૭.૨૪
જાની, અમૃત જટાશંકરથી જાલોન
જામનગર
જામનગર : જામનગર જિલ્લાનું મુખ્ય શહેર અને આઝાદી પૂર્વે આ જ નામ ધરાવતા દેશી રાજ્યનું પાટનગર. તે 22° 28’ ઉ. અ. અને 70° 04’ પૂ. રે. ઉપર આવેલું છે. નાગમતી અને રંગમતીના સંગમ ઉપર વસેલ સ્થળ નાગનાથ તરીકે ઓળખાતું હતું, જામ રાવળે ઈ.સ. 1540માં આ સ્થળે શહેર વસાવી તેને નવાનગર…
વધુ વાંચો >જામનગર જિલ્લો
જામનગર જિલ્લો : પશ્ચિમ સૌરાષ્ટ્રમાં કચ્છના અખાતના દક્ષિણ કિનારે આવેલો જિલ્લો. તે 21° 47’ અને 22° 57’ ઉ. અ. અને 68° 57’ અને 70° 37’ પૂ. રે. વચ્ચે આવેલો છે. આ જિલ્લાની ઉત્તરે કચ્છનો અખાત, પૂર્વ તરફ રાજકોટ જિલ્લો, દક્ષિણે જૂનાગઢ, પોરબંદર અને રાજકોટ જિલ્લો અને પશ્ચિમે અરબી સમુદ્ર આવેલા…
વધુ વાંચો >જામફળ (જમરૂખ)
જામફળ (જમરૂખ) : સર્વભોગ્ય મીઠું ફળ. અં. common guava; લૅ. Psiolium guajava L. જામફળનું વતન મેક્સિકોથી પેરૂના મધ્ય ભાગને માનવામાં આવે છે. ભારતમાં તેનો પ્રવેશ સ્પૅનિશ લોકો દ્વારા સોળમી શતાબ્દી દરમિયાન થયો. ભારતમાં વાવેતરના ક્ષેત્રફળની ર્દષ્ટિએ જામફળનો ક્રમ આંબા, કેળ, લીંબુ વર્ગનાં ફળ તથા સફરજન પછી પાંચમો અને ઉત્પાદનની ર્દષ્ટિએ…
વધુ વાંચો >જામ રાવળ
જામ રાવળ : કચ્છના જાડેજા વંશનો રાજવી. જામનગર રાજ્યનો સ્થાપક. કચ્છના જાડેજા વંશની મુખ્ય ગાદી લાખિયાર વિયરામાં હતી ત્યારે રાજ્ય કરતા જામ ગજણના નાના પુત્ર જેહાનો પુત્ર અબડો અબડાસા(પશ્ચિમ કચ્છ)માં આવી રાજ્ય કરવા લાગ્યો. એ વંશના જામ લાખાનો જામ રાવળ પુત્ર થાય. કોઈ કારણે જામ લાખાનું કચ્છના સંઘારોએ કે બીજા…
વધુ વાંચો >જામ હમીરજી
જામ હમીરજી : કચ્છના હબાય(તા. ભૂજ)માં 1429માં સર્વ સત્તા ધારણ કરતા જામ ભીમાજીના ભત્રીજા. હમીરજીએ પોતાની કાબેલિયતથી નામના કાઢી હતી અને ગુજરાતના સુલતાન મહમૂદ શાહ બેગડા સાથે ગાઢ સંબંધો સ્થાપ્યા હતા. એણે બેગડાને પોતાની પુત્રી કમાબાઈ લગ્નમાં આપી હતી. અબડાસા(તા. નખત્રાણા)ના જામ લાખાની ઉત્તરક્રિયામાં જામ ભીમોજી અને કુમાર હમીરજી ઉપસ્થિત…
વધુ વાંચો >જામિયા મિલિયા ઇસ્લામિયા
