૩.૨૩
એલિસમેર ટાપુથી ઍવૉગૅડ્રો આંક
એલ્બા
એલ્બા : ભૂમધ્ય સમુદ્રમાં ઇટાલીના પશ્ચિમ કિનારાથી 11 કિમી.ને અંતરે આવેલો ખડકાળ ટાપુ. 363 ચોકિમી. ક્ષેત્રફળ ધરાવતા આ ટાપુની વસ્તી 30,000થી વધુ છે. પરાજયને અંતે નેપોલિયન બોનાપાર્ટને આ ટાપુ ઉપર (5-5-1814થી 26-2-1815 સુધી) રાખવામાં આવ્યો હતો. પોર્ટોફેરિયો ખાતે આવેલા સામાન્ય મકાનમાં તે રહ્યો. તે દરમિયાન સેંટ મોર્ટિનોનો ભવ્ય મહેલ બંધાયો.…
વધુ વાંચો >એલ્બી, એડ્વર્ડ (ફ્રેન્કલિન)
એલ્બી, એડ્વર્ડ (ફ્રેન્કલિન) (જ. 12 માર્ચ 1928, વર્જિનિયા (?), અમેરિકા; અ. 16 સપ્ટેમ્બર 2016, ન્યૂયોર્ક, યુ. એસ.) : અમેરિકન નાટ્યકાર અને નાટ્યનિર્માતા. ‘‘હુ’ઝ અફ્રેડ ઑવ્ વર્જિનિયા વૂલ્ફ’’ નામના નાટકથી તેમને પુષ્કળ ખ્યાતિ મળી હતી. આ નાટકને બ્રૉડવેની 1962ની સિઝન દરમિયાન લગભગ તમામ મહત્વના એવૉર્ડ મળ્યા હતા. તેઓ દત્તક પુત્ર હોવાથી…
વધુ વાંચો >એલ્મેન્ડાઇન (એલ્મેન્ડાઇટ)
એલ્મેન્ડાઇન (એલ્મેન્ડાઇટ) : ગાર્નેટ વર્ગનું એક ખનિજ. રા. બં. Al2Si3O12; સ્ફ. વ. ક્યુબિક; સ્વ. ડોડેકાહેડ્રોન અથવા ટ્રેપેઝોહેડ્રોન કે બંનેથી સંયોજિત અથવા હેક્સ ઑક્ટાહેડ્રોન સાથેના સ્ફટિકો. કેટલીક વાર જથ્થામય, સૂક્ષ્મ કે મોટા દાણાદાર અથવા જડાયેલા સ્ફટિકો તરીકે; રં. ઘેરો લાલ, રતાશ પડતો કથ્થાઈ કે કથ્થાઈ પડતો કાળો; સં. અભાવ; ચ. કાચમયથી…
વધુ વાંચો >ઍલ્યુમિનિયમ
ઍલ્યુમિનિયમ : આવર્ત કોષ્ટકના ત્રીજા સમૂહનું, પૃથ્વીના પોપડામાં સૌથી વધુ પ્રમાણમાં (8 %) મળી આવતું રાસાયણિક ધાતુ-તત્વ. સંજ્ઞા Al. લોહ કરતાં પણ વધુ પ્રમાણમાં પ્રાપ્ય હોવા છતાં ઓગણીસમી સદીના છેલ્લા દાયકા પછી જ તે બહોળા વપરાશમાં આવ્યું હતું. આનું કારણ તેની ઑક્સિજન પ્રત્યેની તીવ્ર બંધુતા (affinity) છે, જેથી ખનિજમાંથી તેને…
વધુ વાંચો >ઍલ્યુમિનિયમ-ઉદ્યોગ
ઍલ્યુમિનિયમ-ઉદ્યોગ : એક રૂપેરી, વજનમાં હલકી, પ્રબળ, બિનચુંબકીય, ઊંચી વિદ્યુતવાહકતા, તાપીય સંવાહકતા તથા ઉત્સર્જિતતા ધરાવતી તન્ય ધાતુ. ઍલ્યુમિનિયમને તાંબું, ઝિંક, મૅગ્નેશિયમ વગેરે ધાતુ સાથે મિશ્ર કરી તેની તાપમાન ક્ષમતા, ઘર્ષણપ્રતિરોધકતા વગેરે ગુણોમાં ગણનાપાત્ર વૃદ્ધિ કરી શકાય છે. બૉક્સાઇટ તરીકે પ્રચલિત ઍલ્યુમિનિયમ અયસ્કમાંથી અશુદ્ધિઓ દૂર કરી પ્રથમ ચરણમાં ઍલ્યુમિના (Alumina) અને…
