૧૮.૧૭
લઘુનવલ – સ્વરૂપ અને વિકાસથી લવિંગ
લઘુનવલ – સ્વરૂપ અને વિકાસ
લઘુનવલ – સ્વરૂપ અને વિકાસ : નવલકથાનું હાડ અને હાર્દ ધરાવતું સંક્ષિપ્ત કથાસ્વરૂપ. ‘લઘુનવલકથા’ Novelette કે Novellaનો ગુજરાતી પર્યાય છે. એમાં શબ્દના ઇટાલિયન મૂળને લક્ષમાં રાખીએ તો ‘કથા’ અથવા ‘સ્ટોરી’નો અંશ વિશેષ રૂપે અભિપ્રેત છે. ગુજરાતીમાં કેટલાક લઘુનવલકથા જેવા અલગ પ્રકારને સ્વીકારવાના મતના નથી. તેઓ તેને નવલકથા-સ્વરૂપના જ એક નવ્ય…
વધુ વાંચો >લઘુપ્રબન્ધસંગ્રહ
લઘુપ્રબન્ધસંગ્રહ : પ્રાચીનતમ ઉપલબ્ધ પ્રબન્ધગ્રન્થ. ચાર હસ્તપ્રતોને આધારે જયન્ત ઠાકરે તૈયાર કરેલી સર્વતોમુખી અધ્યયન સાથેની સમીક્ષિત આવૃત્તિ વડોદરાના પ્રાચ્યવિદ્યામંદિરે મ. સ. વિશ્વવિદ્યાલય સંશોધન ગ્રંથમાળામાં 197૦માં પ્રકાશિત કરી છે. ‘પ્રબન્ધ’ એટલે ઐતિહાસિક આખ્યાયિકા. ઉત્તર ગુજરાતના અજ્ઞાત જૈન કર્તા રચિત દસ લઘુ પ્રબન્ધોમાં સૌથી મોટો ‘વિક્રમાદિત્યપંચદંડચ્છત્રપ્રબન્ધ’ (8 પૃષ્ઠ) અને નાનો ‘કૂંઆરીરાણા-પ્રબન્ધ’ (1…
વધુ વાંચો >લઘુમતી અને લઘુમતીવાદ
લઘુમતી અને લઘુમતીવાદ : લઘુસંખ્યક જૂથ કે જે સમાન હિત, ધર્મ, જાતિ, ભાષા, વંશ આદિ કારણોસર બહુમતીથી કે વ્યાપક અને પ્રમુખ સમૂહ(dominant group)થી અલગ તરી આવે છે. શાબ્દિક સંદર્ભમાં સમગ્ર સમૂહના અડધા ભાગથી પણ નાનો અંશ તે લઘુમતી. આ લઘુમતી આમ તો બહુમતીની સાથે કે નજીક એક જ રાજકીય વિસ્તારની…
વધુ વાંચો >લઘુમતીહિત (જૉઇન્ટ સ્ટૉક કંપની)
લઘુમતીહિત (જૉઇન્ટ સ્ટૉક કંપની) : કંપનીમાં બહુમતી શૅરહોલ્ડરોના અત્યાચાર અને ગેરવહીવટ સામે રક્ષણ મેળવવાપાત્ર લઘુમતી શૅરહોલ્ડરોનું હિત. કંપનીમાં ઊભા થતા પ્રત્યેક પ્રશ્ન અંગેનો નિર્ણય શૅરહોલ્ડરોની સાદી અથવા વિશિષ્ટ બહુમતીથી લેવામાં આવે છે. આમ તેનું સંચાલન બહુમતી નિર્ણય ઉપર આધારિત હોય છે. રાજામુંદ્રી ઇલેક્ટ્રિસિટી વિ. નાગેશ્વર રાવ કેસમાં ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલતે…
વધુ વાંચો >લઘુ રમતો (minor games)
લઘુ રમતો (minor games) : આબાલવૃદ્ધ સૌ રમતોનો આનંદ લઈ શકે તેવી સરળ ગૌણ રમત. એ એવી પ્રવૃત્તિ છે કે જેમાં વ્યક્તિને રમવાથી આનંદ અને સંતોષ પ્રાપ્ત થાય છે. બાળકો, યુવાનો, સ્ત્રીઓ, વડીલો સૌને તે ગમે છે. તેમનાથી શરીરના સ્નાયુઓની યોગ્ય વૃદ્ધિ થાય છે, શરીરનો વિકાસ થાય છે. રમતો રમવાથી…
વધુ વાંચો >લઘુવિસ્તાર નૌનયન
લઘુવિસ્તાર નૌનયન : જુઓ નૌનયન.
