૩.૨૧
ઍમેઝોનથી ઍરિસ્ટૉફનીઝ
એરડા, મીરા
એરડા, મીરા (જ. 24 ઑક્ટોબર, 2000, વડોદરા) : ભારતની પ્રથમ મહિલા કાર રેસર. મીરાએ વડોદરાની ઊર્મિ સ્કૂલ અને રોઝરી હાઈસ્ક્લૂમાં અભ્યાસ કર્યો હતો. નવરચના યુનિવર્સિટીના જર્નાલિઝમ ઍન્ડ માસ કૉમ્યુનિકેશનમાં અભ્યાસ કર્યો છે. તેમણે માત્ર નવ વર્ષની ઉંમરે રેસિંગ શરૂ કર્યું હતું. તેના પિતા કિરીટભાઈ મીરાને પુણેમાં જે કે ટાયર નૅશનલ…
વધુ વાંચો >એરણ
એરણ : મધ્યપ્રદેશમાં સાગર જિલ્લામાં બીના નદીને કાંઠે આવેલું ઐતિહાસિક સ્થળ. એનું પ્રાચીન નામ ‘એરિકિણ’ કે ‘ઐરિકિણ’ હતું. અહીંથી તામ્રપાષાણ કાળથી માંડીને 18મી સદી સુધીના પુરાવશેષો પ્રાપ્ત થયા છે. 1960-61માં અહીં સાગર યુનિવર્સિટી દ્વારા પ્રો. કે. ડી. બાજપાઈના માર્ગદર્શન નીચે ખોદકામ કરવામાં આવ્યું હતું. ખોદકામમાંથી પ્રાપ્ત અવશેષોને આધારે આ નગરના…
વધુ વાંચો >એરણ (anvil)
એરણ (anvil) : લોખંડનું વિશિષ્ટ આકારનું ગચિયું (block) જેના ઉપર ધાતુને મૂકીને હથોડાની મદદથી ટીપીને જરૂરી આકાર આપવામાં આવે છે. લુહારની એરણ સામાન્યત: ઘડતર લોખંડની બનેલી હોય છે. ક્વચિત્ તે ઢાળેલા લોખંડની પણ બનાવાય છે અને તેની કાર્ય કરવાની સપાટી ર્દઢીભૂત (hardened) સ્ટીલની રાખવામાં આવે છે. પ્રક્ષિપ્ત (projecting) શંકુ આકારના…
વધુ વાંચો >એરમ
એરમ : વનસ્પતિઓના એકદળી વર્ગમાં આવેલા એરેસી કુળની પ્રજાતિ. નવા વર્ગીકરણમાં એરમ પ્રજાતિ રદ કરવામાં આવી છે અને તેને સહસભ્યો Amorphophallus (સૂરણ), Arisaema અને Lolocasia(અળવી)ની પ્રજાતિઓ હેઠળ મૂકવામાં આવેલ છે. Arisaema એકગૃહી (monoecious) કે દ્વિગૃહી (dioecious) કંદીલ (tuberous) શાકીય પ્રજાતિ છે અને સમશીતોષ્ણ અને ઉષ્ણકટિબંધીય એશિયા, પૂર્વ આફ્રિકા અને ઉત્તર…
વધુ વાંચો >ઍર-માર્શલ
ઍર-માર્શલ : દેશના હવાઈ દળના ઉચ્ચ અધિકારીનું પદ અને હોદ્દો (rank). ઇંગ્લૅન્ડમાં એપ્રિલ, 1918માં રૉયલ ઍરફોર્સ(RAF)ની સ્થાપના થયા પછી હવાઈ દળમાં કમિશન મેળવીને દાખલ થતા અધિકારીઓ માટે ઑગસ્ટ 1919ના જાહેરનામા દ્વારા વિભિન્ન હોદ્દા નિર્ધારિત કરવામાં આવ્યા હતા. તેમાં ઍર-વાઇસ માર્શલ, ઍર-માર્શલ, ઍર-ચીફ માર્શલ તથા માર્શલ ઑવ્ ધ રૉયલ એરફૉર્સ ચઢતા…
વધુ વાંચો >એરહાર્ડ લુડવિગ
