ખંડ ૧૮
રિકાર્ડો, ડૅવિડથી લૂસ, ક્લેર બૂથ
લુબા (બાલુબા)
લુબા (બાલુબા) : ઝાયરના અગ્નિ વિસ્તારના બાન્ટુ ભાષા બોલતા આફ્રિકન લોકોનો સમુદાય. કિવુથી શરૂ કરીને, શાબામાં થઈને જતાં, કાસાઈ-ઑરિયેન્ટલ સુધીના મોટા વિસ્તારમાં લુબા લોકો પ્રસર્યા છે. ‘લુબા’ એટલે જાતભાતની ટોળકીઓનાં અનેક કુટુંબોનાં વિધવિધ જૂથ; જોકે તેમની ભાષા-બોલીઓ એકમેકની ઘણી નજીક છે. સમાન સાંસ્કૃતિક વારસાને લીધે તેમનાં લક્ષણો સમાન હોય તેવાં…
વધુ વાંચો >લુબિત્શ, અર્ન્સ્ટ
લુબિત્શ, અર્ન્સ્ટ (જ. 18 જાન્યુઆરી 1892, બર્લિન, જર્મની; અ. 30 નવેમ્બર 1947, અમેરિકા) : ચલચિત્રનિર્માતા, દિગ્દર્શક અને પટકથાલેખક. હાસ્ય અને પ્રણયથી માંડીને લગભગ તમામ પ્રકારનાં ચિત્રોનું નિર્માણ અને દિગ્દર્શન કરનાર અર્ન્સ્ટ લુબિત્શે કારકિર્દીના પ્રારંભે કેટલાંક ચિત્રોમાં અભિનય પણ કર્યો હતો. મૂક અને સવાક બંને પ્રકારનાં ચિત્રો બનાવી ચૂકેલા લુબિત્શનું આ…
વધુ વાંચો >લુમિયેર બંધુઓ
લુમિયેર બંધુઓ : લુમિયેર ઑગુસ્તે (જ. 1862; અ. 1954) અને લુમિયેર ઝાં લૂઈ (જ. 1864; અ. 1948). ફોટોકેમિસ્ટ્રીમાં કરેલા સંશોધન-કાર્યને લીધે ખ્યાતનામ બનેલ રસાયણશાસ્ત્રીઓ. લુમિયેર બંધુઓ બેઝાનસોન (Besancon), ફ્રાન્સમાં જન્મ્યા હતા. બંને ભાઈઓ આખી જિંદગી સાથે રહીને સંશોધન કરતા રહ્યા. 1895માં તેમણે સિનિમૅટોગ્રાફની શોધ કરી. ફિલ્મકૅમેરા, પ્રિન્ટર અને પ્રોજેક્ટરનો તેમાં…
વધુ વાંચો >લુમુમ્બા, પૅટ્રિસ (હેમેરી)
લુમુમ્બા, પૅટ્રિસ (હેમેરી) [જ. 2 જુલાઈ 1925, ઓનાલ્યુઆ, કાસાઈ, ઝાયર (બેલ્જિયન કૉંગો); અ. 1961, કટાંગા, ઝાયર] : આફ્રિકાના લડાયક રાષ્ટ્રવાદી નેતા અને પ્રજાસત્તાક ઝાયરના પ્રથમ વડાપ્રધાન. તેમણે પ્રૉટેસ્ટન્ટ મિશનરી શાળામાં અભ્યાસ કર્યો અને કામની શોધમાં કિન્ડુ બંદર પર પહોંચ્યા. ત્યાં તેમણે શિક્ષિત આફ્રિકનોની ક્લબનું સભ્યપદ મેળવ્યું. ઝાયરની સ્વતંત્રતા માટે સામયિકોમાં…
વધુ વાંચો >લુવ્રનો મહેલ
લુવ્રનો મહેલ : ફ્રાન્સનું ઐતિહાસિક સ્થાપત્ય. લુવ્રનો રાજમહેલ પૅરિસમાં આવેલો છે. નેપોલિયન ત્રીજાએ તેનો ત્યાગ કર્યો ત્યાં સુધી તે રાજમહેલ તરીકે વપરાશમાં હતો. વર્તમાનમાં તે વિશ્વની સૌથી સુંદર ગૅલરી લુવ્ર મ્યુઝિયમ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. રેનેસાંસ કાલનું ફ્રાન્સનું આ અગ્રગણ્ય સ્થાપત્ય છે. વિશેષ કરીને સ્ક્વેર કૉર્ટનો તેનો મુખભાગ (facade) અને તેની…
