જ. પો. ત્રિવેદી
સિજવિક નેવિલ વિન્સેન્ટ
સિજવિક, નેવિલ વિન્સેન્ટ (જ. 8 મે 1873, ઑક્સફર્ડ; અ. 15 માર્ચ 1952, ઑક્સફર્ડ) : રાસાયણિક આબંધ(બંધ, bond)ની, ખાસ કરીને સવર્ગ (ઉપસહસંયોજક, co-ordinate) સંયોજનોમાંનાં બંધોની સમજૂતીમાં મહત્ત્વનું પ્રદાન કરનાર અંગ્રેજ સૈદ્ધાંતિક રસાયણવિદ. રસાયણશાસ્ત્રમાં સંયોજકતા સિદ્ધાંતને તેમણે વ્યવસ્થિત રૂપ આપ્યું હતું. ઑક્સફર્ડમાં વિજ્ઞાનમાં પ્રથમ ક્રમે આવ્યા બાદ બે વર્ષ પછી પ્રશિષ્ટ સાહિત્ય(classics)માં…
વધુ વાંચો >સિટાઇલ આલ્કોહૉલ
સિટાઇલ આલ્કોહૉલ (1–હેક્ઝાડેકેનોલ) : ઍલિફૅટિક આલ્કોહૉલની શ્રેણીમાં C16 કાર્બનવાળો સભ્ય. સ્પર્મવહેલમાંથી મળતા સ્પર્મેસીતિ વૅક્સને કૉસ્ટિક પોટાશ સાથે ગરમ કરીને સૌપ્રથમ 1817માં બનાવાયેલો તથા 1836માં તેનું બંધારણ CH3(CH2)15OH હોવાનું સાબિત થયેલું. તેનું ઔદ્યોગિક ઉત્પાદન ચરબીજ પદાર્થોમાંથી મળતા પામીટિક ઍસિડને સોડિયમ ધાતુ સાથેની પ્રક્રિયા દ્વારા અને ઇથિલીનનું કેટલાંક ઍલ્યુમિનિયમ-સંયોજનોની હાજરીમાં બહુલીકરણ દ્વારા…
વધુ વાંચો >સિમેનૉવ નિકોલે નિકોલેવિચ
સિમેનૉવ, નિકોલે નિકોલેવિચ [જ. 15 એપ્રિલ (જૂની રીતે પ્રમાણે 3 એપ્રિલ) 1896, સારાટૉવ, રશિયા; અ. 25 સપ્ટેમ્બર 1986, મૉસ્કો, આધુનિક રશિયા] : 1956ના વર્ષના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા રશિયન ભૌતિકરસાયણવિદ. વિજ્ઞાનમાં આ પારિતોષિક મેળવનાર તેઓ પ્રથમ રશિયન વૈજ્ઞાનિક હતા. તે અગાઉ 1933માં ઇવાન બુનિનને સાહિત્ય માટે આ પારિતોષિક પ્રાપ્ત…
વધુ વાંચો >સિલિકોન (Silicone)
સિલિકોન (Silicone) : એકાંતરે ઑક્સિજન તથા સિલિકન પરમાણુઓ ધરાવતાં શૃંખલાયુક્ત બહુલકો પૈકીનો ગમે તે એક. અહીં સિલિકન (Si) પરમાણુઓ સાથે કાર્બનિક સમૂહો જોડાયેલાં હોય છે. રાસાયણિક દૃષ્ટિએ તેઓ પૉલિઑર્ગેનોસિલોક્ઝેન (polyorganosiloxan) અથવા પૉલિકાર્બસિલોક્ઝેન સંયોજનો છે. દા.ત., પૉલિડાઇમિથાઇલ સિલોક્ઝેન. ઇંગ્લૅન્ડમાં 1900ની સાલમાં કિપિંગે આ સંયોજનોની શોધ કરી હતી. અકાર્બનિક આણ્વીય સંરચના પર…
વધુ વાંચો >સિલેન-સંયોજનો (Silanes)
સિલેન–સંયોજનો (Silanes) : સિલિકન તત્ત્વનાં હાઇડ્રાઇડ સંયોજનો. સિલિકન મર્યાદિત સંખ્યામાં સંતૃપ્ત હાઇડ્રાઇડો (SinH2n + 2) બનાવે છે, જે ‘સિલેન’ તરીકે જાણીતાં છે. આ સંયોજનો સરળ શૃંખલાવાળાં, શાખાન્વિત (n = 8 સુધી) હોવા ઉપરાંત ચક્રીય સંયોજનો (SinH2n) (n = 5, 6) તરીકે પણ હોય છે. 1857માં વોહલર તથા બફ (Buff) દ્વારા…
