૫.૩૧
કૉંગ્રેસ (યુ.એસ.)થી ક્રિમોના
ક્રિપ્ટૉન
ક્રિપ્ટૉન (Kr) : આવર્ત કોષ્ટકમાં 0 સમૂહ(ઉમદા વાયુઓ)ના નિષ્ક્રિય વાયુરૂપ (અધાતુ) રાસાયણિક તત્વ. ગ્રીક શબ્દ ક્રિપ્ટૉસ (hidden) પરથી તેને નામ મળેલું છે. 1898માં સર વિલિયમ રામ્સે અને મૉરિસ ડબ્લ્યૂ. ટ્રાવર્સે પ્રવાહી હવાના નિસ્યંદન દરમિયાન નિયૉન અને ઝિનૉનની સાથે તેને શોધી કાઢ્યો. તે હવા કરતાં આશરે ત્રણગણો ભારે છે અને રંગવિહીન,…
વધુ વાંચો >ક્રિપ્સ યોજના
ક્રિપ્સ યોજના (1942) : ભારતના સ્વાતંત્ર્ય અંગે બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન બ્રિટિશ સરકાર તરફથી સૂચવાયેલી યોજના. 22 માર્ચ, 1942ના રોજ બ્રિટનની આમની સભાના નેતા સર સ્ટૅફર્ડ ક્રિપ્સ હિંદની રાજકીય મડાગાંઠ ઉકેલવા નવી દરખાસ્તો લઈને દિલ્હી આવ્યા. જુદા જુદા રાજકીય પક્ષો સાથે મંત્રણા કર્યા બાદ ક્રિપ્સે પોતાની દરખાસ્તો જાહેર કરી. તેમણે જણાવ્યું…
વધુ વાંચો >ક્રિમિયન ઍસ્ટ્રૉફિઝિકલ ઑબ્ઝર્વેટરી – રશિયા
ક્રિમિયન ઍસ્ટ્રૉફિઝિકલ ઑબ્ઝર્વેટરી, રશિયા : ક્રિમિયાના દ્વીપકલ્પમાં, સમુદ્રની સપાટીથી 560 મીટરની ઊંચાઈએ ક્રિમિયન પર્વત પર આવેલી રશિયાની વેધશાળા. ભૌગોલિક સ્થાન : 44° 43′ 42″ ઉ. અ. અને 34° 01′ પૂ. રે. મૉસ્કોના સ્ટર્નબર્ગ ઍસ્ટ્રૉનૉમિકલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટનું દક્ષિણાભિમુખ નિરીક્ષણ-મથક પણ લગભગ આ જ સ્થળે આવેલું છે. વળી અમુક અંશે ક્રિમિયન વેધશાળાની સાથે…
વધુ વાંચો >ક્રિમિયા
ક્રિમિયા : કૉમનવેલ્થ ઑવ્ ઇન્ડિપેન્ડન્ટ સ્ટેટ્સના યુરોપીય વિભાગમાં દક્ષિણ દિશામાં આવેલો 25,000 ચોકિમી. ક્ષેત્રફળ ધરાવતો દ્વીપકલ્પ. તે 44° 30′ ઉ. અ.થી 46° ઉ. અ. અને 33° પૂ. રે.થી 36° 40′ પૂ. રે.ની આજુબાજુ આવેલ છે. ક્રિમિયા યુક્રેન સહિતની મુખ્ય ભૂમિ સાથે પેરેકોપ નામની સાંકડી સંયોગીભૂમિથી જોડાયેલો છે. તેની પશ્ચિમ તથા…
વધુ વાંચો >ક્રિમિયાનું યુદ્ધ
ક્રિમિયાનું યુદ્ધ (1854-1856) : ઓગણીસમી સદીનું એકમાત્ર મોટું યુદ્ધ. તે યુરોપનું પહેલું એવું યુદ્ધ હતું જેમાં સ્ટીમર, રેલવે, તાર તથા રિવૉલ્વર જેવાં યાંત્રિક સાધનોનો ઉપયોગ થયો હતો. તેમાં એક પક્ષે રશિયા અને બીજે પક્ષે ફ્રાન્સ, ઇંગ્લૅન્ડ તથા તુર્કી હતાં. વાસ્તવમાં તે રશિયાના ઝાર નિકોલસ પહેલા અને ફ્રાન્સના શહેનશાહ નેપોલિયન ત્રીજાની…
વધુ વાંચો >ક્રિમોના
ક્રિમોના : ઇટાલીમાં પો નદીને કાંઠે આવેલી કમ્યૂન(પ્રાન્ત)ની રાજધાની. ધબકતું કૃષિકેન્દ્ર અને માંસ તથા ડેરીઉદ્યોગનું મથક ક્રિમોના સ્થાપત્યની ર્દષ્ટિએ અસાધારણ મહત્વ ધરાવે છે. બારમી-તેરમી સદીનું સો મીટર ઊંચું ટાવર, અષ્ટકોણી બૅપ્ટિસ્ટરી, સુંદર ગ્રંથાલય, વિશાળ થિયેટર એ ત્યાંની ધ્યાનાર્હ ઇમારતો છે. ક્રિમોના પ્રાન્તની પશ્ચિમે આદા નદી, દક્ષિણમાં પો નદી, ઈશાન અને…
વધુ વાંચો >કૉંગ્રેસ (યુ.એસ.)