વધુ વાંચો >લચ્છુ મહારાજ
લચ્છુ મહારાજ (જ. 19૦1, લખનૌ; અ. 19 જુલાઈ 1972, લખનૌ) : કથક નૃત્યશૈલીના લખનૌ ઘરાનાના શ્રેષ્ઠ જ્ઞાતા તથા સમર્થ ગુરુ. મૂળ નામ વૈજનાથ. પિતાનું નામ કાલિકાપ્રસાદ, જેઓ પોતે જાણીતા તબલાનવાઝ હતા. લચ્છુ મહારાજનું બાળપણ વતન લખનૌમાં વીત્યું. કથક નૃત્યશૈલીની પ્રાથમિક તાલીમ તેમણે તેમના કાકા અને લખનૌ ઘરાનાના પ્રતિષ્ઠાપક તથા જનક…
વધુ વાંચો >લજામણી (રિસામણી)
લજામણી (રિસામણી) : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા ફેબેસી કુળના માઇમોઝોઇડી ઉપકુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Mimosa pudica Linn. (સં. લજ્જાલુ, રક્તમાદી; હિં. લાજવંતી, છુઈમુઈ; બં. લજ્જાવતી; મ. લાજરી, લાજાળુ; તે. મુનુગુડામારમુ; ત. તોટ્ટલશરંગિ; ક. લજ્જા; મલ. તોટ્ટનવાતિ; અં. સેન્સિટિવ પ્લાન્ટ, ટચ મી નૉટ) છે. તે ભૂપ્રસારી, ઉપક્ષુપ (under-shrub) અને 5૦…
વધુ વાંચો >લટ્યન્ઝ એડવિન (સર)
લટ્યન્ઝ એડવિન (સર) (જ. 1869; અ. 1944) : વીસમી સદીનો જાણીતો બ્રિટિશ સ્થપતિ. તેણે થોડો સમય જ્યૉર્જ ઍન્ડ પેટો સાથે કામ કર્યું. તે પછી 1889માં તેણે સ્વતંત્ર રીતે પોતાની પ્રૅક્ટિસ શરૂ કરી. 1896માં તેણે ગેટ્રુડ જેકિલ માટે મુન્સેડ વુડની ડિઝાઇન કરી હતી. ગેટ્રુડ ગાર્ડન ડિઝાઇનર હતો અને તેણે લટ્યન્ઝના ઘડતરમાં…
વધુ વાંચો >લઠ્ઠો
લઠ્ઠો : કેફ અથવા નશો કરવા માટેનું ગેરકાયદેસર દારૂયુક્ત તથા ઝેરી અસર કરતું પીણું. આ પીણું તેમાં મિથાઇલ આલ્કોહૉલ અને ઇથાઇલ આલ્કોહૉલનું વધતી-ઓછી માત્રાનું મિશ્રણ હોય છે, જે ગુજરાતમાં ‘લઠ્ઠા’ તરીકે જ્યારે મહારાષ્ટ્રમાં ‘ખોપડી’ તરીકે ઓળખાય છે. નશા માટેનો પ્રમાણિત દારૂ મુખ્યત્વે ઇથાઇલ આલ્કોહૉલ (ઇથેનોલ) હોય છે. જેમાં લહેજત માટે…
વધુ વાંચો >લડાયક વિમાન
લડાયક વિમાન : શત્રુપક્ષનાં લડાયક વિમાનોનો નાશ કરી અવકાશી વિસ્તાર પર પ્રભુત્વ સ્થાપવા માટે બનાવવામાં આવતાં વિમાનો. આવાં વિમાનો જુદાં જુદાં નામથી ઓળખાતાં હોય છે. પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ (1914–18) દરમિયાન જર્મનીએ ફૉકર D. VII તથા ફ્રાન્સે સ્ટૉડ નામનાં વિમાનો આકાશી યુદ્ધમાં ઉતાર્યાં હતાં, જે કલાકે 215 કિમી. ગતિથી આકાશમાં ઊડી શકતાં…