વધુ વાંચો >સિંજ રિચાર્ડ લૉરેન્સ મિલિંગ્ટન
સિંજ, રિચાર્ડ લૉરેન્સ મિલિંગ્ટન (જ. 28 ઑક્ટોબર 1914, લિવરપૂલ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 18 ઑગસ્ટ 1994, નૉર્વિક, નૉર્ફોક) : બ્રિટિશ જૈવરસાયણવિદ અને 1952ના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કારના માર્ટિનના સહવિજેતા. સિંજ 1928માં વિન્ચેસ્ટર કૉલેજ, કેમ્બ્રિજમાં જોડાયા અને ત્રણ વર્ષ સુધી પ્રશિષ્ટ સાહિત્યનો અભ્યાસ કર્યા બાદ પ્રાકૃતિક વિજ્ઞાનનો અભ્યાસ કર્યો. 1933માં તેઓ કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીની…
વધુ વાંચો >સી.એમ.સી. (carboxymethyl cellulose CMC)
સી.એમ.સી. (carboxymethyl cellulose, CMC) : સેલ્યુલૉઝના સોડિયમ વ્યુત્પન્ન(derivative)ની સોડિયમ ક્લોરોએસિટેટ સાથેની પ્રક્રિયા દ્વારા મળતી નીપજ. CMC અર્ધસંશ્લેષિત, જળદ્રાવ્ય બહુલક છે. તે શુષ્ક હોય ત્યારે સફેદ પાઉડર રૂપે હોય છે. તેનો સોડિયમ ક્ષાર જળદ્રાવ્ય હોવાથી પ્રક્ષાલક તરીકે, છિદ્રપૂરક દ્રવ્ય (sizing) તરીકે તથા પ્રલેપ, આસંજક તેમજ ખાદ્યાન્નોમાં પાયસીકારક તરીકે વપરાય છે. ઔષધીય…
વધુ વાંચો >સી-પ્લેન (Sea Plane)
સી–પ્લેન (Sea Plane) : પાણી ઉપરથી સીધું હવામાં ઉડાણ ભરી શકે તથા પાણીમાં જ ઉતરાણ કરી શકે તેવું ઍરોપ્લેન. આવાં સી-પ્લેન બે પ્રકારનાં હોય છે : (1) તરતાં ઍરોપ્લેન તથા (2) ઊડતી હોડી જેવાં ઍરોપ્લેન (flying boats). તરતાં ઍરોપ્લેન (float plane) સામાન્ય ઍરોપ્લેન જેવાં જ હોય છે, પરંતુ પ્લેનનાં પૈડાંને…
વધુ વાંચો >સુમ્નેર જેમ્સ બેટ્ચેલર
સુમ્નેર, જેમ્સ બેટ્ચેલર (Sumner, James Batecheller) (જ. 19 નવેમ્બર 1887, કૅન્ટોન, મૅસેચૂસેટ્સ, યુ.એસ.; અ. 12 ઑગસ્ટ 1955, બફેલો, ન્યૂયૉર્ક) : અમેરિકન જૈવરસાયણવિદ અને 1946ના રસાયણશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા. એક તાલેવાન સૂતર ઉત્પાદનકાર ખેડૂતના પુત્ર. બાળપણમાં જ શિકાર દરમિયાન એક હાથ ગુમાવેલો. તેમણે હાર્વર્ડમાં રસાયણ અને શરીરશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કર્યો. 1914માં…
વધુ વાંચો >