયમ, ઍમ્સ્ટરડૅમ (નેધરલૅન્ડ) : મહાન ડચ ચિત્રકારો જેવા કે રૅમ્બ્રાં, વરમીર, હૉલ્સ અને રૉટ્સડાલ જેવા પ્રસિદ્ધ ચિત્રકારોની ભવ્ય કૃતિઓનો સંગ્રહ. 1808માં હૉલૅન્ડના રાજા લૂઈ નેપોલિયનની આજ્ઞાથી, 1798માં હેગમાં સ્થાપેલા કલાસંગ્રહ ‘ધ નૅશનલ મ્યુઝિયમ’માંથી ફ્રાન્સમાં નહિ ખસેડાયેલાં ચિત્રોનો પ્રથમ સંગ્રહ આમાં ગોઠવવામાં આવ્યો. સૌપ્રથમ તે ડચ ચિત્રોને ઍમ્સ્ટરડૅમના ટાઉનહૉલમાં લટકાવવામાં…
વધુ વાંચો >રિખ્તર, ગૅર્હાર્ડ
રિખ્તર, ગૅર્હાર્ડ (જ. 1932, જર્મની) : અગ્રણી અનુઆધુનિક ચિત્રકાર. બીજાઓ દ્વારા પાડવામાં આવેલી તસવીરો ઉપરથી તેઓ ચિત્રો કરે છે. તસવીરની હૂબહૂ નકલ ઝીણવટભરી વિગત સાથે અને પીંછીના લસરકા ન દેખાય તે રીતે તેઓ કરે છે. અમિતાભ મડિયા
વધુ વાંચો >રિગર્ટ ડૅવિડ
રિગર્ટ ડૅવિડ (જ. 12 મે 1947, કૉકચેટાવ ઑબ્લાસ્ટ, કઝાખિસ્તાન, યુ.એસ.એસ.આર.) : રશિયાના વેટલિફ્ટર. તેઓ સદાકાળના એક સૌથી મહાન વેટલિફ્ટર હતા, પણ રમતના સર્વોત્તમ સ્તરે – ઓલિમ્પિક રમતોત્સવની કક્ષાએ તેમને બે વાર કરુણ નિષ્ફળતા વેઠવી પડી હતી. 1971માં તેમજ 1973–76 દરમિયાન તેઓ 90 કિગ્રા.ની સ્પર્ધામાં પાંચ વખત વિજેતા નીવડ્યા હતા; 1978માં…
વધુ વાંચો >લુહાર, ચીમનલાલ મૂળજીભાઈ
લુહાર, ચીમનલાલ મૂળજીભાઈ (જ. 1901; અ. 1948) : છબિકાર અને દિગ્દર્શક. મૂક અને સવાક્ ચલચિત્રોના વિકાસમાં મહત્વનું યોગદાન આપનાર ચીમનલાલ લુહાર રસાયણશાસ્ત્રના વિષય સાથે સ્નાતક થઈને ચલચિત્રક્ષેત્રે પ્રવેશ્યા હતા. એ પહેલાં તેઓ ચિત્રકલા, તસવીરકલા, લિથોગ્રાફી, ચલચિત્રો વગેરે વિષયો પર ગુજરાતી સામયિકોમાં અભ્યાસપૂર્ણ લેખો લખી ચૂક્યા હતા. મોટાભાગના તેમના લેખો 1923થી…
વધુ વાંચો >લુહાર ત્રિભોવનદાસ પુરુષોત્તમદાસ
લુહાર ત્રિભોવનદાસ પુરુષોત્તમદાસ : જુઓ સુન્દરમ્.
