ખંડ ૧૫

મઅર્રી અબુલ આલાથી માળિયા-મિયાણા

મઅર્રી, અબુલ આલા

મઅર્રી, અબુલ આલા (જ. ડિસેમ્બર 973, મઅર્રહ, ઉત્તર સીરિયા; અ. 1057) : સીરિયાના તત્વજ્ઞાની. તેમનું પૂરું નામ અબુલ આલા મહંમદ ઇબ્ન અબ્દુલ્લા અલ-તનૂખી અલ-મઅર્રી. 4 વર્ષની નાની વયે શીતળાના રોગમાં તેમણે ર્દષ્ટિ ગુમાવી હતી. છતાં તે શિક્ષણ મેળવવામાં પાછા પડ્યા ન હતા. પોતાના પિતાની પાસે શિક્ષણની શરૂઆત કર્યા બાદ તેઓ…

વધુ વાંચો >

મઉ (મઉનાથભંજન)

મઉ (મઉનાથભંજન) : ઉત્તર પ્રદેશના પૂર્વ છેડા નજીક આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 25° 17´ ઉ. અ. અને 81° 23´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 1,727 ચોકિમી.નો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે અને ઈશાન તરફ ગોરખપુર અને દેવરિયા, પૂર્વમાં બલિયા, દક્ષિણે ગાઝીપુર અને પશ્ચિમે…

વધુ વાંચો >

મકફેલ, ઍગ્નેસ

મકફેલ, ઍગ્નેસ (જ. 1890, ગ્રે કૉ, ઑન્ટેરિયો, કૅનેડા; અ. 1954) : સ્ત્રીમતાધિકારનાં હિમાયતી અને રાજકારણી. તેઓ કૅનેડાની પાર્લમેન્ટનાં સૌપ્રથમ મહિલા-સભ્ય બન્યાં. તેમણે શિક્ષિકા તરીકે કારકિર્દીનો પ્રારંભ કર્યો. પછી સ્ત્રી-મતાધિકારની ઝુંબેશમાં જોડાયાં અને 1921થી ’40 દરમિયાન ઑન્ટેરિયોના યુનાઇટેડ ફાર્મર્સ પક્ષ તરફથી એમ.પી. તરીકે ચૂંટાયાં. તેઓ ‘કો-ઑપરેટિવ કૉમનવેલ્થ ફેડરેશન ઑવ્ કૅનેડા’નાં હિમાયતી…

વધુ વાંચો >

મકબરો

મકબરો : મુસ્લિમ સંતો, ઓલિયા, પીર અને નામાંકિત વ્યક્તિઓની કબર પર કરેલી ઇમારત. તેને ‘દરગાહ’ કે ‘રોજો’ પણ કહેવામાં આવે છે. મકબરામાં મૂળ કબર જમીનમાં હોય છે, જ્યારે તેની ઉપરના ખંડમાં એક નકલી કબર કરેલી હોય છે. મકબરો મોટેભાગે ચોરસ તલમાનવાળી ઘુંમટદાર ઇમારત હોય છે. તેમાં કબરવાળા ખંડને ફરતી જાળીઓની…

વધુ વાંચો >

મકર રાશિ

મકર રાશિ : રાશિચક્રમાં દસમા નંબરની રાશિ. આનો આકાર મગર જેવો કલ્પેલો છે. આ રાશિમાં ઉત્તરાષાઢાનું ¾ ચરણ, શ્રવણનું 1 ચરણ અને ધનિષ્ઠાનું ½ ચરણ આવે છે. મકરરાશિમાં તેના નામ પ્રમાણે ગુણ નથી. સામાન્ય સમજ મુજબ મગર એ ભયંકર જળચર પ્રાણી છે. તેના નામ પ્રમાણે આ રાશિ ભયંકર ગણાવી જોઈએ;…