કૉંગ્રેસ (યુ.એસ.) યુ.એસ.ની સંસદ તેનાં બે ગૃહો હાઉસ ઑવ્ રેપ્રિઝેન્ટેટિવ્ઝ (નીચલું ગૃહ) અને સેનેટ (ઉપલું ગૃહ). તેની સ્થાપના 1789માં થઈ હતી. એ વર્ષે ફિલાડેલ્ફિયા ખાતે બંધારણસભા(convention)માં અમેરિકી સમવાયતંત્રનાં તેર રાજ્યોમાંથી નવ રાજ્યોએ સમર્થન કરી રાજ્યના મૂળભૂત કાયદા તરીકે તેનો સ્વીકાર કર્યો તેમાંથી કૉંગ્રેસનો જન્મ થયો. અલબત્ત ‘કૉંગ્રેસ’ શબ્દનો ઉપયોગ તો…
વધુ વાંચો >કૉંગ્લોમરેટ
કૉંગ્લોમરેટ : રુડેસિયસ પ્રકારનો જળકૃત ખડક. તેના બંધારણમાં રહેલાં ખનિજો કે ખડકોના ટુકડાઓનાં કદ 2.00 મિલીમિટરથી વધુ અને આકાર ગોળ હોય છે. ટુકડાઓનો ગોળ આકાર તેમની લાંબા અંતરની વહનક્રિયાનો નિર્દેશ કરે છે. કણરચના પ્રમાણે કૉંગ્લોમરેટના (1) orthoconglomerate – grain-supported અને (2) para-conglomerate – mud-supported એમ બે પ્રકાર છે. બંધારણ મુજબ…
વધુ વાંચો >કોંડકે દાદા
કોંડકે, દાદા (જ. 8 ઑગસ્ટ 1932, ભોર, પુણે; અ. 14 માર્ચ 1998, મુંબઈ) : મરાઠી લોકનાટ્ય તથા ચલચિત્રના લોકપ્રિય અભિનેતા. આખું નામ કૃષ્ણા ખંડેરાવ કોંડકે. હોશિયાર હોવા છતાં ગણિત વિષય જરા પણ ફાવતો ન હોવાથી ભણી શક્યા નહિ. તેથી ભરણપોષણના સાધન તરીકે મુંબઈના ભોઈવાડા ખાતેના શ્રીકૃષ્ણ બૅન્ડ જૂથમાં સામેલ થયા.…
વધુ વાંચો >કૉંદૉર્સે – મારી-ઝાં-ઍન્ટૉની-નિકોલાસ દ કૅરિતા – માર્કિવસ દ
કૉંદૉર્સે, મારી-ઝાં-ઍન્ટૉની-નિકોલાસ દ કૅરિતા, માર્કિવસ દ (જ. 17 સપ્ટેમ્બર 1743, રૉબેમૉન્ટ, ફ્રાન્સ; અ. 29 માર્ચ, 1794, બોર્ગલા-રાઈન) : ફ્રેન્ચ દાર્શનિક, ગણિતશાસ્ત્રી તથા શિક્ષણ-સુધારણાના પ્રખર હિમાયતી. પ્રાચીન કૅરિટાટ કુટુંબના વંશજ. ડાઉફાઇન કાઉન્ટીના કૉંદૉર્સે નગર પરથી કુટુંબનું નામ પડ્યું. રીમ્સ ખાતેની જેસ્યુઇટ કૉલેજ તથા પૅરિસની કૉલેજમાં શિક્ષણ દરમિયાન ગણિતશાસ્ત્ર પ્રત્યે અભિરુચિ થતાં…
વધુ વાંચો >કૌચ (કૌવચ, ભેરવશિંગ)
કૌચ (કૌવચ, ભેરવશિંગ) : વનસ્પતિજ ઔષધિ. તેનાં વિવિધભાષી નામો આ પ્રમાણે છે : સંસ્કૃત : મર્કટી, આત્મગુપ્તા, સ્વયંગુપ્તા, કપિકચ્છુ; હિન્દી : કિંવાચ, કૌચ; મરાઠી : ખાજકુહિરી, ખાજકુહીલી; કોંકણી : ખાજકોલતી; બંગાળી : આલ્કુશી, ધુનારગુંડ, દયા, શુયાશિંબી; અંગ્રેજી : Cowhage, Cowitch; લૅટિન : Mucuna Prurita; Mucuna Pruriens. કૌચના છોડ – વેલા…
