૧૬.૧૨
મૂત્રપિંડશોફ સજલ અને સપૂયથી મૂલકદેશ
મૂત્રપિંડશોફ, સજલ અને સપૂય
મૂત્રપિંડશોફ, સજલ અને સપૂય (Hydronephrosis and Pyonephrosis) : મૂત્રવહનમાં અવરોધને કારણે ફૂલી ગયેલા મૂત્રપિંડનો વિકાર. તેને સજલ મૂત્રપિંડશોફ અથવા મૂત્રપિંડજલશોફ (hydronephrosis) કહે છે અને તેમાં પરુ ભરાયેલું હોય તો તેને સપૂય મૂત્રપિંડશોફ અથવા મૂત્રપિંડપૂયશોફ (pyonephrosis) કહે છે. જો મૂત્રપિંડનળીમાં અટકાવ આવેલો હોય તો તેને મૂત્રપિંડનળીરોધ (ureteric obstruction) કહે છે. એક…
વધુ વાંચો >મૂત્રપિંડી, કોષ્ઠીરોગો
મૂત્રપિંડી, કોષ્ઠીરોગો (Cystic Dieases of Kidney) : મૂત્રપિંડમાં થતા પ્રવાહી ભરેલી પોટલી(કોષ્ઠ)વાળા રોગો. મૂત્રપિંડી કોષ્ઠ(renal cyst)માં પ્રવાહી અથવા અર્ધઘન દ્રવ્ય ભરેલું હોય છે અને તેની અંદરની દીવાલ પર અધિચ્છદ(epithelium)નું આચ્છાદન (lining) હોય છે. મૂત્રપિંડમાં અનેક મૂત્રકો (nephrons) હોય છે. તેઓ લોહીની અશુદ્ધિઓને ગાળનારા મુખ્ય એકમો છે. તેના બે મુખ્ય ભાગ…
વધુ વાંચો >મૂત્રપિંડી ગુચ્છી ગલન
મૂત્રપિંડી ગુચ્છી ગલન (Glomerular Filtration) : મૂત્રપિંડમાં આવેલાં મૂત્રકગુચ્છો(glomeruli)માં થતું અશુદ્ધિઓનું ગાળણ અને મૂત્ર બનવાની પ્રક્રિયાનો પ્રારંભ. આ ગાળણના એકંદર દરને ગુચ્છી ગલનદર (glomerular filtration rate, GFR) કહે છે. તે મૂત્રપિંડની ક્રિયાક્ષમતા દર્શાવતો મહત્વનો સૂચકાંક (index) છે. મૂત્રપિંડમાં લોહીની અશુદ્ધિઓને ગાળવાના એકમને મૂત્રક (nephron) કહે છે. તેની શરૂઆતમાં એક ગળણી…
વધુ વાંચો >મૂત્રપિંડી નિષ્ફળતા, ઉગ્ર
મૂત્રપિંડી નિષ્ફળતા, ઉગ્ર (acute renal insufficiency) : મૂત્રપિંડની ક્રિયાક્ષમતામાં અચાનક થઈ આવતો ઘટાડો. હૉસ્પિટલમાં દાખલ થતા 5 % દર્દીઓ અને ઘનિષ્ઠ સારવાર કક્ષ(intensive care unit, ICU)માં દાખલ થતા 30 % દર્દીઓને મૂત્રપિંડની ક્રિયાક્ષમતામાં અચાનક ઘટાડો થયેલો જોવા મળે છે. હૉસ્પિટલમાં દાખલ દર્દીઓમાં પણ 2 % થી 5 %માં તેવો વિકાર…
વધુ વાંચો >મૂત્રપૂયરોધકો