જામિયા મિલિયા ઇસ્લામિયા : ભારતની રાષ્ટ્રીય મુસ્લિમ યુનિવર્સિટી. રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ આપવાની ર્દષ્ટિએ અલીગઢ ખાતે 1920માં પ્રારંભ. મહાત્મા ગાંધી, મૌલાના મહમદઅલી, હકીમ અજમલખાન, મૌલાના આઝાદ વગેરે રાષ્ટ્રીય નેતાઓ તેના સ્થાપક હતા. 5 વરસ બાદ અલીગઢનું વાતાવરણ અનુકૂળ ન જણાતાં હકીમ અજમલખાનના સૂચનથી 1925માં આ સંસ્થા દિલ્હી ખાતે ખસેડાઈ હતી. સારા નાગરિક…
વધુ વાંચો >જામીનદાર (surety or guarantor)
જામીનદાર (surety or guarantor) : બૅંક પાસેથી લીધેલું ઋણ ચૂકવવામાં મુખ્ય દેવાદાર કસૂર કરે ત્યારે બૅંકને ઋણ ચૂકવવાની બાંયધરી આપનાર વ્યક્તિ. લોન/ધિરાણ આપતી વખતે બૅંક કોઈ વ્યક્તિને વચ્ચે જામીન તરીકે રાખીને પછી જ ત્રાહિત વ્યક્તિને લોન/ ધિરાણ આપતી હોય છે. એમાં એવી શરત રખાય છે કે જો લોન/ ધિરાણ લેનાર…
વધુ વાંચો >જામે જમશેદ
જામે જમશેદ : ‘મુંબઈ સમાચાર’ પછીનું ગુજરાતી ભાષાનું સૌથી જૂનું અખબાર. 1832ની 12મી માર્ચે પેસ્તનજી માણેકજી મોતીવાલાના તંત્રીપદે મુંબઈમાં પ્રકાશિત થયેલું ચાર ફૂલ્સકૅપ પાનાંનું આ સાપ્તાહિક 1838થી સપ્તાહમાં બે વખત પ્રસિદ્ધ થતું અને 1853ની પહેલી ઑગસ્ટથી દૈનિક બન્યું. પત્ર પારસી સમાજના મહત્વના પ્રશ્નો પર નીતિવિષયક ચર્ચા કરવા માટે જાણીતું બન્યું.…
વધુ વાંચો >જાયફળ (જાવંત્રી)
જાયફળ (જાવંત્રી) : ઘરગથ્થુ તેજાનો અને ઔષધદ્રવ્ય. લૅ. Myristica fragrans Houtt. ફળના બહારના આવરણને જાવંત્રી અને અંદરના બીજને જાયફળ કહે છે. કાયમ લીલું રહેતું આ ઝાડ ઘેરા લીલા રંગનાં પાન ધરાવે છે અને લગભગ 13થી 16 મી. ઊંચું ઘટાદાર હોય છે. તે મોલુકાસ નામના ટાપુમાં જંગલી અવસ્થામાં મળી આવે છે.…
વધુ વાંચો >જાયરોસ્કોપ
જાયરોસ્કોપ : અવકાશમાં સ્થાયી દિશા પ્રાપ્ત કરવા માટે ભ્રમણનો ઉપયોગ કરતું સાધન. સાદા જાયરોસ્કોપમાં ચાકગતિ કરતું ચક્ર કે ગોળો હોય છે, જેને રોટર કહે છે. ઉપરાંત તેમાં આધારતંત્ર પણ હોય છે. એક વાર રોટરને ગતિમાન કરવામાં આવે પછી જાયરોસ્કોપ તેના ભ્રમણની દિશા બદલવાના પ્રયત્નનો વિરોધ કરે છે. આ ગુણધર્મના કારણે,…
વધુ વાંચો >જાની, અમૃત જટાશંકર
