૩.૧૮
એનાગેલિસથી ઍન્થની ક્વીન
એનાગેલિસ
એનાગેલિસ : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા પ્રિમ્યુલેસી કુળની શાકીય પ્રજાતિ. તેનું વિતરણ પશ્ચિમ યુરોપ, આફ્રિકા, માડાગાસ્કર અને દક્ષિણ અમેરિકામાં થયેલું છે. ભારતમાં તેની ત્રણ જાતિઓ થાય છે. Anagalis arvensis Linn. (ગુ. ગોળ ફૂદી, કાળી ફૂદી; હિં. જંગમની, કૃષ્ણનીલ) એક નાની, બહુ શાખિત, 15 સેમી.થી 45 સેમી. ઊંચી એકવર્ષાયુ શાકીય જાતિ છે…
વધુ વાંચો >એનાટૅક્સિસ
એનાટૅક્સિસ (anataxis) : ઊંચા તાપમાને પૃથ્વીના પોપડામાં ઉદભવતી વિકૃતિ પ્રક્રિયા. આ પ્રક્રિયાને કારણે પૃથ્વીના પોપડાના ઊંડાણમાં અંત:કૃત ખડકો પીગળે છે અને મૅગ્મામાં પરિણમે છે. સિન્ટૅક્સિસ પણ આવા જ પ્રકારની પ્રક્રિયા છે. એમાં પૃથ્વીના પેટાળમાં ઊંડાણમાં રહેલા ખડકોની ગલનક્રિયા તેમજ અન્ય પદાર્થોની સ્વાંગીકરણક્રિયા (assimilation) બને છે. વ્રિજવિહારી દીનાનાથ દવે
વધુ વાંચો >એનાટેઝ
એનાટેઝ : ટાઇટેનિયમનું એક ખનિજ. રા. બં. – TiO2; સ્ફ. વ. – ટેટ્રાગોનલ; સ્વ. – પિરામિડ, મેજઆકાર કે પ્રિઝમ સ્વરૂપ; રં. – કથ્થઈથી ઘેરો વાદળી અથવા કાળો, લગભગ રંગવિહીન, ભૂખરો, લીલાશ પડતો, નીલો; સં. – બેઝલ પિનેકોઇડ, બ્રેકિડોમને સમાંતર; ચ. – હીરક; ભં. સ. – વલયાકારવત્, બરડ; ચૂ. – રંગવિહીન,…
વધુ વાંચો >ઍનિમલ (ફિલ્મ)
ઍનિમલ (ફિલ્મ) : ‘ઍનિમલ’ એ 2023ના ડિસેમ્બરમાં રજૂ થયેલી એક અત્યંત સફળ હિન્દી ફિલ્મ છે, જેનું દિગ્દર્શન સંદીપ રેડી વાંગાએ કર્યું છે. ફિલ્મની અદાકારી રણબીર કપૂર, અનિલ કપૂર, બોબી દેઓલ, રશ્મિકા મંદાના અને ત્રીપ્તી દીમરીએ કરી છે. ફિલ્મનાં ગીતો જુદા જુદા ગાયકોએ ગાયાં છે જેમાં એ. આર. રહેમાનનો પણ સમાવેશ…
વધુ વાંચો >ઍનિમલ ફાર્મ
ઍનિમલ ફાર્મ (1945) : અંગ્રેજ લેખક જ્યૉર્જ ઓરવેલ દ્વારા પ્રાણીઓ નિમિત્તે લખાયેલ કટાક્ષમય ર્દષ્ટાંતકથા. ચોપગાંની આ કથા બેપગાં મનુષ્યો માટે છે. તેમાં ક્રાંતિકારી અને ક્રાંતિ પછીના સ્ટાલિનના રશિયા ઉપર અને સામાન્ય રીતે બધી ક્રાંતિઓ ઉપર કટાક્ષ છે. શ્રીમાન જૉન્સની ખેતીવાડી પરનાં પ્રાણી-પશુઓ તેમના જોહુકમી માલિકો સામે બળવો કરે છે અને…