મૂત્રપૂયરોધકો (urinary antiseptics) : મૂત્રમાર્ગમાં જીવાણુઓની સંખ્યાવૃદ્ધિ રોકતાં ઔષધો. તેમનો ઉપયોગ શરીરના અન્ય ભાગના ચેપની સારવારમાં થતો નથી, કેમ કે લોહીમાં કે અન્ય પેશીઓેમાં તેમની પૂરતા પ્રમાણમાં સાંદ્રતા (concentration) થતી નથી; પરંતુ મૂત્રકનલિકાઓ(renal tubules)માં તેમની પૂરતી સાંદ્રતા થતી હોવાથી મૂત્રમાર્ગના ચેપમાં તેમનો ઉપયોગ કરાય છે. આમ તેમનો મૂત્રપિંડ અને મૂત્રમાર્ગના…
વધુ વાંચો >મૂત્રમાર્ગ-ચિત્રણ
મૂત્રમાર્ગ-ચિત્રણ : મૂત્રપિંડ અને મૂત્રમાર્ગના અવયવોની વિકૃતિઓ અને વિકારો દર્શાવતી નિદાનપદ્ધતિઓ. મૂત્રમાર્ગના અવયવોનું નિર્દેશન કરવા માટે વિકિરણજન્ય ચિત્રણ (isotope studies), અશ્રાવ્યધ્વનિચિત્રણ (ultrasonography) અથવા ધ્વનિચિત્રણ (sonography), મૂત્રમાર્ગચિત્રણ (urography), કમ્પ્યૂટર-સંલગ્ન આડછેદી ચિત્ર (CAT scan), ચુંબકીય અનુનાદી ચિત્રણ (magnetic resonance imaging, MRI), ધમનીચિત્રણ (arteriography) કે શિરાચિત્રણ (venography) જેવાં વાહિનીચિત્રણો (angiography) વગેરે પ્રકારનાં નિદાનીય…
વધુ વાંચો >મૂત્રમાર્ગતા, નિમ્ન
મૂત્રમાર્ગતા, નિમ્ન (Hypospadias) : શિશ્ન પરનું છિદ્ર તેની ટોચને બદલે નીચેની સપાટી પર કે ઉપસ્થ વિસ્તાર(perineum)માં હોય તે. દર 350 નર બાળકોમાંથી એકને તેના શિશ્ન(penis)ની ટોચને બદલે તેની નીચલી સપાટી પર હોય છે. મૂત્રાશયનળી તેને લીધે શિશ્નની ટોચ પર ખૂલવાને બદલે તેની નીચેની તરફ ખૂલે છે. આ સાથે શિશ્નના મુકુટ…
વધુ વાંચો >મૂત્રમાર્ગ-નિરીક્ષા
મૂત્રમાર્ગ-નિરીક્ષા (uroendoscopy) : મૂત્રમાર્ગની અંદર સાધન વડે નિરીક્ષણ કરીને નિદાન તથા ચિકિત્સા કરવાની પ્રક્રિયા. આ ક્ષેત્રના વિકાસને કારણે હવે તેને એક વિશિષ્ટ ઉપવિદ્યાશાખા તરીકે પણ જોવામાં આવે છે અને તેને મૂત્રમાર્ગ-નિરીક્ષાવિદ્યા (endourology) કહે છે. નેવુંના દાયકામાં તેને લગતો ઘણો વિકાસ થયેલો છે. તેની મદદથી ઘણી વખત શરીર પર કાપ મૂકીને…
વધુ વાંચો >મૂત્રમાર્ગીય ચેપ
મૂત્રમાર્ગીય ચેપ (Urinary Tract Infection) : મૂત્રમાર્ગમાં જીવાણુઓ કે અન્ય સૂક્ષ્મ જીવો વડે થતો ચેપ. દર્દીને થતી તકલીફો (દા.ત., મૂત્રદાહ, તાવ આવવો, ઊલટી-ઊબકા થવા વગેરે), પેશાબમાં શ્વેતકોષોનું વહન તથા પેશાબમાંના જીવાણુઓનો પ્રયોગશાળામાં ઉછેર (સંવર્ધન, culture) – એમ મુખ્ય 3 પ્રકારની નોંધ મેળવીને તેનું નિદાન કરાય છે. તુરતના પસાર કરેલા મૂત્રમાંના…