જાની, અમૃત જટાશંકર (જ. 7 જુલાઈ 1912, ટંકારા, જિ. રાજકોટ મોરબી; અ. 9 ઑગસ્ટ 1997) : ગુજરાતની જૂની વ્યવસાયી રંગભૂમિના જાણીતા નટ. જન્મ સૌરાષ્ટ્રના નાનકડા ગામ મોરબી-ટંકારામાં મધ્યમ વર્ગના કુટુંબમાં થયો. બાલ્યકાળમાં જ એમણે માતાનું સુખ ગુમાવ્યું. રાજકોટ આલ્ફ્રેડ હાઈસ્કૂલમાં અભ્યાસ કરેલો. પિતાની સાથે 7-8 વર્ષની વયે કરાંચીમાં ગુજરાતી નાટકો…
વધુ વાંચો >જાની, અંબાલાલ બુલાખીરામ
જાની, અંબાલાલ બુલાખીરામ (જ. 18 ઑક્ટોબર 1880, નડિયાદ; અ. 28 માર્ચ 1942, મુંબઈ) : વડનગરા નાગર બ્રાહ્મણ અને નડિયાદના વતની. પ્રાથમિક શિક્ષણ નડિયાદમાં, માધ્યમિક નડિયાદ-અમદાવાદમાં. ગ્રૅજ્યુએશન જૂનાગઢની બહાઉદ્દીન કૉલેજમાં વિજ્ઞાન વિષયે. 1907માં મુંબઈની પન્નાલાલ હાઈસ્કૂલમાં શિક્ષક તરીકે સેવા આપી. 1909માં મુંબઈના ‘ગુજરાતી’ સાપ્તાહિકમાં સહતંત્રી તરીકે જીવનપર્યંત સેવા આપી. 1914–21નાં વર્ષોમાં…
વધુ વાંચો >જાની, ચિન્મય
જાની, ચિન્મય (જ. 4 જાન્યુઆરી 1933) : ગુજરાતી નવલકથાકાર અને ગુજરાતની વડી અદાલતના નિવૃત્ત ન્યાયમૂર્તિ. મૂળ નામ ચિનુપ્રસાદ. પિતાનું નામ વૈકુંઠરામ. માતા લક્ષ્મીબહેન. જન્મસ્થળ પુણે (મહારાષ્ટ્ર). વતન ટીંટોદણ (ઉ.ગુ.). મૅટ્રિક સુધીનો અભ્યાસ પુણેમાં. ફર્ગ્યુસન અને અન્ય કૉલેજોમાં અભ્યાસ કરી તત્વજ્ઞાન અને મનોવિજ્ઞાન વિષયો સાથે સ્નાતક થયા. ડિસેમ્બર 1953માં અન્નપૂર્ણાબહેન સાથે…
વધુ વાંચો >જાની, જ્યોતિષ જગન્નાથ
જાની, જ્યોતિષ જગન્નાથ (9 નવેમ્બર 1928, પીજ, તા. પેટલાદ, વતન ભાલેજ; અ. 2005) : ગુજરાતી કવિ, વાર્તાકાર, નવલકથાકાર, પત્રકાર. 1945માં મૅટ્રિક્યુલેશન, 1951માં બી.એસસી., 1963માં પત્રકારત્વનો ડિપ્લોમા, 1962 થી 1966 ગુજરાતી દૈનિક ‘સંદેશ’ના ઉપતંત્રી, 1966 થી 1967 દરમિયાન જ્યોતિ લિ. વડોદરામાં આસિસ્ટંટ પબ્લિસિટી ઑફિસર. 1971થી ત્રણેક વર્ષ પ્રગટ થયેલા સાહિત્યિક ત્રૈમાસિક…
વધુ વાંચો >જાની, વિશ્વનાથ (17મી સદી)
જાની, વિશ્વનાથ (17મી સદી) : થોડી પણ પોતીકી મુદ્રાથી અંકિત કૃતિઓ આપી જનાર મધ્યકાળના આખ્યાનકાર અને પદકવિ. જ્ઞાતિએ ઔદીચ્ય બ્રાહ્મણ. પાટણ કે એની આજુબાજુના પ્રદેશના વતની. વિશ્વનાથ કનોડિયા (પાટણની બાજુના કનોડાના) જાની હોય એવી સંભાવના પણ છે. કુલધર્મે કદાચ શૈવ હોય. એમના ‘સગાળચરિત્ર’માં શિવભક્તિ જોવા મળે છે. પણ એમની કૃતિઓમાં…