વધુ વાંચો >

મકરવૃત્ત

મકરવૃત્ત (Tropic of Capricorn) : પૃથ્વીના ગોળા પરનું 23° 30´ દક્ષિણે આવેલું અક્ષાંશવૃત્ત. અક્ષાંશ એ કોણીય અંતર છે એટલે મકરવૃત્ત એ વિષુવવૃત્તીય તલસપાટીના સંદર્ભમાં પૃથ્વીના કેન્દ્રબિંદુથી દક્ષિણ ગોળાર્ધ તરફનું 23° 30´ કોણીય અંતર ગણાય. મકરવૃત્ત પૃથ્વી પર ઉષ્ણકટિબંધની દક્ષિણ સીમાને દર્શાવતી કાલ્પનિક રેખા છે. સૂર્યની આજુબાજુ પ્રદક્ષિણા દરમિયાન પૃથ્વી પોતાની…

વધુ વાંચો >

મકરસંક્રાન્તિ

મકરસંક્રાન્તિ : સૂર્યની ગતિ પર આધારિત તહેવાર. સૂર્ય જ્યોતિષશાસ્ત્રની ગણતરી મુજબ મકરરાશિમાં પ્રવેશે ત્યારે એટલે કે 14મી જાન્યુઆરીના રોજ મકરસંક્રાન્તિનો ઉત્સવ ઊજવાય છે. અલબત્ત, આકાશમાં સૂર્ય 6 માસ દક્ષિણાયન એટલે દક્ષિણ દિશા તરફ જતો દેખાય છે, એ પછી 22મી ડિસેમ્બરના રોજ તે ઉત્તરાયન એટલે ઉત્તર દિશા તરફ ગતિ કરતો દેખાય…

વધુ વાંચો >

મકરંદ

મકરંદ (ઈ. સ.ની 15મી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં હયાત) : ભારતીય જ્યોતિષશાસ્ત્રના લેખક. તેમણે લખેલા ગ્રંથનું નામ પણ તેમના નામ પરથી ‘મકરંદ’ રાખવામાં આવ્યું છે. તેઓ કાશીના વતની હતા. તેમનો સમય 15મી સદીના અંતભાગમાં અને 16મી સદીના આરંભમાં ગણવાનું કારણ એ છે કે તેમણે પોતાનો ગ્રંથ ઈ. સ. 1479માં રચ્યો હોવાનો ઉલ્લેખ…

વધુ વાંચો >

મકલૂર, (સર) રૉબર્ટ

મકલૂર, (સર) રૉબર્ટ (જ. 1807, વૅક્સફર્ડ, આયર્લૅન્ડ; અ. 1873) : નામી સાહસખેડુ સંશોધક. 1824માં તેઓ નૌકાદળમાં જોડાયા. 1836માં તેઓ ઉત્તર ધ્રુવ પ્રદેશના સાહસ-પ્રવાસ-અભિયાનમાં સહયોગી બન્યા. 1848–49માં તેઓ ફ્રૅન્કલિન સાહસ-પ્રવાસમાં જોડાયા; 1850માં તેઓ ફરીથી એ પ્રવાસમાં જોડાયા અને એક જહાજનું તેમણે નૌકા-સંચાલન સંભાળ્યું. આ જહાજે પૂર્વ દિશાએથી પગપેસારો કર્યો અને બૅન્ક્સલૅન્ડના…

વધુ વાંચો >

મકવાણા, કરમશી કાનજીભાઈ

મકવાણા, કરમશી કાનજીભાઈ (જ. 7 ઑક્ટોબર 1928, અડાળા, જિ. સુરેન્દ્રનગર, સૌરાષ્ટ્ર; અ. 10 જુલાઈ 1997) : નિષ્ઠાવાન શિક્ષક, સમાજસેવક, કૉંગ્રેસ પક્ષના અગ્રણી નેતા તથા લેખક. તેમણે પ્રારંભિક શિક્ષણ લોકશાળા, ગ્રામદક્ષિણામૂર્તિ, આંબલામાં લીધું હતું અને ‘વિનીત’ની પદવી પ્રાપ્ત કરી હતી. ત્યારબાદ ગૂજરાત વિદ્યાપીઠમાં અભ્યાસ કરી સમાજસેવા વિદ્યાશાખાના સ્નાતક થયા. બાલ્યાવસ્થાની દારુણ…