વધુ વાંચો >ઍનિમૉમિટર
ઍનિમૉમિટર (anemometer) : પવનની ઝડપ માપવા માટેનું સાધન. રૉબિન્સન અથવા વાડકા આકારના ઍનિમૉમિટર(Cup animometer)માં ચાર ગોળાર્ધ વાડકાઓને, તેમની અંતર્ગોળ સપાટીઓ પરિભ્રમણ(rotation)ની દિશામાં જ હોય તે રીતે, એકબીજાને લંબ આવેલી ચાર ભુજાઓ ઉપર જકડેલા હોય છે. આખું તંત્ર પવનની ઝડપને લગભગ અનુપાતિક (proportional) દરે પ્રચક્રણ (spin) કરતું હોય છે. અદ્યતન વાડકા…
વધુ વાંચો >ઍનિલીન
ઍનિલીન : પ્રાથમિક ઍરોમૅટિક એમાઇન. સૂત્ર C6H5NH2. બંધારણીય સૂત્ર : . 1826માં ઉન્વરડોર્બને ગળીના વિભંજક નિસ્યંદનથી સૌપ્રથમ મેળવ્યું. ગળીને Indigo fera anilમાંથી મેળવવામાં આવતી તેથી તેનું નામ ઍનિલીન પાડવામાં આવ્યું. તે નાઇટ્રોબેન્ઝીનનું કૉપર ઉદ્દીપકની હાજરીમાં હાઇડ્રોજન વડે અથવા લોખંડનો ભૂકો અને પાણી (થોડા હાઇડ્રોક્લોરિક ઍસિડ સહિત) વડે અપચયન કરીને મેળવવામાં…
વધુ વાંચો >એનીથમ
એનીથમ (Anethum) : જુઓ સવા (સુવા).
વધુ વાંચો >ઍનેકોંડા
ઍનેકોંડા: યુ.એસ.ના મૉન્ટાના રાજ્યના નૈર્ઋત્ય ભાગમાં આવેલું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 46o 07′ ઉ. અ. અને 112o 56′ પ. રે.. તે બુટેથી વાયવ્યમાં આશરે 40 કિમી.ને અંતરે વૉર્મ સ્પ્રિન્ગ્ઝ ખાડી પર આવેલું છે. અગાઉના વખતમાં ડિયર લૉજ કાઉન્ટીનું મુખ્ય મથક હતું. 1977માં તેને આ કાઉન્ટી જોડે ભેળવી દઈને તેનો એક…
વધુ વાંચો >એનેક્સાગોરાસ
એનેક્સાગોરાસ (ઈ. પૂ. પાંચમી સદી) : ગ્રીસનો મહાન તત્ત્વજ્ઞ, ચિંતક, ખગોળશાસ્ત્રી અને ઍથેન્સના પેરિક્લીઝનો સૉફિસ્ટ શિક્ષાગુરુ. તેણે ખગોળશાસ્ત્ર પર, ‘ઑન નેચર’ નામે ગ્રંથ લખીને ‘હવામાનશાસ્ત્ર’નો પાયો નાખ્યો. તેના જીવનનું ધ્યેય સૂર્ય, ચંદ્ર અને સ્વર્ગની માહિતીની શોધ હતું. તે કહેતો કે, ‘પૃથ્વીની નજીક આવેલા, પરપ્રકાશિત ચંદ્ર પર પર્વતો, ખીણો અને મેદાનો…
વધુ વાંચો >એન્ઝિનસ, ફ્રાંસિસ્કો દ