વધુ વાંચો >લુવ્ર મ્યુઝિયમ
લુવ્ર મ્યુઝિયમ : પૅરિસ નગરમાં સીન નદીના ઈશાન કાંઠે આવેલું સર્વ પ્રકારની કલાકૃતિઓનો સંગ્રહ ધરાવતું અને વિશ્વનાં સૌથી મોટાં અને સૌથી વિખ્યાત મ્યુઝિયમોમાંનું એક. આખું નામ મુઝી નેતિયોના દ લુવ્ર (ફ્રેન્ચ), નૅશનલ મ્યુઝિયમ ઑવ્ ધ લુવ્ર (ઇંગ્લિશ). 48 એકર(19 હેક્ટર)માં તેનો પરિસર પથરાયેલો છે. તેમાં અનેક બાગબગીચા, ફુવારા, મકાનો, ચોક…
વધુ વાંચો >લુ શિંગ, પિન્યિન લુ ક્ષિંગ
લુ શિંગ, પિન્યિન લુ ક્ષિંગ : ચીનની દંતકથામાં આવતી ફુ-શાઉ-લુ નામની તારકત્રયી પૈકીના એક દેવ. આ એક એવા દેવ છે જે માણસોના વેતનમાં વધારો કે નોકરીના સ્થાનમાં બઢતી આપે છે. તે સમૃદ્ધિ(લુ)ના દેવ છે. ખરેખર તો લુ શિંગ મોટા વિદ્વાન હતા. તેમનું નામ શી ફેન હતું. ઈ. પૂ.ની બીજી સદીમાં…
વધુ વાંચો >લુ-શુન
લુ-શુન : ચીનના લિયાઓતુંગ પ્રાંતનું શહેર અને નૌકાબંદર, જે અગાઉ પૉર્ટ આર્થર કહેવાતું. તે લુ-તા મ્યુનિસિપાલિટીનો વહીવટી ભાગ છે. લિયાઓતુંગ દ્વીપકલ્પના દક્ષિણ છેડે આવેલું લુ-શુન ઊંડા પાણીનું બંદર છે અને બારે મહિના ઉપયોગમાં લેવાય એવું છે. દક્ષિણ મંચુરિયામાં પ્રવેશ માટે તે મહત્વનું બંદર છે. ઉત્તર કોરિયાના હાન વંશના વસાહતીઓ દ્વારા…
વધુ વાંચો >લુસાકા (રાજ્ય)
લુસાકા (રાજ્ય) : આફ્રિકાના ઝામ્બિયા દેશનું રાજ્ય. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 14° 45´થી 16° 0´ દ. અ. અને 27° 50´થી 30° 15´ પૂ. રે.ની વચ્ચેનો 21,898 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની પૂર્વ તરફ મોઝામ્બિક, દક્ષિણે ઝિમ્બાબ્વે તથા પૂર્વ, ઉત્તર અને પશ્ચિમ તરફ ઝામ્બિયાનાં અન્ય રાજ્યોની સીમાઓ આવેલી છે.…
વધુ વાંચો >લુસાકા (શહેર)
લુસાકા (શહેર) : આફ્રિકા ખંડના ઝામ્બિયા દેશના રાજ્ય લુસાકાનું પાટનગર અને મોટામાં મોટું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 15° 25´ દ. અ. અને 28° 17´ પૂ. રે.. તે મધ્ય-દક્ષિણ ઝામ્બિયામાં સમુદ્રસપાટીથી આશરે 1,280 મીટરની ઊંચાઈએ આવેલા, ચૂનાખડકોથી બનેલા ઉચ્ચપ્રદેશ પર વસેલું છે. અહીંનું જાન્યુઆરી અને જુલાઈનું તાપમાન 21° સે. અને 16°…
વધુ વાંચો >રિકાર્ડો, ડૅવિડ