વધુ વાંચો >લુંગલે
લુંગલે : મિઝોરમ રાજ્યના મધ્યભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. તે 23° 00´ ઉ. અ. અને 92° 45´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 4,538 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે અને દક્ષિણે અનુક્રમે રાજ્યના ઐઝવાલ અને છિમ્તુઇપુઈ જિલ્લા તથા પૂર્વ અને પશ્ચિમે અનુક્રમે મ્યાનમારની ચિન ટેકરીઓ અને…
વધુ વાંચો >લુંડક્વિસ્ત આર્તુર
લુંડક્વિસ્ત આર્તુર (જ. 3 માર્ચ 1906, ઑદર્લુંગા, સ્વીડન; અ. 1991) : સ્વીડિશ કવિ, નવલકથાકાર અને વિવેચક. વીસમી સદીના ત્રીજા દશકના ફેમ ઊંગા – પાંચ યુવાનોની ટોળીમાંના એક એવા આર્તુરે પ્રાણવાદી (vitalist) ચળવળની અગ્રિમ હરોળના નેતા તરીકે મહત્વનો ભાગ ભજવ્યો હતો. માણસની ભાવાવેશતા તથા સાહજિકતા જેવી જન્મજાત વૃત્તિઓને આદર્શ તરીકે સ્થાપીને…
વધુ વાંચો >લુંડીનો ટાપુ (Lundy Island)
લુંડીનો ટાપુ (Lundy Island) : યુ.કે.માં ડેવનશાયરના ઉત્તર કિનારાથી થોડે દૂર બ્રિસ્ટલની ખાડીમાં આવેલો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : 51° 10´ ઉ. અ. અને 4° 40´ પ. રે. તે ઇલ્ફ્રાકૉમ્બેથી પશ્ચિમ તરફ આશરે 39 કિમી.ને અંતરે તથા હાર્ટલૅન્ડ પૉઇન્ટથી ઉત્તર તરફ આશરે 19 કિમી. અંતરે આવેલો છે. તેની લંબાઈ 4 કિમી.…
વધુ વાંચો >લુંબિની
લુંબિની : ભગવાન બુદ્ધનું જન્મસ્થળ. નેપાળમાં આવેલું આ સ્થળ હાલ રુમ્મનદેઈ તરીકે ઓળખાય છે. તે રુપાદેઈ તરીકે પણ જાણીતું છે. નેપાળની સરહદે કપિલવસ્તુથી પૂર્વમાં 10 માઈલ દૂર આ સ્થળ આવેલું છે. બુદ્ધની માતા માયાદેવી ગર્ભવતી હતાં ત્યારે પોતાને પિયર જવા નીકળ્યાં. કપિલવસ્તુથી દેવદહનગર એ બે નગરોની વચ્ચે લુંબિની નામનું ગામ…
વધુ વાંચો >લૂઇસ, ક્લાઇવ સ્ટેપલ્સ
લૂઇસ, ક્લાઇવ સ્ટેપલ્સ (જ. 29 નવેમ્બર 1898, બેલફાસ્ટ, ઉત્તર આયર્લૅન્ડ; અ. 22 નવેમ્બર 1963) : નવલકથાકાર, વિવેચક અને નીતિવાદી. ઑક્સફર્ડની યુનિવર્સિટી કૉલેજમાંથી અંગ્રેજી અને માનવવિદ્યામાં ઉપાધિ મેળવી. પહેલા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન લશ્કરમાં ભરતી થયેલા, જે દરમિયાન ઘાયલ થયેલા. 1925થી 1954 સુધી ઑક્સફર્ડની મૅગ્ડેલિન કૉલેજમાં ફેલો તરીકે ફરજ બજાવ્યા પછી 1954માં કેમ્બ્રિજ…
વધુ વાંચો >લૂઇસ, (હૅરી) સિંકલેર
લૂઇસ, (હૅરી) સિંકલેર (જ. 7 ફેબ્રુઆરી 1885, સૉક સેન્ટર, મિનેસોટા, યુ.એસ.; અ. 10 જાન્યુઆરી 1951, રોમ નજીક) : અમેરિકન સાહિત્યકાર. 1930નું સાહિત્ય માટેનું નોબેલ પારિતોષિક મેળવનાર પ્રથમ અમેરિકન નવલકથાકાર. શિક્ષણ યેલ યુનિવર્સિટીમાં. ત્યાંથી 1907માં સ્નાતકની ઉપાધિ મેળવી. અભ્યાસ દરમિયાન અપ્ટન સિંકલેરના ન્યૂ જર્સીવાળા સમાજવાદી પ્રયોગમાં ‘હેલિકૉન હોમ કૉલોની’માં તેઓ પ્રત્યક્ષ…
વધુ વાંચો >લૂઇસ, સેસિલ ડે
લૂઇસ, સેસિલ ડે (જ. 27 એપ્રિલ 1904, બેલિનટબર, આયર્લૅન્ડ; અ. 22 મે 1972) : બ્રિટનના રાજકવિ. તેમણે ઇંગ્લૅન્ડમાં ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીમાં શિક્ષણ લીધું હતું. રાજકવિ તરીકેની નિયુક્તિ પૂર્વેની તેમની કારકિર્દીમાં કાવ્યલેખનનો, વર્જિલ અને વાલેરીની કૃતિઓના અનુવાદનો, યુનિવર્સિટી-પ્રાધ્યાપક તરીકે અધ્યાપન તેમજ ‘નિકલસ બ્લૅક’ના ઉપનામથી રહસ્યકથાનું લેખન જેવી વિવિધ પ્રવૃત્તિઓનો સમાવેશ થતો હતો.…
વધુ વાંચો >લૂઇસિયન સંકુલ (Lewisian complex)
લૂઇસિયન સંકુલ (Lewisian complex) : પ્રી-કૅમ્બ્રિયન કાળગાળા દરમિયાનનું ખડકસંકુલ. પૃથ્વીના ઉત્પત્તિકાળ 460 કરોડ વર્ષથી 57 કરોડ વર્ષના કાળગાળા દરમિયાન જ્યારથી પોપડાની બંધાવાની ક્રિયા શરૂ થઈ હશે ત્યારે અને તે પછીથી તૈયાર થતા ગયેલા ખડકોના સંકુલને લૂઇસિયન ખડકસંકુલ અને તે કાળગાળાને લૂઇસિયન કાળગાળા તરીકે ઓળખાવાય છે. આ પ્રકારનું ખડકસંકુલ પૃથ્વીના પટ…
વધુ વાંચો >