વધુ વાંચો >મૂત્રવર્ધકો
મૂત્રવર્ધકો (diuretics) : વધુ પ્રમાણમાં પેશાબ ઉત્પન્ન કરે તેવાં ઔષધો. તેમને મુખ્ય 5 જૂથોમાં વહેંચવામાં આવે છે : આસૃતિજન્ય મૂત્રવર્ધન (osmotic diuresis) કરતાં ઔષધો (દા.ત., મેનિટોલ); સમીપીમૂત્રકનલિકા (proximal renal tubular) પર કાર્યરત ઔષધો (દા.ત., એસેટાઝોલેમાઇડ, મેટોલેઝોન); ગલવૃત્તીય મૂત્રવર્ધકો (loop diuretics) (દા.ત., ફુરોસેમાઇડ, બ્યુમેટેનાઇડ, ઈથાક્રિનિક ઍસિડ); પ્રારંભિક દૂરસ્થનલિકા (early distal tubule)…
વધુ વાંચો >મૂત્રસ્રાવ, અનૈચ્છિક
મૂત્રસ્રાવ, અનૈચ્છિક (Enuresis) : ઇચ્છાવિરુદ્ધ અને અનિયંત્રિત રૂપે પેશાબ થઈ જવો તે. તે મુખ્યત્વે ચેતાતંત્ર-સંબંધિત વિકારો દ્વારા તથા અન્ય વિકારોને કારણે થઈ આવે છે. તેને અનિયંત્રિત મૂત્રસ્રાવ (incontinence of urine) પણ કહે છે. મૂત્રાશયમાં આવેલા મૂત્રક્ષેપક સ્નાયુ(detrusor muscle)ની અસ્થિરતા (instability) થયેલી હોય, મૂત્રમાર્ગમાં ચેપ લાગેલો હોય અને તેનાથી મૂત્રાશયની સંવેદિતા…
વધુ વાંચો >મૂત્રાઘાત (મૂત્રાવરોધ) (આયુર્વેદ)
મૂત્રાઘાત (મૂત્રાવરોધ) (આયુર્વેદ): આયુર્વેદમાં નિર્દિષ્ટ મૂત્રપ્રવૃત્તિનો એક રોગ. આ રોગમાં મૂત્રાશય બગડી જાય છે અને પેશાબની ઉત્પત્તિ કે વિસર્જન-પ્રવૃત્તિ બહુ જ ઓછી થઈ જાય છે. મૂત્રાશય ચૈતન્યરહિત થવાથી મૂત્રાઘાત થાય, ત્યારે પેડુ (બસ્તિ-બ્લૅડર) ભરાઈ જાય છે, પણ પેશાબની પ્રવૃત્તિ ખાસ થતી નથી. આ રોગમાં પેશાબ રોકાઈને થોડો થોડો થાય છે.…
વધુ વાંચો >મૂત્રાશય-નિરીક્ષા
મૂત્રાશય-નિરીક્ષા : જુઓ, મૂત્રમાર્ગ-નિરીક્ષા.
વધુ વાંચો >મૂત્રાશયમાપન
મૂત્રાશયમાપન (cystometry) : મૂત્રાશયનું કદ, તેમાં ઉદભવતાં દબાણ, તેની દીવાલમાં થતા તણાવ તથા મૂત્રણની ક્રિયા વખતે મૂત્રપ્રવાહનો વેગ વગેરે વિવિધ પરિમાણો માપીને નિદાન કરવાની પદ્ધતિ. તેને મૂત્રણગતિકી તપાસણી અથવા મૂત્રણગતિકી-માપન (urodynamic testing) પણ કહે છે. નીચલા મૂત્રમાર્ગના વિકારોના નિદાનમાં તે ઉપયોગી છે. તેમાં કૃત્રિમ રીતે મૂત્રાશયને ભરવાની અને ખાલી થવાની…
વધુ વાંચો >મૂત્રાશયશોથ
મૂત્રાશયશોથ : જુઓ, મૂત્રમાર્ગ-ચિત્રણ.