વધુ વાંચો >ઍલ્યુમિનિયમ બ્રૉન્ઝ
ઍલ્યુમિનિયમ બ્રૉન્ઝ : ઍલ્યુમિનિયમ(4.15 %)યુક્ત તાંબાની લગભગ મૃદુ પોલાદ જેટલી મજબૂત અને ક્ષારણ(corrosion)રોધી મિશ્રધાતુ. તેમાં અન્ય ધાતુઓ પણ ઓછા વધતા પ્રમાણમાં ઉમેરેલી હોય છે. બ્રૉન્ઝ એટલે તાંબા તથા કલાઈની મિશ્રધાતુ. કલાઈના બદલે બીજી ધાતુઓ ઉમેરવાથી જે તે બ્રૉન્ઝ મળે છે. ઍલ્યુમિનિયમ બ્રૉન્ઝનો રંગ ઝાંખો નહિ પડે એવો સોનેરી હોઈ તે…
વધુ વાંચો >ઍલ્યુરાઇટીસ
ઍલ્યુરાઇટીસ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા યુફોરબિયેસી કુળની એક પ્રજાતિ. પૂર્વ એશિયા અને મલેશિયાના ઉષ્ણ અને ઉપોષ્ણ પ્રદેશોમાં થાય છે અને બીજમાંથી મળતા શુષ્કન તેલ માટે ઉગાડવામાં આવે છે. Aleurites fordii Hemsl. (તુંગ ઑઇલ ટ્રી), A. moluccana (Linn.) Willd. (જંગલી અખરોટ, તુંગતેલ જેવું જ તેલ ઉત્પન્ન કરે છે) અને A.…
વધુ વાંચો >ઍલ્યુશિયન ટાપુઓ
ઍલ્યુશિયન ટાપુઓ : ઉત્તર અમેરિકા ખંડની છેક ઉપર પશ્ચિમ બાજુએ યુ.એસ.નું અલાસ્કા રાજ્ય આવેલું છે. અલાસ્કાની નૈર્ઋત્ય બાજુએ ઍલ્યુશિન ટાપુઓ આવેલા છે. પૅસિફિક મહાસાગરમાં બૅરિંગ સમુદ્રમાં આ ટાપુઓ એક લાંબી સાંકળ સ્વરૂપે 1,600 કિમી. સુધીની લંબાઈ ધરાવે છે. તેમાં 20 જેટલા જ્વાળામુખી ટાપુઓનો સમાવેશ થાય છે. આ ઍલ્યુશિયન ટાપુઓ અલાસ્કા…
વધુ વાંચો >એવન
એવન : ઇંગ્લૅન્ડના નૈર્ઋત્ય ભાગમાં આવેલ કાઉન્ટી. 1974માં ગ્લોસેસ્ટરશાયર અને સમરસેટમાંથી તેનું અલગ પરગણું કરવામાં આવ્યું હતું. તેનું ક્ષેત્રફળ 1,336 કિમી. અને વસ્તી 9,34,674 (1991) જેટલી હતી. ઔદ્યોગિક વસાહતોથી દૂર હોવાને કારણે તે મોટેભાગે ખેતીપ્રધાન વિસ્તાર હતો. સમય જતાં તેને જોડેના નગરમાં ભેળવી દેવામાં આવ્યું છે. નીતિન કોઠારી
વધુ વાંચો >એવન નદી
એવન નદી : મધ્ય ઇંગ્લૅન્ડની એક નદી. તે નેઝબી આગળથી શરૂ થઈને નૈર્ઋત્ય દિશામાં 155 કિમી. સુધી વહી સેવર્ન નદીને મળે છે. મોટાં વહાણો માટે અયોગ્ય હોવાથી તેમાં મુખ્યત્વે નાની નાવ વપરાય છે. તેની આજુબાજુનો પ્રદેશ વનશ્રી અને કુદરતી સૌંદર્યવાળો છે. ઇંગ્લૅન્ડના જગમશહૂર મહાન કવિ શેક્સપિયર આ નદીના કિનારે આવેલા…
વધુ વાંચો >એલિસમેર ટાપુ
