૬(૨).૨૧
ગ્રેટેસ્ટ શો ઑન અર્થ, ધથી ગ્વાટેમાલા
ગ્લૅડિયોલસ
ગ્લૅડિયોલસ (Gladiolus) : એકબીજદલાના કુળ Iridaceae-નો 50–60 સેમી. ઊંચો થતો કન્દિલ છોડ. અં. charming lily. તે કુળના સહસભ્યમાં કેસર (Crocus sativus L) છે. આ છોડનાં પાન જમીનમાંથી લાંબાં તલવારની માફક નીકળે છે. લૅટિન ભાષામાં gladiolus-નો અર્થ તલવાર થાય છે. ગ્લૅડિયોલસના કંદ બે બે હાથના અંતરે હાર પ્રમાણે વવાય છે. સપ્ટેમ્બર-ઑક્ટોબરમાં…
વધુ વાંચો >ગ્લૅશો, શેલ્ડન એલ.
ગ્લૅશો, શેલ્ડન એલ. (જ. 5 ડિસેમ્બર 1932, ન્યૂયૉર્ક, મેનહટન, યુ.એસ.) : વિદ્યુત્-ચુંબકત્વ અને મંદ-ન્યૂક્લિયર આંતરક્રિયાના એકીકૃત (unified) વાદ(QCD)ના રચયિતા અમેરિકન ભૌતિકવિજ્ઞાની અને સ્ટીવન વિનબર્ગ તથા અબ્દુસ સલામ સાથે 1979ના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા. તેમના પિતાનું નામ લેવિસ ગ્લાશો અને માતાનું નામ બેલાની રૂબિન હતું. તે યહૂદી હતાં. ગઈ સદીના આરંભે રશિયાથી…
વધુ વાંચો >ગ્લૅસર, ડોનાલ્ડ આર્થર
ગ્લૅસર, ડોનાલ્ડ આર્થર(Glacer, Donald Arthur) (જ. 21 સપ્ટેમ્બર 1926, ક્લીવલૅન્ડ, ઓહાયો, યુ. એસ.; અ. 28 ફેબ્રુઆરી 2013 બર્કલી, કેલિફોર્નિયા) : નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા અમેરિકન ભૌતિકશાસ્ત્રી. ચેતાજીવવિજ્ઞાની અને બબલ ચેમ્બરના શોધક. અવપારમાણ્વિક (subatomic) કણોની વર્તણૂકના અવલોકનમાં વપરાતા, ‘બબલ ચેમ્બર’ નામના સંશોધન-ઉપકરણની શોધ માટે તેમને ચોત્રીસ વર્ષની યુવાન વયે 1960નો ભૌતિકશાસ્ત્ર વિષયનો…
વધુ વાંચો >ગ્લૉકોનાઇટ
ગ્લૉકોનાઇટ : અબરખ વર્ગનું ખનિજ. રા. બં. : મુખ્યત્વે હાઇડ્રસ સિલિકેટ ઑવ્ આયર્ન અને પોટૅશિયમ – છતાં તેમાં ઍલ્યુમિનિયમ, મૅગ્નેશિયમ અને કૅલ્શિયમ પણ હોય છે. સંભવિત બંધારણ : K2(Mg2Fe)2Al6(Si4O10)3. સ્ફ. વ. : મૉનોક્લિનિક. સ્વ. : ચૂર્ણસ્વરૂપ દાણાદાર અથવા માટી સ્વરૂપ. રં. : ઑલિવ જેવો લીલો, પીળાશ પડતો રાખોડી કે કાળાશ…