વધુ વાંચો >લતાફતહુસેનખાં
લતાફતહુસેનખાં (જ. ડિસેમ્બર 1921, જયપુર) : ઉત્તર હિન્દુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીતના આગ્રા ઘરાનાના વિખ્યાત ગાયક. તેમના પિતા જયપુર દરબારના રાજગાયક અલ્તાફ હુસેનખાં પોતે અગ્રણી ગાયક હોવાથી પુત્ર લતાફતને શાસ્ત્રીય સંગીત વારસામાં મળ્યું હતું. તેમનો ઉછેર હકીકતમાં જયપુરમાં તેમના મોટા ભાઈ અને વિવિધ રાગોની બંદિશોના રચનાકાર ઉસ્તાદ ખાદિમ હુસેનખાં સાહેબ દ્વારા થયો…
વધુ વાંચો >લતીફ ઘોંઘી
લતીફ ઘોંઘી (જ. 28 સપ્ટેમ્બર 1935, મહાસમુંદ, મધ્યપ્રદેશ) : હિંદી હાસ્ય અને વ્યંગ્ય લેખક. તેમણે બી.એ. અને એલએલ.બી.ની પદવી મેળવ્યા બાદ વકીલાત શરૂ કરી, અને સાથોસાથ લેખનકાર્ય પર હાથ અજમાવ્યો. તેમની માતૃભાષા ગુજરાતી હોવા છતાં તેમણે હિંદીમાં 31 ગ્રંથો આપ્યા છે, તેમાં ‘તીસરે બંદર કી કથા’ (1977); ‘કિસ્સા દાઢી કા’…
વધુ વાંચો >લદો, ક્લાઉદે નિકોલસ
લદો, ક્લાઉદે નિકોલસ (જ. 1736; અ. 18૦6) : ફ્રાન્સના સ્થપતિ. તેમણે લુઈ 15માના ફૅશનેબલ સ્થપતિ તરીકે કારકિર્દીની શરૂઆત કરી. માદામ દુ બેરિએ તેમને પ્રોત્સાહન આપ્યું. તેમણે ફ્રાન્સમાં નવ્યપ્રશિષ્ટતાવાદને વિકસાવ્યો. તેમના સમકાલીનોમાં માત્ર બુલિ જ તેની કલ્પના અને મૌલિકતાની દૃષ્ટિએ સમકક્ષ હતો, પરંતુ બુલિની ડિઝાઇનો માત્ર કાગળ પર જ રહી. અતિશય…
વધુ વાંચો >લદ્દાખ
લદ્દાખ : જમ્મુ–કાશ્મીર રાજ્યનો જિલ્લો. તે રાજ્યના સમગ્ર ઈશાનભાગને આવરી લે છે. ભૌગોલિક સ્થાન : તે આશરે 34° 15´ ઉ. અ.થી 36° 1૦´ ઉ. અ. અને 74° 5૦´ પૂ. રે.થી 8૦° 1૦´ પૂ. રે. વચ્ચેનો 82,665 ચોકિમી. જેટલો (રાજ્યના બાકીના 13 જિલ્લાઓના સામૂહિક વિસ્તાર કરતાં પણ બમણો) વિસ્તાર ધરાવે છે.…
વધુ વાંચો >લ ફાનુ, (જોસેફ) શેરિડન
લ ફાનુ, (જોસેફ) શેરિડન (જ. 28 ઑગસ્ટ 1814, ડબ્લિન, આયર્લૅન્ડ; અ. 7 ફેબ્રુઆરી 1873, ડબ્લિન) : આઇરિશ સાહિત્યકાર. ભૂતપ્રેત અને રહસ્યથી ભરપૂર ટૂંકી વાર્તાઓ અને નવલકથાઓના લેખક. ભૂતપલીતના નિવાસસ્થાનનું હૂબહૂ ચિત્રણ ઉપજાવવાની તેમની સર્જનકલા વાચકોને ભયભીત કરી મૂકે તેવી છે. તેમનું હ્યૂગ્નોટ કુટુંબ ડબ્લિનમાં ખૂબ જાણીતું હતું. નાટ્યકાર આર. બી.…