એરહાર્ડ, લુડવિગ (જ. 4 ફેબ્રુઆરી 1897, ફર્થ, જર્મની; અ. 5 મે 1977, બૉન) : જર્મનીના અર્થશાસ્ત્રી અને મુત્સદ્દી. ફ્રૅંકફર્ટ યુનિવર્સિટીમાંથી અર્થશાસ્ત્રમાં ડૉક્ટર ઑવ્ ફિલૉસૉફી(Ph.D.)ની ઉપાધિ. 1939 સુધી ન્યુરેમ્બર્ગ ખાતે માર્કેટ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટનું સંચાલન કર્યું. નાઝી લેબર ફ્રન્ટમાં જોડાવાનો ઇન્કાર કરતાં તેમને 1992માં બરતરફ કરવામાં આવ્યા હતા. બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછી અમેરિકન…
વધુ વાંચો >એરંડ તૈલ
એરંડ તૈલ : એરંડિયું મધુર, સારક, ગરમ, ભારે, રુચિકર, સ્નિગ્ધ અને કડવું છે; તે બદ, ઉદરરોગ, ગોળો, વાયુ, કફ, સોજો, વિષમજ્વર અને કમર, પીઠ, પેટ અને ગુદાના શૂળનો નાશ કરે છે. રેચ માટે સૂંઠના ઉકાળામાં 2 તોલા જેટલું એરંડિયું પીવા આપવામાં આવે છે. મધુકાન્ત ભગવાનજી પંડ્યા
વધુ વાંચો >એરંડપલ્લ
એરંડપલ્લ : એરંડપલ્લ કે એરંડપલ્લીની બાબતમાં વિદ્વાનોમાં મતભેદ છે. આંધ્રના ગંજમ જિલ્લાના ચિકકોલની પાસે આવેલું પ્રાચીન રાજ્ય. સમુદ્રગુપ્તના સમયના અલ્લાહાબાદ સ્તંભલેખમાં ઈ. સ.ની ચોથી સદીમાં દક્ષિણ ભારતના રાજાઓ પર તેણે મેળવેલા વિજયની જે વિગતો નોંધવામાં આવી છે તેમાં એરંડપલ્લના રાજા દમનનો ઉલ્લેખ છે. કલિંગના રાજાઓના અભિલેખોમાં એરંડપલ્લી અને દેવરાષ્ટ્ર નામોનો…
વધુ વાંચો >એરંડો (દિવેલી)
એરંડો (દિવેલી) : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા યુફોરબિયેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Ricinus communis Linn. (સં., બં., મ. એરંડ; હિં. એરંડ, અંડ; ક. ઔંડલ, હરળગીડ; તે. અમુડાલ; તા. લામામકુ; મલા. ચિત્તામણક્કુ; અં. કૅસ્ટર, કૅસ્ટરસીડ) છે. તે એકવર્ષાયુ કે બહુવર્ષાયુ ક્ષુપ કે કેટલીક વાર આશરે 6 મી. કે તેથી વધારે…
વધુ વાંચો >એરાઉન્ડ ધ વર્લ્ડ (1967)
એરાઉન્ડ ધ વર્લ્ડ (1967) : 70 મિમી.માં નિર્માણ પામેલી સર્વપ્રથમ હિંદી ફિલ્મ. ભારત સરકારની વિદેશી હૂંડિયામણ અંગેની અવાસ્તવિક નીતિનો ખ્યાલ આપવા તૈયાર કરાયેલી આ ફિલ્મના નિર્માણની વિગત આ પ્રમાણે છે : નિર્માતા – પી. સી. પિક્ચર્સ; દિગ્દર્શક – એમ. એલ. પાછી; સંગીતનિર્દેશન – શંકર જયકિશન; અભિનયવૃંદ – રાજકપૂર, રાજશ્રી, પ્રાણ,…
વધુ વાંચો >ઍમેઝોન
ઍમેઝોન : દ. અમેરિકા ભૂમિખંડની બ્રાઝિલમાં આવેલી, સૌથી વિશેષ જળજથ્થો ધરાવતી નદી. આ નદી દ. અમેરિકા ભૂમિખંડની પશ્ચિમે આવેલી એન્ડિઝ ગિરિમાળામાંથી નીકળે છે અને ગિયાના અને બ્રાઝિલના ઉચ્ચપ્રદેશોની વચ્ચે વહીને આટલાન્ટિક મહાસાગરને મળે છે. તેની અનેક શાખા-પ્રશાખાઓ દ્વારા થયેલા ઘસારાથી આ બંને ઉચ્ચપ્રદેશો કોતરાઈ ગયા છે. તેમની વચ્ચે પૂર્વ તરફ…