વધુ વાંચો >ગ્લોકોફેન
ગ્લોકોફેન : ઍમ્ફિબોલ વર્ગનું ખનિજ. રા. બં. : સોડિયમ, મૅગ્નેશિયમ, આયર્ન, ઍલ્યુમિનિયમ સિલિકેટ – Na2(Mg,Fe)3 (A12Felll)2Si8 O22(OH)2 સ્ફ. વ. : મૉનોક્લિનિક, સ્વ. પ્રિઝમસ્વરૂપ સ્ફટિકો; સામાન્ય રીતે તંતુમય, જથ્થામય કે દાણાદાર-સ્વરૂપે મળે છે. રં. : વાદળી, વાદળી કાળો કે વાદળી રાખોડી, સં. : પ્રિઝમ સ્વરૂપને સમાંતર. ચ. : કાચમયથી મૌક્તિક; અર્ધપારદર્શક.…
વધુ વાંચો >ગ્લોબ થિયેટર
ગ્લોબ થિયેટર : ઇંગ્લૅન્ડનું એલિઝાબેથ યુગમાં બંધાયેલું સુપ્રસિદ્ધ થિયેટર. તેમાં શેક્સપિયરનાં તેમજ બીજા નાટકકારોનાં નાટકો ભજવાતાં. ઈ. સ. 1598માં થેમ્સ નદીને કિનારે રિચર્ડ અને કુથબર્ટ બર્બિજ નામના બે ભાઈઓએ તેમના પિતા જેમ્સ બર્બિજે બાંધેલા ઇંગ્લૅન્ડના પ્રથમ થિયેટર ‘ધ થિયેટર’ના કાટમાળમાંથી 600 પાઉન્ડના ખર્ચે આ થિયેટર બાંધેલું. 1613માં ‘હેન્રી ધ એટ્થ’ના…
વધુ વાંચો >ગ્લૉબર રૉય જે.
ગ્લૉબર રૉય જે. (Glauber, Roy J.) (જ. 1 સપ્ટેમ્બર 1925, ન્યૂયૉર્ક, યુ. એસ. એ., અ. 26 ડિસેમ્બર 2018, ન્યૂટન, મેસેચ્યુસેટસ, યુ. એસ. એ.) : અમેરિકન સૈદ્ધાંતિક ભૌતિકવિજ્ઞાની અને વર્ષ 2005ના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા. ક્વૉન્ટમ સિદ્ધાંતની પ્રકાશીય (optical) સંબદ્ધતા(coherence)ના ક્ષેત્રે આપેલા મહત્વના ફાળા બદલ જ્હૉન એલ. હૉલ અને થિયૉડૉર હાન્શની ભાગીદારીમાં…
વધુ વાંચો >ગ્લોબલ પોઝિશનિંગ સિસ્ટમ (GPS)
ગ્લોબલ પોઝિશનિંગ સિસ્ટમ (GPS) : ભૂમિ, સમુદ્ર કે હવામાં સ્થિર કે ગતિમાન બિંદુના ત્રિ-પરિમાણીય સ્થાન (અક્ષાંશ, રેખાંશ અને ઊંચાઈ), ગતિ અને સમય ચોકસાઈપૂર્વક નિર્ધારિત કરવા માટે ઉપગ્રહ-આધારિત તંત્ર. અમેરિકાના સંરક્ષણ-વિભાગે ઉપગ્રહ દ્વારા સરળ અને ત્વરિત નૌનયન સેવા આપવા માટે આ તંત્ર વિશે 1970ના દાયકામાં કાર્ય શરૂ કર્યું હતું, જે 1993માં…