વધુ વાંચો >

મકવાણા, તેજીબહેન ગોવિંદભાઈ

Jan 1, 2002

મકવાણા, તેજીબહેન ગોવિંદભાઈ (જ. 1944, સિંધ, હૈદરાબાદ) : ભાતીગળ કલાશૈલીનાં લોકકલાકાર. મૂળ કચ્છનાં વતની. 1947માં ભારતના ભાગલા થતાં પિતા નગાભાઈ સાથે જૂનાવાડજ અમદાવાદમાં ગાંધીનગર ટેકરા પર આવીને વસ્યાં. પિતા મોચીનું કામ કરતા હતા. તેઓ તેમને ચંપલ બનાવવામાં મદદ કરતાં. 14 વર્ષની વયે ગોવિંદભાઈ સાથે તેમનાં લગ્ન થયાં. તેઓ માતા પાસેથી…

વધુ વાંચો >

મકવાણા (ડૉ.) યોગેન્દ્રકુમાર

Jan 1, 2002

મકવાણા (ડૉ.) યોગેન્દ્રકુમાર (જ. 23 ઑક્ટોબર 1933, સોજિત્રા, ગુજરાત) : ગુજરાતના જાણીતા દલિત નેતા અને કેંદ્રીય મંત્રી. પિતા માવજીભાઈ. માતા રતનબહેન. તેમનો વ્યવસાય વણકરનો. તેમનું પ્રાથમિક અને શાલેય શિક્ષણ વતનમાં. આ દરમિયાન કઠિન પરિશ્રમભર્યું જીવન જીવીને, ખેત-મજૂરી કરીને તેઓ આગળ વધતા ગયા. વતનની શાળામાં શિક્ષણ દરમિયાન તેઓ વ્યાયામવીર છોટુભાઈ પુરાણીના…

વધુ વાંચો >

મકાઈ

Jan 1, 2002

મકાઈ એકદળી વર્ગમાં આવેલી એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Zea mays Linn. (હિં., ગુ., મ., મકાઈ; બં., ભુટ્ટા, જોનાર; તે. મક્કાજોન્નાલુ, મોક્કાજાના.; અં., મેઇઝ, કૉર્ન) છે. તે મજબૂત, એકગૃહી (monoecious) અને એકવર્ષાયુ તૃણ છે અને તેની વિવિધ પ્રાદેશિક જાતો 0.43 મી. થી માંડી 6.0 મી. સુધીની ઊંચાઈ ધરાવે છે. તેનું…

વધુ વાંચો >

મકાઉ

Jan 1, 2002

મકાઉ : ચીનના અગ્નિ કિનારે હૉંગકૉંગ નજીક આવેલો પ્રદેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 22° 10´ ઉ. અ. અને 113° 33´ પૂ. રે. પરનો માત્ર 5 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ વિસ્તારમાં મકાઉનો નાનો દ્વીપકલ્પ તેમજ ત્રણ નાનકડા ટાપુઓ આવેલા છે. તે હૉંગકૉંગથી પશ્ચિમે આશરે 65 કિમી.ને અંતરે ઝૂજિયાંગ…

વધુ વાંચો >

મકારિયોસ, આર્ચબિશપ

Jan 1, 2002

મકારિયોસ, આર્ચબિશપ (જ. 13 ઑગસ્ટ 1913, પાનો પાન સિરિઆ, પાફોસ, સાયપ્રસ; અ. 3 ઑગસ્ટ 1977, નિકોસિયા) : સાયપ્રસના પ્રમુખ, રાજકારણી અને ગ્રીક આર્ચબિશપ (1950થી ’77). મૂળ નામ મિખાઇલ ક્રિસ્ટોડોઉ માઉસકોસ. ગરીબ ભરવાડના આ પુત્રે સાયપ્રસ ખાતેની યુનિવર્સિટી ઑવ્ ઍથેન્સમાં અને ત્યારબાદ બૉસ્ટન યુનિવર્સિટીની સ્કૂલ ઑવ્ થિયૉલૉજીમાં અભ્યાસ કર્યો. તેઓ 1946માં…

વધુ વાંચો >

મકાર્ટની, પૉલ (સર)