વધુ વાંચો >જાની, હિંમતરામ મહાશંકર
જાની, હિંમતરામ મહાશંકર (જ. 22 ઑક્ટોબર 1913, ઘડકણ, જિ. સાબરકાંઠા; અ. 6 જાન્યુઆરી 1996, અમદાવાદ) : જ્યોતિષના પ્રસિદ્ધ વિદ્વાન. પિતા સારા ઉપાસક અને શિક્ષક. ગુજરાતી શાળાંત પરીક્ષા ઉત્તીર્ણ કર્યા પછી તેમણે ગુજરાતી શાળામાં થોડોક વખત અધ્યાપન કર્યું. પણ ઉત્કટ વિદ્યાભિલાષાને લીધે નોકરી છોડી તે 1932માં કાશી ગયા. ત્યાં બાર વર્ષ…
વધુ વાંચો >જાપાન
જાપાન જાપાન એટલે કે ‘ઊગતા સૂર્યના દેશ’ની ઉપમા પામેલો પૂર્વ એશિયાના તળપ્રદેશને અડીને આવેલો દેશ. પૅસિફિક મહાસાગરમાં લગભગ 2100 કિમી. લાંબી ચાપાકાર દ્વીપશૃંખલા બનાવતો આ દેશ આશરે 26° 59’થી 45° 31’ ઉ. અ. અને 128° 06’થી 145° 49’ પૂ. રે. વચ્ચે વિસ્તરેલો છે. 4 મુખ્ય ટાપુઓ ઉપરાંત લગભગ 3000 જેટલા…
વધુ વાંચો >જાપાનની ચિત્રકલા
જાપાનની ચિત્રકલા : કલા અને સંસ્કૃતિના વારસાની બાબતમાં જાપાન ચીનનું ઋણી છે. જાપાનની ચિત્રકલાના વિકાસમાં તેની ભૌગોલિક પરિસ્થિતિએ અગત્યનો ભાગ ભજવ્યો છે. જાપાન એટલે પર્વતો, ઝરણાં, વૃક્ષો, લતાઓ અને ફૂલોનો દેશ. જાપાનની પ્રજા દુનિયાની બીજી પ્રજાની સરખામણીમાં પ્રકૃતિ અને કલાની સવિશેષ ચાહક છે. જાપાનની ચિત્રકલામાં પ્રજાની આ ચાહના ભારોભાર વ્યક્ત…
વધુ વાંચો >જાપાનનો સમુદ્ર
જાપાનનો સમુદ્ર : જાપાનના પશ્ચિમ કિનારાને અડીને આવેલો સમુદ્ર. વિશાળ પૅસિફિક મહાસાગરનો તે ભાગ છે. સમુદ્રની પૂર્વમાં જાપાનના હોકાઇડો અને હોન્શુ ટાપુઓ તેમજ રશિયાના સખાલીન ટાપુઓ આવેલા છે. પશ્ચિમે એશિયા ભૂખંડની તળભૂમિ(રશિયા અને કોરિયા)ના પ્રદેશો આવેલા છે. આ સમુદ્ર આશરે 40° ઉ. અ. અને 135° પૂ. રે. 50° તથા 35°…
વધુ વાંચો >જાપાની ભાષા
જાપાની ભાષા : જાપાનમાં તથા દુનિયાના અન્ય ભાગોમાં લગભગ બાર કરોડ લોકો દ્વારા બોલાતી જાપાની ભાષા કોરિયાની ભાષા સાથે ઘણો નજીકનો સંબંધ ધરાવે છે અને વિદ્વાનોના મત મુજબ તે મોંગોલિયન, મંચુ અને તુર્કી ભાષાઓ સાથે પણ સંબંધ ધરાવે છે. દેખીતી રીતે ચીનની ભાષા જેવી દેખાતી જાપાની ભાષા ચીની ભાષા કરતાં…
વધુ વાંચો >