વધુ વાંચો >ગ્લોબલ વૉર્મિંગ
ગ્લોબલ વૉર્મિંગ : જુઓ વૈશ્વિક તાપમાન
વધુ વાંચો >ગ્લોબીજેરીના સ્યંદન (Ooze)
ગ્લોબીજેરીના સ્યંદન (Ooze) : 3,656 મીટરથી ઓછી ઊંડાઈએ મળી આવતો કૅલ્શિયમની વિપુલતાવાળો, કાદવ જેવો જીવજન્ય અગાધ દરિયાઈ નિક્ષેપ. ગ્લોબીજેરીના તરીકે ઓળખાતાં અતિસૂક્ષ્મ ફોરામિનિફર (પ્રજીવા) પ્રાણીઓના કૅલ્શિયમયુક્ત કવચથી આ નિક્ષેપ તૈયાર થાય છે. આ સૂક્ષ્મ પ્રાણીઓ પાણીની સપાટી પર રહે છે; પરંતુ મૃત્યુ બાદ તેમના અવશેષો સમુદ્રતળના ઊંડાણમાં એકઠા થાય છે.…
વધુ વાંચો >ગ્રેટેસ્ટ શો ઑન અર્થ, ધ
ગ્રેટેસ્ટ શો ઑન અર્થ, ધ (1952) : સર્કસ તેમજ તેનાં પાત્રોની સર્કસમય રોજિંદી જાહેર અને પડદા પાછળની મથામણ તથા અંગત લાગણીઓનું નિરૂપણ કરતી સિનેકૃતિ. હૉલિવુડના વિખ્યાત સેસિલ બી’ દ મિલે તેનું દિગ્દર્શન કર્યું છે. નિર્માતા : પૅરેમાઉન્ટ પિક્ચર્સ. સર્કસની તાલીમ પામેલ બહુસંખ્ય વન્ય પ્રાણીપાત્રોનો પણ અહીં ઉપયોગ કરાયો છે. ઝૂલાના…
વધુ વાંચો >ગ્રે, ટૉમસ
ગ્રે, ટૉમસ (જ. 26 ડિસેમ્બર 1716, કૉર્નહિલ, લંડન; અ. 30 જુલાઈ 1771, કેમ્બ્રિજ, ઇંગ્લૅન્ડ) : અગ્રણી અંગ્રેજ કવિ. અઢારમી સદીની અંગ્રેજી કવિતાના ઉલ્લેખનીય કવિજનોમાં ટૉમસ ગ્રેનું આગવું સ્થાન છે. આ સમય દરમિયાન ગ્રીક-લૅટિન પ્રશિષ્ટ સાહિત્યના પ્રગાઢ અધ્યયનના કારણે સ્વાભાવિક જ કવિજનો ગ્રીક કાવ્યસ્વરૂપો તરફ વળેલા. ઓડ અને ઍલિજી આ સમયે…
વધુ વાંચો >ગ્રૅનાઇટ
ગ્રૅનાઇટ : અંત:કૃત પ્રકારનો ઍસિડિક અગ્નિકૃત ખડક. તે પૃથ્વીના પટ પર સર્વસામાન્ય રીતે મળતો ખડક-પ્રકાર છે. આ ખડક મુખ્યત્વે ક્વાર્ટ્ઝ અને આલ્કલી ફેલ્સ્પારનો બનેલો હોય છે, પણ ઘણુંખરું તેની સાથે બાયૉટાઇટ અને/અથવા મસ્કોવાઇટ અને/અથવા હૉર્નબ્લેન્ડ પણ હોય છે. આ ઉપરાંત ગૌણ ખનીજો તરીકે ઝિર્કોન, ઍપેટાઇટ અને ક્વચિત્ મૅગ્નેટાઇટ હોઈ શકે…
વધુ વાંચો >ગ્રૅનાઇટ કણરચના
ગ્રૅનાઇટ કણરચના : જુઓ કણરચના.