વધુ વાંચો >લબેગ, આંરી લેઑન (Lebesgue, Henri Le’on)
લબેગ, આંરી લેઑન (Lebesgue, Henri Le’on) (જ. 28 જૂન 1875, બિવેસ બુવે (Beauvais), ફ્રાન્સ; અ. 26 જુલાઈ 1941, પૅરિસ) : ફ્રેન્ચ ગણિતશાસ્ત્રી, લબેગ-માપનનો સિદ્ધાંત (measure theory) અને લબેગ-સંકલનના સિદ્ધાંત અંગેના કૃતિત્વ માટે જાણીતા છે. ગણના લબેગ-માપન પર આધારિત અને રીમાન સંકલન કરતાં વધારે વ્યાપક એવો સંકલનનો ખ્યાલ ઓગણીસમી સદીના અંતમાં…
વધુ વાંચો >લ બ્રાઝ ઍનાતોલ
લ બ્રાઝ ઍનાતોલ (જ. 2 એપ્રિલ 1859, દૉલ, ફ્રાન્સ; અ. 2૦ માર્ચ 1926, માંતોં) : ફ્રેન્ચ લોકસાહિત્યના વિશેષજ્ઞ, નવલકથાકાર અને કવિ. શિક્ષણ પૅરિસમાં. કેટલીક યુનિવર્સિટીઓમાં તત્વજ્ઞાનના પ્રાધ્યાપક રહ્યા. પાછળથી લાંબા સમય માટે 19૦1થી 1924 સુધી યુનિવર્સિટી ઑવ્ રેનમાં ફ્રેન્ચ સાહિત્યના પ્રાધ્યાપક રહ્યા. વચમાં હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાં 19૦6માં મુલાકાતી પ્રાધ્યાપક હતા. તેમની…
વધુ વાંચો >લ બ્રૂં, ચાર્લ્સ (Le Brun, Charles)
લ બ્રૂં, ચાર્લ્સ (Le Brun, Charles) (જ. 24 ફેબ્રુઆરી 1619, પૅરિસ, ફ્રાન્સ; અ. 12 ફેબ્રુઆરી 169૦, પૅરિસ, ફ્રાન્સ) : ફ્રેન્ચ રાજા લુઈ ચૌદમાના પ્રિય દરબારી ચિત્રકાર અને ડિઝાઇનર. રાજા લુઈ ચૌદમાના ત્રણ દસકાના રાજ દરમિયાન ચિત્રો કરવા ઉપરાંત એ રાજા માટે તૈયાર કરાવવામાં આવતાં શિલ્પો તથા અન્ય શણગારાત્મક વસ્તુઓની દોરવણી…
વધુ વાંચો >લમબમ, વીરમણિસિંહ
લમબમ, વીરમણિસિંહ (જ. 1925) : મણિપુરી વાર્તાકાર. તેમના વાર્તાસંગ્રહ ‘ચેખલા પૈખરવાડા’ને 1984ના વર્ષનો ભારતીય સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર મળ્યો હતો. તેમણે ગુવાહાટી યુનિવર્સિટીમાંથી સ્નાતકની ડિગ્રી મેળવી અને સરકારી હાઈસ્કૂલમાં શિક્ષક તરીકે કારકિર્દીનો આરંભ કર્યો. પછી તેઓ ઇમ્ફાલ ખાતેની બેઝિક ટ્રેનિંગ કૉલેજમાં અધ્યાપક બન્યા. ત્યારબાદ તેઓ થૌબાલ જિલ્લામાં વિજ્ઞાન-સુપરવાઇઝર બન્યા. મણિપુર ખાતેના…
વધુ વાંચો >