વધુ વાંચો >ઍમેઝોન સ્ટોન
ઍમેઝોન સ્ટોન : પોટાશ ફેલ્સ્પાર વર્ગની માઇક્રોક્લિન ખનિજનું લીલા રંગવાળું સ્ફટિક. તેને ઍમેઝોનાઇટ પણ કહેવામાં આવે છે. આ ખનિજનું રાસાયણિક બંધારણ KAlSi3O8 છે. આ ઉપરાંત તેના બંધારણમાં સીઝિયમ અને રુબિડિયમ જેવાં વિરલ તત્વો હોય છે જેને કારણે ખનિજનો રંગ લીલો હોય છે (જુઓ માઇક્રોક્લિન.) વ્રિજવિહારી દીનાનાથ દવે
વધુ વાંચો >ઍમેથિસ્ટ
ઍમેથિસ્ટ : સિલિકાવર્ગની ખનિજ ક્વાર્ટ્ઝનો જાંબલી કે નીલજાંબલી રંગનો પ્રકાર : તેનો જાંબલી રંગ બંધારણમાં રહેલા SiO2 ઉપરાંત મૅંગેનીઝને કારણે હોવાનું માનવામાં આવે છે. ઍમેથિસ્ટ અર્ધકીમતી (semiprecious) ખનિજ તરીકે ઝવેરાતમાં વપરાય છે. (જુઓ ક્વાર્ટ્ઝ.) વ્રિજવિહારી દીનાનાથ દવે
વધુ વાંચો >એમેનહોટેપ
એમેનહોટેપ (16મી સદી) : પ્રાચીન ઇજિપ્તમાં 18મા રાજવંશમાં થઈ ગયેલા ચાર રાજાઓ. પરાક્રમી યુદ્ધવીર એમેનહોટેપ પહેલો એ આમોસે(Ahmose)નો પુત્ર અને વારસ હતો. તેણે ઈ. પૂ. 1546થી 1526 સુધી રાજ્ય કર્યું. તેણે ઇજિપ્તના મધ્યરાજ્યની સરહદોથી પણ આગળ દક્ષિણ તરફ રાજ્યવિસ્તાર કર્યો. ઇજિપ્તની સમૃદ્ધિ વધી હતી. એમોન-રે રાજ્યદેવતા હતો, થીબ્સમાં પવિત્ર સ્મારકો…
વધુ વાંચો >એમેરિગો, વેસપુસ્સી
એમેરિગો, વેસપુસ્સી (જ. 18 માર્ચ 1454, ફ્લૉરેન્સ, ઇટાલી; અ. 22 ફેબ્રુઆરી 1512, સેવિલ સ્પેન) : અમેરિકા શોધનાર ઇટાલિયન સાહસવીર. આ સાહસવીર 1478-80 દરમિયાન પૅરિસમાંના ફલોરેન્સના એલચીપદે રહેલા તેના કાકાના સેક્રેટરી તરીકે કામ કર્યા પછી સ્પેનના સેવિલ શહેરમાં મેદિચી નામની પ્રખ્યાત વેપારી પેઢીનો પ્રતિનિધિ રહ્યો હતો. કોલંબસે જે પ્રદેશ શોધ્યો હતો…
વધુ વાંચો >એમેરેન્થસ, એલ
એમેરેન્થસ, એલ : જુઓ તાંદળજો અને રાજગરો.
વધુ વાંચો >એમોનિયમ ક્લોરાઇડ
એમોનિયમ ક્લોરાઇડ : જુઓ એમોનિયા.
વધુ વાંચો >એમોનિયમ નાઇટ્રેટ
એમોનિયમ નાઇટ્રેટ : જુઓ એમોનિયા.
વધુ વાંચો >એમોનિયમ સલ્ફેટ
એમોનિયમ સલ્ફેટ : જુઓ એમોનિયા.
વધુ વાંચો >એમોનિયા (NH3)
એમોનિયા (NH3) : નાઇટ્રોજન અને હાઇડ્રોજનનું બનેલું પાયાનું ઔદ્યોગિક રસાયણ. સંજ્ઞા NH3. ઇજિપ્તના એક પૌરાણિક દેવ એમોન (Amon) ઉપરથી આ નામ પડ્યું છે. મધ્યયુગમાં પાદરીઓ પ્રાણીનાં શિંગડાં તથા ખરી જેવા નાઇટ્રોજનયુક્ત કચરાનું નિસ્યંદન કરી આ વાયુ બનાવતા હતા. ગેબરે મૂત્ર અને મીઠાને ગરમ કરી એમોનિયમ ક્લોરાઇડ બનાવવાની રીત વર્ણવી છે.…
વધુ વાંચો >