વધુ વાંચો >ગ્રૅનાઇટીકરણ
ગ્રૅનાઇટીકરણ : ગ્રૅનાઇટ નામથી ઓળખાતા અંત:કૃત ઉત્પત્તિવાળા ઍસિડિક અગ્નિકૃત ખડકની ઉત્પત્તિની એક વિવાદાસ્પદ સમસ્યા. ગ્રૅનાઇટ ખડક સંપૂર્ણ સ્ફટિકમય કણરચનાવાળો હોય છે અને ખનિજ ઘટકો અપૂર્ણ પાસાદાર હોય છે. તેના બંધારણમાં રહેલાં ખનીજોમાં ક્વાર્ટ્ઝ (10 % કે તેથી વધુ), આલ્કલી ફેલ્સ્પાર (ઑર્થોક્લેઝ, માઇક્રોક્લિન), આલ્બાઇટ પ્લેજિયૉક્લેઝ, બાયૉટાઇટ, મસ્કોવાઇટ તેમજ અન્ય અનુષંગી ખનીજો…
વધુ વાંચો >ગ્રેનેડા (Grenada)
ગ્રેનેડા (Grenada) : વિન્ડવર્ડ ટાપુઓના ભાગરૂપ, દક્ષિણ અમેરિકાથી 150 કિમી. દૂર આવેલ સ્વતંત્ર રાજ્ય. ભૌગોલિક સ્થાન : 12° 05´ ઉ. અ. અને 61° 40´ પ. રે.. તે કૅરિબિયન સમુદ્રમાં આવેલા ગ્રેનેડાના મુખ્ય ટાપુ અને કેરિયાકૂ અને પેટી માર્ટિનીક નામના બે નાના ટાપુઓનું બનેલું છે. તેનું કુલ ક્ષેત્રફળ 344 ચોકિમી. છે,…
વધુ વાંચો >ગ્રેનેડા 2 (Granada 2)
ગ્રેનેડા 2 (Granada 2) : નિકારાગુઆની નૈર્ઋત્યે આ જ નામ ધરાવતા જિલ્લાનું પાટનગર. ઈ. સ. 1523માં સ્થપાયેલ આ શહેર નિકારાગુઆમાં સૌથી જૂનું છે. અહીં સ્પૅનિશ સ્થાપત્યપદ્ધતિથી બંધાયેલાં પ્રાચીન મકાનો અને દેવળો છે. અહીંની વસ્તી 1.13 લાખ (2020) છે. શિવપ્રસાદ રાજગોર
વધુ વાંચો >ગ્રેનેડા 3 (Granada 3)
ગ્રેનેડા 3 (Granada 3) : સ્પેનના દક્ષિણ ભાગમાં આવેલો પ્રાંત તથા તે જ નામ ધરાવતું પાટનગર. અગાઉના સમયમાં અરબી ભાષામાં તે ‘ગરનાતા’ તરીકે ઓળખાતું હતું. આ શહેર 37° 10´ ઉ. અ. અને 3° 36´ પ. રે.ની આજુબાજુનો 88 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. સમુદ્ર-સપાટીથી 738 મીટરની ઊંચાઈએ વસેલું આ…
વધુ વાંચો >ગ્રૅનોડાયોરાઇટ
ગ્રૅનોડાયોરાઇટ : ગુરુદાણાદાર, ગ્રૅનાઇટ કણરચનાવાળો ઍસિડિક અંત:કૃત ખડક. તેના બંધારણમાં ક્વાર્ટ્ઝ (10 % કે તેથી વધુ), આલ્કલી ફેલ્સ્પાર (ઑર્થોક્લેઝ), પ્લેજિયોક્લેઝ (ઓલિગોક્લેઝથી એન્ડેસિન ગાળાનું બંધારણ), બાયૉટાઇટ અને હૉર્નબ્લેન્ડ જેવાં રંગીન ખનિજો તેમજ સ્ફિન, ઍપેટાઇટ અને મૅગ્નેટાઇટ જેવાં અનુષંગી ખનિજો રહેલાં હોય છે. આ ખડકમાં પ્લેજિયોક્લેઝ ફેલ્સ્પારની વિપુલતા હોય છે, જ્યારે આલ્કલી…
વધુ વાંચો >ગ્રૅનોફાયર
ગ્રૅનોફાયર : ભૂમધ્યકૃત ઍસિડિક ખડક. તે શિરાઓ તરીકે મોટે ભાગે મળી આવે છે. તેની કણરચના સંપૂર્ણ સ્ફટિકમય હોય છે; પરંતુ ખનીજોનાં કદ અંત:કૃત ખડકો કરતાં નાનાં અને જ્વાળામુખી ખડકો કરતાં મોટાં હોય છે. ગ્રૅનોફાયરના ખનીજબંધારણમાં ક્વાર્ટ્ઝ, ફેલ્સ્પાર ઑર્થોક્લેઝ (પ્લેજિયોક્લેઝ), બાયૉટાઇટ અને હૉર્નબ્લેન્ડ જેવાં ખનિજો રહેલાં હોય છે. આ ખડકમાં ક્વાર્ટ્ઝ…
વધુ વાંચો >