Jan 1, 2002

મકાર્ટની, પૉલ (સર) (જ. 1942, લિવરપૂલ, નૉર્થવેસ્ટ ઇંગ્લૅન્ડ) : નામી સંગીતકાર, ગીતલેખક તથા સંગીતનિયોજક (composer). બીટલ્સ વૃંદમાં તેઓ મંદ્ર સૂરના ગિટારવાદક, ગાયક તથા ગીતકાર હતા. ‘મકાર્ટની’ (1970) નામના આલબમથી તેમણે એકલ-ગાયક (soloist) તરીકે પ્રારંભ કર્યો અને એ વૃંદના વિભાજનની જાણે આગાહી કરી. 1971માં તેમણે પોતાનાં પત્ની લિન્ડા(જ. 1942)ના સહયોગથી ‘વિંગ્ઝ’…

વધુ વાંચો >

મકિન્ડો, આર્ચિબાલ્ડ (સર)

Jan 1, 2002

મકિન્ડો, આર્ચિબાલ્ડ (સર) (જ. 1900, ડંડિન, ન્યૂઝીલૅન્ડ; અ. 1960) : નામી પ્લાસ્ટિક સર્જન. તેમણે ઑટેગો, મેયો ક્લિનિક તથા બાર્થોલ્મ્યુ હૉસ્પિટલ ખાતે અભ્યાસ કર્યો; તેઓ હૅરોલ્ડ ગિલિઝના તેજસ્વી વિદ્યાર્થી હતા. બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન વેસ્ટ સસેક્સ ખાતેની ક્વીન વિક્ટૉરિયા હૉસ્પિટલના સર્જન-ઇન-ચાર્જ તરીકે ખૂબ ખ્યાતિ પામ્યા. સખત રીતે દાઝી ગયેલા વિમાનીઓના ચહેરા તથા…

વધુ વાંચો >

મકૅગ, નૉર્મન

Jan 1, 2002

મકૅગ, નૉર્મન (જ. 1910, એડિનબરો, ઈસી સ્કૉટલૅન્ડ, યુ.કે.; અ. 1996) : સ્કૉટલૅન્ડના કવિ. તેમણે સૌપ્રથમ યુનિવર્સિટીમાં પ્રશિષ્ટ સાહિત્યનો અભ્યાસ કર્યો. લગભગ 40 વર્ષ સુધી તેમણે પ્રાથમિક શિક્ષક તરીકે કાર્ય કર્યું. 1967–69 દરમિયાન એડિનબરો યુનિવર્સિટી ખાતે ‘ક્રિએટિવ રાઇટિંગ’ના સૌપ્રથમ ફેલો હતા. 1970–77 દરમિયાન તેઓ સ્ટર્લિંગ યુનિવર્સિટી ખાતે ‘ઇંગ્લિશ સ્ટડિઝ’ના વ્યાખ્યાતા રહ્યા.…

વધુ વાંચો >

મકૅડમ, જૉન લુડન

Jan 1, 2002

મકૅડમ, જૉન લુડન (જ. 1756, દક્ષિણ આયર્શાયર, સાઉથવેસ્ટ સ્કૉટલૅન્ડ; અ. 1836) : મરડિયા નાખેલા, સુયોજિત સપાટીવાળા માર્ગોના શોધક. 1770માં તેઓ ન્યૂયૉર્ક સિટીમાં ગયા. ત્યાં તેમના કાકાની પેઢીમાં તેઓ ખૂબ કમાયા; 1783માં તેઓ દેશ પાછા ફર્યા અને મોટી જાગીર ખરીદી. ત્યાં બાંધકામની નવતર પદ્ધતિઓ વિશે પ્રયોગો આદર્યા. 1816માં તેઓ ‘બ્રિસ્ટલ ટર્નપાઇક…

વધુ વાંચો >

મકેનરૉ, જૉન

Jan 1, 2002

મકેનરૉ, જૉન (જ. 1959, વિઝબૅડન, જર્મની) : પ્રખ્યાત ટેનિસ ખેલાડી. તેમણે ન્યૂયૉર્ક સ્ટેટમાં આવેલી પૉર્ટ વૉશિંગ્ટન એકૅડેમીમાં તાલીમ લીધી હતી. 18 વર્ષની વયે વિમ્બલડનની સેમિફાઇનલ સુધી પહોંચનાર તેઓ સૌથી નાની ઉમરના ખેલાડી હતા (1977). 1979–81 અને 1984માં તેઓ 4 વખત ‘યુ.એસ. ઓપન સિંગલ્સ’ના વિજેતા બન્યા; 1981 તથા 1983–84માં 3 વખત…

વધુ વાંચો >