એન્ઝિનસ, ફ્રાંસિસ્કો દ (જ. 1 નવેમ્બર 1518, બર્ગોસ, સ્પેન; અ. 30 ડિસેમ્બર 1552, સ્ટ્રાસ્બર્ગ, જર્મની) : સ્પૅનિશ વિદ્વાન અને માનવતાવાદી લેખક. તેમણે સ્પૅનિશ સુધારણાકાળ (reformation) દરમિયાન મહત્વનો ફાળો આપ્યો હતો. તેમણે બાઇબલના ‘નવા કરાર’નું સ્પૅનિશ ભાષામાં કરેલું ભાષાંતર 1543માં ઍન્ટવર્પમાં પ્રગટ થયું હતું, કારણ કે સ્પેનમાં ધર્માંધોએ તેના પર પ્રતિબંધ…
વધુ વાંચો >ઍન્ઝિન્જર, સિગ્ફ્રાઇડ
ઍન્ઝિન્જર, સિગ્ફ્રાઇડ (જ. 25 ફેબ્રુઆરી 1953, વેયેર, ઑસ્ટ્રિયા) : આધુનિક ઑસ્ટ્રિયન ચિત્રકાર. 1971માં વિયેના એકૅડેમી ઑવ્ આર્ટમાં પ્રો. મેક્સિમિલિયન મેલ્કર નીચે કલાનો અભ્યાસ શરૂ કર્યો. 1982માં તેઓ જર્મનીના કોલોન નગરમાં જઈ સ્થાયી થયા. 1984માં ઇટાલીના ત્રણ માસનો પ્રવાસ કર્યો. ઍન્ઝિન્જર અર્ધ-અમૂર્ત (semi-abstract) શૈલીમાં કૅન્વાસ પર તૈલરંગો ઉપરાંત કાગળ પર જળરંગો…
વધુ વાંચો >ઍન્ઝુસ સંધિ (1951)
‘ઍન્ઝુસ’ (ANZUS) સંધિ (1951) : રશિયા સાથેના અંતર્યુદ્ધના ભાગ રૂપે મિત્રરાષ્ટ્રોએ કરેલ લશ્કરી કરાર. બીજા વિશ્વયુદ્ધ પછીનાં વર્ષોમાં રશિયા સાથેના ઠંડા યુદ્ધના ભાગ રૂપે અમેરિકાએ રુકાવટ(containment)ની નીતિ અપનાવી, તેના પરિણામે ઘણા દેશો સાથે ‘નાટો’ (North Atlantic Treaty Organization, 1949) જેવા લશ્કરી કરાર કરવામાં આવ્યા. એમાંનો એક તે ‘ઍન્ઝુસ’ કરાર એટલે…
વધુ વાંચો >ઍન્ટની ઍન્ડ ક્લિયોપેટ્રા (1607)
ઍન્ટની ઍન્ડ ક્લિયોપેટ્રા (1607) : રોમના સેનાધિપતિ ઍન્ટની અને ઇજિપ્તની રાણી ક્લિયોપેટ્રાના પ્રણયને આવરી લેતું શેક્સપિયર લિખિત પાંચ અંકમાં પ્રસરતું કરુણ નાટક. શેક્સપિયરે લખેલી ઐતિહાસિક પ્રકારની ટ્રૅજેડી. 1623 (પ્રથમ ફોલિયો) સુધી આ નાટક છપાયું ન હતું. એનું કથાવસ્તુ બહુધા પ્લૂટાર્કના ‘ઍન્ટનીનું જીવનચરિત્ર’માં સમાવિષ્ટ છે. સર ટી. નૉર્થે કરેલા પ્લૂટાર્કના ભાષાંતરને…
વધુ વાંચો >ઍન્ટની, માર્ક
ઍન્ટની, માર્ક (જ. ઈ. પૂ. 82/81; અ. ઈ. પૂ. 30) : જુલિયસ સીઝરના બલાઢ્ય સેનાપતિ અને ખ્યાતનામ રોમન પ્રશાસક. તે પ્રખર વક્તા, પ્રભાવશાળી લોકનાયક, ઑક્ટેવિયન સાથેનો ત્રિ-જન શાસક (triumvir) તથા ઇજિપ્તની રાણી ક્લિયોપેટ્રાના પ્રેમી તરીકે પણ ખ્યાતિ પામેલા. યુવાવસ્થામાં સ્વૈરજીવન જીવ્યા પછી જ્યૂડા (પૅલેસ્ટાઇન) તથા ઇજિપ્તમાં અશ્વદળના સેનાપતિ (ઈ. પૂ.…
