૨૫.૧૮
હૅકલૂત, રિચાર્ડ (Hakluyt, Richard)થી હેબ્બર, કટિન્ગેરી કૃષ્ણ
હેન્ડરસન આર્થર
હેન્ડરસન, આર્થર (જ. 13 સપ્ટેમ્બર 1863, ગ્લાસગો, સ્કૉટલૅન્ડ; અ. 20 ઑક્ટોબર 1935, લંડન, ઇંગ્લૅન્ડ) : બ્રિટનની લેબર પાર્ટીના અગ્રણી, ઇંગ્લૅન્ડના પૂર્વ ગૃહ તથા વિદેશમંત્રી અને નોબેલ શાંતિ પુરસ્કારના વિજેતા. કારકિર્દીની શરૂઆતનાં વર્ષો દરમિયાન તેઓ રેલવે-એન્જિનો બનાવતા લોખંડ અને પોલાદના કારખાનામાં મોલ્ડર તરીકે કામ કરતા તથા ત્યાંના શ્રમસંગઠનને સેક્રેટરી તરીકે નેતૃત્વ…
વધુ વાંચો >હૅન્ડેલ જૉર્જ ફ્રેડરિક
હૅન્ડેલ, જૉર્જ ફ્રેડરિક (જ. 23 ફેબ્રુઆરી 1685, હૅલે, જર્મની; અ. 1759, ઇંગ્લૅન્ડ) : ઇંગ્લિશ ઑરેટોરિયોઝ નામથી જાણીતી બનેલી સંગીતશૈલી ઇંગ્લિશ ચર્ચ-સંગીત, પશ્ચિમના કંઠ્ય તથા વાદ્ય-સંગીતના વિખ્યાત સ્વર-નિયોજક. સાત વર્ષના હતા ત્યારથી સંગીતની તાલીમ લેવાની શરૂઆત કરી અને બાર વર્ષની ઉંમરે હૅલે ખાતેના મુખ્ય ખ્રિસ્તી દેવળમાં તેના ગુરુ અને સ્વરનિયોજક ફ્રેડરિક…
વધુ વાંચો >હેન્નેસી ઑબ્ઝર્વેટરી અને હેગ ઑબ્ઝર્વેટરી દેહરાદૂન
હેન્નેસી ઑબ્ઝર્વેટરી અને હેગ ઑબ્ઝર્વેટરી, દેહરાદૂન : એક કાળે દેહરાદૂનમાં કાર્યરત બે વેધશાળાઓ. આમાંની એક તે હેન્નેસી વેધશાળા. આનું નામ જે. બી. એન. હેન્નેસી(J. B. N. Hennessy)ના નામ પરથી પાડવામાં આવ્યું હતું. તેઓ તત્કાલીન અંગ્રેજ રાજ્યના સર્વે ઑવ્ ઇન્ડિયાના ટ્રિગોનૉમેટ્રિકલ બ્રાન્ચના ડેપ્યુટી સર્વેયર જનરલ હતા. રૉયલ સોસાયટીના પણ તેઓ ફેલો…
વધુ વાંચો >હેન્રી (નૌકાસફરી)
હેન્રી (નૌકાસફરી) (જ. 4 માર્ચ 1394, ઓપોર્ટો, પોર્ટુગલ; અ. 13 નવેમ્બર 1460, સેક્રેડ કેપ) : પોર્ટુગીઝ રાજકુમાર. પંદરમી સદી દરમિયાન પશ્ચિમી આફ્રિકી કાંઠાની જાણકારી મેળવવા અભિયાનોને પ્રોત્સાહિત કરનાર. આ અભિયાનોથી પશ્ચિમ આફ્રિકી કાંઠાનો ભૌગોલિક અભ્યાસ કરી શકાયો છે; એટલું જ નહિ, તે વખતનાં યુરોપીય રાષ્ટ્રોમાં નૌકાસફરના ક્ષેત્રે પોર્ટુગલ અગ્રેસર રહી…
વધુ વાંચો >હેન્રી ગુયોટ આર્નૉલ્ડ (Henry Guyot Arnold)