રિકાર્ડો, ડૅવિડ (જ. 1772, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1823) : અર્થશાસ્ત્રની પ્રશિષ્ટ વિચારસરણીના પ્રખર પુરસ્કર્તા અને વિવાદાસ્પદ ચિંતક. મૂળ નેધરલૅન્ડ્ઝ(હોલૅન્ડ)ના નિવાસી યહૂદી પરિવારના નબીરા. પિતા સ્ટૉક માર્કેટમાં હૂંડીઓ અને જામીનગીરીઓના વટાવનો ધંધો કરતા. રિકાર્ડો ઓછું ભણેલા. ચૌદ વર્ષની વયે કામધંધાની શરૂઆત કરી અને ટૂંકસમયમાં ધનાઢ્ય બન્યા. તેઓ જર્મનના સોદાઓમાં માહેર હતા. ઇંગ્લૅન્ડની…
વધુ વાંચો >રિકેટ્સિયા
રિકેટ્સિયા : વિશિષ્ટ પ્રકારના જીવાણુ (bacteria) તરીકે જેમનું વર્ણન કરી શકાય તેવા પરોપજીવી સૂક્ષ્મજીવો. કદમાં તેઓ જીવાણુ કરતાં નાના હોય છે અને માત્ર યજમાન(host)ના જીવંત કોષોની અંદર પ્રજોત્પાદન કરી શકતા હોય છે. મોટાભાગના રિકેટ્સિયા પ્રજાતિના સૂક્ષ્મજીવો ઇતરડી (mite), રિકેટ્સિયા-પૉક્સ રોગ પેદા કરનાર રિકેટ્સિયા એકારી સૂક્ષ્મજીવ જૂ (lice), ઉંદર જેવાં યજમાનોના…
વધુ વાંચો >રિક્ટર, ઉર્લિક
રિક્ટર, ઉર્લિક (જ. 17 જૂન 1952, ગૉર્લિટ્ઝ [જીડીઆર]) : અગાઉના પૂર્વ જર્મની(જીડીઆર)નાં મહિલા તરણખેલાડી. 1973થી ’76નાં 4 વર્ષોમાં તેમણે 100 મીટર બૅકસ્ટ્રોકમાં 9 વિશ્વવિક્રમ સ્થાપ્યા અને 65.39 સે.ના વિક્રમને બદલે 61.51 સે.નો વિક્રમ નોંધાવ્યો. વળી 1974માં 200 મી.ની સ્પર્ધામાં 2 મિ. 18.41 સે. અને 2 મિ. 17.35 સે.ના વિક્રમો પણ…
વધુ વાંચો >રિક્ટર, ચાર્લ્સ એફ.
રિક્ટર, ચાર્લ્સ એફ. (જ. 26 એપ્રિલ 1900; અ. 1985, આલ્ટાડેના, કૅલિફૉર્નિયા) : જાણીતા ભૂકંપશાસ્ત્રી. 1927માં તેમણે કૅલિફૉર્નિયામાં પાસાડેનામાં ભૂકંપીય પ્રયોગશાળામાં કામગીરી શરૂ કરી હતી. 1928માં તેમણે કૅલિફૉર્નિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ખાતેથી સૈદ્ધાંતિક ભૌતિકશાસ્ત્રમાં ડૉક્ટરેટ મેળવી હતી. 1936થી 1970 વચ્ચે કાલકેટ ખાતે સિસ્મોલૉજિકલ લૅબોરેટરીમાં તેઓ પ્રોફેસર હતા. ભૂકંપની તીવ્રતા માપવા માટે તેમણે લોકલ…
વધુ વાંચો >રિક્ટર, બર્ટન
રિક્ટર, બર્ટન (જ. 22 માર્ચ 1931, બ્રૂકલીન, ન્યૂયૉર્ક) : નવા જ પ્રકારના ભારે મૂળભૂત કણોની શોધ અને તેને લગતું પાયાનું કાર્ય કરવા બદલ 1976ના વર્ષનો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર અમેરિકન ભૌતિકવિજ્ઞાની. મૅસેચૂસેટ્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટૅકનૉલૉજીમાંથી સ્નાતકની ઉપાધિ મેળવી. ત્યારબાદ 1956માં તેમણે પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ ત્યાંથી જ મેળવી. તે પછી તે સ્ટૅનફોર્ડ યુનિવર્સિટીમાં…
વધુ વાંચો >રિક્ટરનો ભૂકંપ આંક
રિક્ટરનો ભૂકંપ આંક : જુઓ ભૂકંપ.