વધુ વાંચો >કૌટિલ્ય
કૌટિલ્ય : પ્રસિદ્ધ અર્થશાસ્ત્ર-વિષયક ગ્રંથના કર્તા વિષ્ણુગુપ્ત ચાણક્ય. તેઓ તેમની રાજનીતિ આદિ વિષયોની વિદ્વત્તાને કારણે વિખ્યાત છે. ‘કૌટિલીય અર્થશાસ્ત્ર’ નામનો તેમનો રાજનીતિવિષયક ગ્રંથ વિશ્વના આ વિષયના પ્રાચીન ગ્રંથોમાં અગ્રિમ સ્થાન ધરાવે છે. ‘ચાણક્ય’ નામ તેમના પિતા ચણકના નામ ઉપરથી પડેલું છે. બુંદેલખંડના નાગૌંદાનગર સમીપના ચણક (આધુનિક નાચના) ગામના નિવાસી હોવાથી…
વધુ વાંચો >કૌણિક અંતર યા મંદકેન્દ્ર
કૌણિક અંતર યા મંદકેન્દ્ર : કક્ષીય ગતિ દર્શાવવા માટે વપરાતી કોણીય અંકસંખ્યા. મંદકેન્દ્ર ત્રણ પ્રકારનાં છે : (1) સ્પષ્ટ, (2) મધ્યમ અને (3) ઉત્કેન્દ્રક. સ્પષ્ટ મંદકેન્દ્ર : કક્ષામાં ગતિ કરતા વાસ્તવિક ગ્રહ દ્વારા સૂર્ય અને નીચબિંદુ સાથે મપાતો ગ્રહની કક્ષા દિશામાંનો કોણ. આકૃતિમાં તે PSB છે અને S આગળ તેને…
વધુ વાંચો >કૌથુમીય શાખા : જુઓ સામવેદ.
કૌથુમીય શાખા : જુઓ સામવેદ
વધુ વાંચો >કૌપરિન કુટુંબ
કૌપરિન કુટુંબ : ફ્રાન્સનું અનોખું સંગીતકાર કુટુંબ. આ કુટુંબે સત્તરમી સદીના મધ્યકાળથી ઓગણીસમી સદીના મધ્યકાળ સુધી ફ્રેન્ચ સંગીતમાં મહત્વનો ફાળો આપ્યો હતો. આ કુટુંબના સૌથી મહત્વના સભ્યો હતા લૂઈ કૌપરિન અને તેનો ભત્રીજો ફ્રાંસ્વા લ, ગ્રાંદ. લૂઈ કૌપરિન (જ. 1626; અ. 29 ઑગસ્ટ 1661, પૅરિસ) : શૌમ્સ-એન-બ્રી ગામના જમીનદાર અને…
વધુ વાંચો >કૌમારભૃત્ય તંત્ર
કૌમારભૃત્ય તંત્ર : આયુર્વેદ અનુસારની બાલચિકિત્સાનું તંત્ર. આયુર્વેદે ચિકિત્સાની આઠ શાખાઓ ગણાવી છે : 1. શલ્યચિકિત્સા, 2. શાલાક્યચિકિત્સા, 3. કાયચિકિત્સા, 4. બાલચિકિત્સા, 5. અગદ(વિષ)ચિકિત્સા, 6. ગ્રહ-ભૂત-બાધાચિકિત્સા, 7. રસાયન અને (8) વાજીકરણ ચિકિત્સા. તેમાંની બાલચિકિત્સાને ‘કૌમારભૃત્યતંત્ર’ (paediatrics) કહ્યું છે. ‘ચરક’ (અગ્નિવેશતંત્ર), ‘સુશ્રુત’, ‘અષ્ટાંગહૃદય’, ‘ભાવપ્રકાશ’, ‘યોગરત્નાકર’, ‘હારિતસંહિતા’ અને ‘કાશ્યપસંહિતા’ જેવા પ્રાચીન સંહિતાગ્રંથોમાં…
વધુ વાંચો >