વધુ વાંચો >એન્ટબી
એન્ટબી (Entebbe) : પૂર્વ આફ્રિકાના યુગાન્ડા દેશમાં વિક્ટોરિયા સરોવરને કાંઠે અને કમ્પાલાથી આશરે 40 કિમી. દક્ષિણ દિશામાં આવેલું નગર. આ નગરનો ઉદભવ 1893માં એક લશ્કરી છાવણીમાંથી થયો હતો અને 1894થી 1962 સુધી તે યુગાન્ડાનું પાટનગર હતું. તે સમુદ્રસપાટીથી 1,146 મીટરની ઊંચાઈએ આવેલું હોવાથી ઉનાળામાં તેની આબોહવા ખુશનુમા અને સમધાત રહે…
વધુ વાંચો >ઍન્ટવર્પ
ઍન્ટવર્પ : બેલ્જિયમના ઍન્ટવર્પ પ્રાંતનું પાટનગર, ઉદ્યોગ તથા વ્યાપારનું કેન્દ્ર અને પ્રમુખ બંદર. તે 51o 13′ ઉ. અ. અને 4o 25′ પૂ.રે.ની આજુબાજુનો 2,867 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તે બ્રસેલ્સની ઉત્તરે 41 કિમી. અંતરે શેલ (scheldt) નદીના તટ પર વસેલું છે. પ્રાન્તની વસ્તી 16,43,972 (2000), નગરની વસ્તી 4,46,525…
વધુ વાંચો >એન્ટાનાનારિવો
એન્ટાનાનારિવો (તાનાનારિવ) : માડાગાસ્કર ટાપુનું પાટનગર. આફ્રિકા ખંડની પૂર્વ દિશામાં માડાગાસ્કર ટાપુ આવેલો છે. ભૌગોલિક સ્થાન : 18o 55′ દ. અ. અને 47o 31′ પૂ. રે.. વસ્તી : આશરે 12.08 લાખ (2018). આફ્રિકા ખંડ અને આ ટાપુની વચ્ચે મોઝાંબિકની ખાડી આવેલી છે. હિન્દ મહાસાગરનો આ સૌથી મોટો ટાપુ છે. માડાગાસ્કરની…
વધુ વાંચો >એન્ટાબ્લેચર
એન્ટાબ્લેચર : સ્તંભો ઉપર આધારિત ઇમારતનો છતનો ભાગ. તે કૉરિન્થિયન, આયોનિક કે ડોરિક આર્ડરના સ્થાપત્યમાં જોવા મળે છે. મુખ્યત્વે તેના ત્રણ ભાગ હોય છે – કૉર્નિસ, ફ્રીઝ અને આર્કાઇટ્રેવ. આ પૈકી કૉર્નિસ અને આર્કાઇટ્રેવમાં સિમારેક્ટા, ફાસિઆ, મોડિલ્લિઅન્સ, ઑવોલો, ડેન્ટિલ્સ, સિમા રિવર્સા અને ઍસ્ટ્રેજલ જેવાં અંગો હોય છે. થૉમસ પરમાર
વધુ વાંચો >ઍન્ટાર્ક્ટિકા
ઍન્ટાર્ક્ટિકા : ઍન્ટાર્ક્ટિકા કે ઍન્ટાર્ક્ટિક નામથી ઓળખાતો દક્ષિણ ધ્રુવની આસપાસનો હિમાચ્છાદિત ખંડ. તે સમુદ્રથી ઘેરાયેલો અને 3.2 કિમી. જેટલી સરેરાશ જાડાઈ ધરાવતા હિમઆવરણ(icecap)થી ઢંકાયેલો છે. વિશ્વનો 90 ટકા જેટલો બરફ આ ખંડ પર છે, પરિણામે વિશ્વમાં સૌથી વધારે ઠંડી અહીં હોય છે. ડિસેમ્બરથી માર્ચ દરમિયાનનો ગાળો બાદ કરીએ તો ત્યાંનું…
વધુ વાંચો >