એલિસમેર ટાપુ : કૅનેડાના આર્ક્ટિક દ્વીપસમૂહના ઈશાન છેડે આવેલા ક્વીન ઇલિઝાબેથ દ્વીપ જૂથમાંનો મોટામાં મોટો દ્વીપ. ભૌગોલિક સ્થાન : 81° 00’ ઉ. અ. અને 80° 00’ પ. રે. તે ગ્રીનલૅન્ડના સાગરકાંઠાના વાયવ્ય દિશાના વિસ્તારની નજીક આવેલો છે. તેનો પ્રદેશ અત્યંત ખરબચડો, ડુંગરાળ તથા બરફાચ્છાદિત છે. તેમાંના કેટલાક પહાડો 2,616 મીટર…
વધુ વાંચો >ઍલિસ સ્પ્રિન્ગ્સ
ઍલિસ સ્પ્રિન્ગ્સ : ઑસ્ટ્રેલિયાના નૉર્ધર્ન ટેરિટરી રાજ્યમાં આવેલો રણદ્વીપ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે મકરવૃત્ત નજીક 23° 42’ દ. અ. અને 133° 53’ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 2,60,000 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ રણદ્વીપમાં તે જ નામ ધરાવતું નગર આ વિસ્તારનું વહીવટી મથક તેમજ મહત્ત્વનું પ્રવાસ-મથક પણ છે. મોટેભાગે…
વધુ વાંચો >એલિસાઇક્લિક (alicyclic) સંયોજનો
એલિસાઇક્લિક (alicyclic) સંયોજનો : એલિફેટિક સંયોજનોના લાક્ષણિક ગુણધર્મો દર્શાવતા સમચક્રીય (homocyclic) હાઇડ્રોકાર્બનો તથા તેમના વ્યુત્પન્નો. આ વર્ગના હાઇડ્રોકાર્બનને સાઇક્લોઆલ્કેન કે સાઇક્લોપેરેફિન્સ પણ કહે છે. આ સંયોજનો ઍરોમૅટિક વિશિષ્ટતા દર્શાવતા નથી. એક વલયયુક્ત હાઇડ્રોકાર્બન સંયોજનો માટેનું સામાન્ય સૂત્ર CnH2n છે. (n = 3, 4, 5…), આમ સાઇક્લોઆલ્કેન્સમાં અનુરૂપ આલ્કેન્સ(CnH2n+2)ની સરખામણીમાં બે…
વધુ વાંચો >ઍલિસીઝ એડવેન્ચર્સ ઇન વન્ડરલૅન્ડ (1865)
ઍલિસીઝ એડવેન્ચર્સ ઇન વન્ડરલૅન્ડ (1865) : બાળકો માટેની સાહસકથા. ‘લૂઇ કેરોલ’ તખલ્લુસધારી અને ઑક્સફર્ડના ગણિતશાસ્ત્રી ચાર્લ્સ લુટવિજ ડૉજસને (1832-1898) ઍલિસ લિકેલ નામની બાલિકાને કહેલી અને પછીથી લખેલી નવલકથા. બાળકો તેમજ પ્રૌઢોને તે અત્યંત આનંદદાયી વાચન પૂરું પાડે છે. આ નવલકથાના અનુસંધાનમાં ‘થ્રૂ ધ લુકિંગ ગ્લાસ ઍન્ડ વૉટ એલિસ ફાઉન્ડ ધેર’…
વધુ વાંચો >એલીપથ્યામ્ (Red Trap)
એલીપથ્યામ્ (Red Trap) : રાષ્ટ્રીય ચલચિત્ર સ્પર્ધા(1982)માં શ્રેષ્ઠ સિનેકૃતિનો પુરસ્કાર પ્રાપ્ત કરનાર મલયાળમ ચિત્રપટ. શ્રેષ્ઠ ધ્વનિમુદ્રણ માટેનો પણ રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર પ્રાપ્ત કરનાર અને દાયકાની એક મહત્વની સિનેકૃતિ તરીકે ખ્યાતિ પ્રાપ્ત કરનાર આ ચલચિત્ર 1983માં દિલ્હી ખાતે યોજાયેલ નવમા આંતરરાષ્ટ્રીય ચલચિત્ર મહોત્સવમાં પૅનોરમા વિભાગમાં પ્રદર્શિત કરવામાં આવ્યું હતું. તેના દિગ્દર્શક અદૂર…
વધુ વાંચો >એલીલૉપથી