વધુ વાંચો >રિક્ટરાઇટ
રિક્ટરાઇટ : સોડાધારક ટ્રેમોલાઇટ. ઍમ્ફિબોલ વર્ગનું ખનિજ. તે કૅલ્શિયમ, મૅગ્નેશિયમ, લોહ, મૅંગેનીઝ અને ઍલ્યુમિનિયમ સહિતનું સોડિયમ સિલિકેટ છે. તેના રાસાયણિક બંધારણમાં કૅલ્શિયમની અવેજીમાં સોડિયમ આવતું હોવાથી તે ટ્રેમોલાઇટ સાથે સંબંધ ધરાવે છે. તેના બાકીના ભૌતિક ગુણધર્મો ઍમ્ફિબોલ વર્ગનાં ખનિજોને મળતા આવે છે. ઉત્પત્તિસ્થિતિના સંદર્ભમાં તે ઉષ્ણતાવિકૃતિ પામેલા ચૂનાખડકો અને સ્કાર્ન…
વધુ વાંચો >રિક્સ મ્યુઝિયમ, ઍમ્સ્ટરડૅમ (નેધરલૅન્ડ)
રિક્સ મ્યુઝિયમ, ઍમ્સ્ટરડૅમ (નેધરલૅન્ડ) : મહાન ડચ ચિત્રકારો જેવા કે રૅમ્બ્રાં, વરમીર, હૉલ્સ અને રૉટ્સડાલ જેવા પ્રસિદ્ધ ચિત્રકારોની ભવ્ય કૃતિઓનો સંગ્રહ. 1808માં હૉલૅન્ડના રાજા લૂઈ નેપોલિયનની આજ્ઞાથી, 1798માં હેગમાં સ્થાપેલા કલાસંગ્રહ ‘ધ નૅશનલ મ્યુઝિયમ’માંથી ફ્રાન્સમાં નહિ ખસેડાયેલાં ચિત્રોનો પ્રથમ સંગ્રહ આમાં ગોઠવવામાં આવ્યો. સૌપ્રથમ તે ડચ ચિત્રોને ઍમ્સ્ટરડૅમના ટાઉનહૉલમાં લટકાવવામાં…
વધુ વાંચો >રિખ્તર, ગૅર્હાર્ડ
રિખ્તર, ગૅર્હાર્ડ (જ. 1932, જર્મની) : અગ્રણી અનુઆધુનિક ચિત્રકાર. બીજાઓ દ્વારા પાડવામાં આવેલી તસવીરો ઉપરથી તેઓ ચિત્રો કરે છે. તસવીરની હૂબહૂ નકલ ઝીણવટભરી વિગત સાથે અને પીંછીના લસરકા ન દેખાય તે રીતે તેઓ કરે છે. અમિતાભ મડિયા
વધુ વાંચો >રિગર્ટ ડૅવિડ
રિગર્ટ ડૅવિડ (જ. 12 મે 1947, કૉકચેટાવ ઑબ્લાસ્ટ, કઝાખિસ્તાન, યુ.એસ.એસ.આર.) : રશિયાના વેટલિફ્ટર. તેઓ સદાકાળના એક સૌથી મહાન વેટલિફ્ટર હતા, પણ રમતના સર્વોત્તમ સ્તરે – ઓલિમ્પિક રમતોત્સવની કક્ષાએ તેમને બે વાર કરુણ નિષ્ફળતા વેઠવી પડી હતી. 1971માં તેમજ 1973–76 દરમિયાન તેઓ 90 કિગ્રા.ની સ્પર્ધામાં પાંચ વખત વિજેતા નીવડ્યા હતા; 1978માં…
વધુ વાંચો >