વધુ વાંચો >મૂન, વિલિયમ
મૂન, વિલિયમ (જ. 1818, કેન્ટ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1897) : બ્રિટનના મૂન ટાઇપના સંશોધક. 4 વર્ષના હતા ત્યારથી તેમને અંશત: અંધાવસ્થા હતી, પરંતુ 1840માં તેઓ પૂરા અંધ બની ગયા. તે પછી તેઓ અંધ બાળકોને શિક્ષણ આપવા લાગ્યા. ઉપસાવેલા ટાઇપની તત્કાલ પ્રચલિત પદ્ધતિઓથી તેમને સંતોષ ન હતો. તેથી તેમણે રોમન કૅપિટલો પર…
વધુ વાંચો >મૂર
મૂર : પ્રાચીન કાળમાં આફ્રિકાના વાયવ્ય પ્રદેશમાં વસતા અરબી અને બર્બર મુસ્લિમો. તેમનો પ્રદેશ મોરેતાનિયા કહેવાતો હતો. આઠમી સદીની શરૂઆતમાં તેમણે સ્પેન જીતી લીધું. આ લોકોએ બર્બર ભાષા ઉપરાંત અરબી ભાષા પણ અપનાવી હતી. સ્પેનની મોટાભાગની ઇસ્લામી ઇમારતો આ પ્રજાનું પ્રદાન છે. મધ્ય યુગમાં મૂર સંસ્કૃતિ અરબી સંસ્કૃતિથી પ્રભાવિત થયેલી…
વધુ વાંચો >મૂર, આર્ચી
મૂર, આર્ચી (જ. 13 ડિસેમ્બર 1913 અથવા 1916, બૅનૉઇટ, મિશિગન; અ. 9 ડિસેમ્બર 1998, સૅન ડાયેગો, કેલિફોર્નિયા) : અમેરિકાના જાણીતા મુક્કાબાજ. મૂળ નામ આર્ચિબાલ્ડ લી રાઇટ. તેમના કહેવા મુજબ તેમની સાચી જન્મતારીખ વિશે કોઈ ચોકસાઈ નથી. તેઓ અત્યારે પણ સૌથી મોટી વયના મુક્કાબાજ છે. લાઇટ-હેવી વેટના કોઈ પણ અન્ય ચૅમ્પિયન…
વધુ વાંચો >મૂર, ચાર્લ્સ વિલાર્ડ
મૂર, ચાર્લ્સ વિલાર્ડ (જ. 31 ઑક્ટોબર 1925, બેન્ટન હાર્બર, મિશિગન; અ. 16 ડિસેમ્બર 1993 ઑસ્ટિન, ટેક્સાસ) : અમેરિકાના સ્થપતિ, શિક્ષક અને લેખક. 1960 પછીના દાયકામાં સ્થાપત્યની આંતરરાષ્ટ્રીય શૈલી પરત્વે ઉદભવેલી પ્રતિક્રિયાના તેઓ અગ્રેસર સ્થપતિ હતા. તેમણે રચેલી સુખ-સગવડભરી અને સુંદર દેખાવની ઇમારતો વ્યવસાયી વર્ગમાં તેમજ સામાન્ય પ્રજાવર્ગમાં પ્રભાવક બની રહી.…
વધુ વાંચો >મૂર, જ્યૉર્જ
મૂર, જ્યૉર્જ (જ. 24 ફેબ્રુઆરી 1852, બેલીગ્લાસ, કાઉન્ટી મેયો, આયર્લૅન્ડ; અ. 21 જાન્યુઆરી 1933, લંડન, યુ.કે.) : આઇરિશ લેખક. અંગ્રેજી સાહિત્યમાં પ્રકૃતિપરક અથવા વાસ્તવલક્ષી નવલકથાના તેઓ આદ્ય પ્રણેતા લેખાય છે. તેમની સૌથી જાણીતી નવલકથા ‘એસ્થર વૉટર્સ’(1894)માં ધાર્મિક મનોવૃત્તિની યુવતી તથા તેના અવૈધ પુત્રની કથાની પશ્ચાદભૂમિકામાં પ્રતિકૂળતા તથા ગરીબી સામેના એ…
વધુ વાંચો >