એલીલૉપથી : વનસ્પતિઓ, સૂક્ષ્મજીવો, વાઇરસ અને ફૂગ દ્વારા ઉત્પન્ન થતા દ્વિતીયક ચયાપચયકો (secondary metabolites) સાથે સંકળાયેલી અને કૃષિ અને જૈવિક તંત્રોની વૃદ્ધિ અને વિકાસને અસર કરતી હોય તેવી કોઈ પણ ક્રિયા. એલીલૉપથી બે ગ્રીક શબ્દો વડે બને છે, એલીલૉન (allelon) = અન્યોન્ય અને પૅથૉસ (pathos) = વિશિષ્ટ પ્રકારની રોગની સ્થિતિ…
વધુ વાંચો >એલુઆર, પાલ
એલુઆર, પાલ (જ. 14 ડિસેમ્બર 1895, સેં દેની; અ. 18 નવેમ્બર 1952, પૅરિસ) : ફ્રેંચ કવિ. અસલ નામ યુઝેન ગ્રેંદેલ. પૅરિસની સીમા પર મજૂર વિસ્તારમાં નીચલા મધ્યમવર્ગના કુટુંબમાં જન્મ. આરંભમાં ગરીબાઈ અને ગરીબોનાં દુ:ખો વિશેની કવિતા રચી. ઔપચારિક શિક્ષણ પૅરિસમાં એકોલ કાલ્બેરમાં. 1912-14માં ક્ષયરોગને કારણે સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડમાં દરવોમાં આરોગ્યગૃહમાં. અહીં ભાવિ…
વધુ વાંચો >એલુરુ
એલુરુ : આંધ્રપ્રદેશના પશ્ચિમ ગોદાવરી જિલ્લાનું મોટું શહેર તથા વડું મથક. ભૌગોલિક સ્થાન : 16° 43’ ઉ. અ. અને 81° 7’ પૂ. રે.. વસ્તી : આશરે 2,20,000 (2011). રેલવે તથા ધોરી માર્ગ ઉપર મહત્વનું કેન્દ્ર છે. વેપારનું મોટું કેન્દ્ર. ચોખા છડવાનાં કારખાનાં, ચર્મ-ઉદ્યોગ તેમજ ગાલીચા, તેલ, રૂ વગેરેને લગતા ઉદ્યોગો…
વધુ વાંચો >એલેઇસ મોરિસ (Maurice Allais)
એલેઇસ, મોરિસ (Maurice Allais) (જ. 31 મે 1911, પૅરિસ; અ. 9 ઑક્ટોબર 2010, ફ્રાન્સ) : 1988નો અર્થશાસ્ત્રનો નોબેલ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત કરનાર ફ્રેન્ચ અર્થશાસ્ત્રી. પિતા પૅરિસમાં દુકાન ધરાવતા હતા. શિક્ષણ પૅરિસ ખાતે. 1937–44 દરમિયાન તેમણે ફ્રેન્ચ સરકારના ખાણોને લગતા વિભાગમાં સેવાઓ આપી હતી. મૂળ એન્જિનિયર તરીકે તાલીમ પામેલા આ અર્થશાસ્ત્રીએ વિશ્વમહામંદી(1929)ના…
વધુ વાંચો >ઍલેક્ઝાંડર દ્વીપસમૂહ
ઍલેક્ઝાંડર દ્વીપસમૂહ : અમેરિકાના અલાસ્કા રાજ્યના અગ્નિ ખૂણે આવેલા આશરે 1,100 ટાપુઓનો સમૂહ. હકીકતમાં દરિયાના પાણીમાં ડૂબી ગયેલી પર્વતમાળાનાં શિખરોનો તે સમૂહ છે. 1741માં રશિયાના સાહસિકોએ તેની શોધ કરી. રશિયાના ઝાર ઍલેક્ઝાંડર-બીજાની સ્મૃતિમાં આ દ્વીપપુંજને ઍલેક્ઝાંડર દ્વીપસમૂહ નામ અપાયું છે. અસમ તથા સીધા ચઢાણવાળા કિનારા અને લીલાંછમ ગીચ જંગલોથી આચ્છાદિત…
વધુ વાંચો >