હેન્રી, ગુયોટ આર્નૉલ્ડ (Henry, Guyot Arnold) (જ. 28 સપ્ટેમ્બર 1807, સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ; અ. 8 ફેબ્રુઆરી 1884, યુ.એસ.) : ભૂગોળશાસ્ત્રી. તેમણે જર્મનીની ન્યૂશેટલ કૉલેજમાં અભ્યાસ કરેલો. 1835થી 1839 દરમિયાન પૅરિસની કૉલેજમાં અધ્યાપનકાર્ય કર્યું. ત્યારબાદ જર્મનીની ન્યૂશૅટલ કૉલેજમાં ઇતિહાસ અને ભૂગોળના પ્રાધ્યાપક તરીકે જોડાયા. આ ગાળા દરમિયાન તેઓ લુઈ અગાસીઝના વિચારોથી પ્રભાવિત થયા…
વધુ વાંચો >હેન્રી ડ્રેપરની સારણી (Henry Draper Catalogue : HD)
હેન્રી ડ્રેપરની સારણી (Henry Draper Catalogue : HD) : હાર્વર્ડ કૉલેજ ઑબ્ઝર્વેટરીમાં સંશોધન કરતી અમેરિકાની મહિલા ખગોળવિજ્ઞાની ઍની કૅનોને (Annie Jump Cannon : 1863–1941) તારાઓના વર્ણપટનું સંકલન કરીને બનાવેલું તારાપત્રક. આ નામ ખગોળફોટોગ્રાફીમાં અગ્રેસર હેન્રી ડ્રેપર (Henry Draper : 1837–1882) નામના અમેરિકાના ખગોળવિજ્ઞાની અને ઉપકરણો બનાવનારના માનમાં આપવામાં આવ્યું છે.…
વધુ વાંચો >હેન્રીનો નિયમ (Henry’s law)
હેન્રીનો નિયમ (Henry’s law) : વાયુના પ્રવાહી(દ્રાવક)માં દ્રાવ્યતા અથવા વાયુ-પ્રવાહી પ્રાવસ્થાઓ વચ્ચે વાયુના વિતરણનો નિયમ. બ્રિટિશ રસાયણજ્ઞ અને તબીબ વિલિયમ હેન્રીએ આ નિયમ 1803માં રજૂ કર્યો હતો. આ નિયમ મુજબ ‘અચળ તાપમાને પ્રવાહી(દ્રાવક)ના મુકરર કદમાં સમતોલનમાં આવીને ઓગળેલા વાયુનું દળ પ્રવાહી ઉપર વાયુના દબાણના સમપ્રમાણમાં હોય છે.’ આ નિયમ વિતરણ…
વધુ વાંચો >હૅન્સન અલ્વિન એચ
હૅન્સન, અલ્વિન એચ. (જ. 1887; અ. 1975) : જે. એમ. કેઇન્સના અમેરિકન ભાષ્યકાર તથા સંનિષ્ઠ પ્રતિપાદક. 1910માં તેમણે અમેરિકાની યાન્કટન કૉલેજમાંથી અર્થશાસ્ત્ર વિષયમાં અનુસ્નાતક પદવી મેળવ્યા બાદ 1921માં વ્યાપારચક્રના વિષય પર ડૉક્ટરેટની પદવી પ્રાપ્ત કરી. ત્યારબાદ મિશિગન યુનિવર્સિટીમાં 1963 સુધી અર્થશાસ્ત્રના પ્રાધ્યાપક તરીકે સેવાઓ આપી. જૂન 1963માં રિસર્ચ પ્રોફેસર ઑન…
વધુ વાંચો >હેન્સન મૅથ્યુ ઍલેક્ઝાન્ડર
હેન્સન, મૅથ્યુ ઍલેક્ઝાન્ડર (જ. 1867, મૅરીલૅન્ડ; અ. 1955) : ઉત્તર ધ્રુવનો એકમાત્ર અમેરિકન સફરી. 1909માં યોજાયેલી ઉત્તર ધ્રુવની રૉબર્ટ ઇ. પિયરેની સફરની સાથે તે ગયેલો. હેન્સને પિયરી સાથે તેના અંગત મદદનીશ તથા શ્વાનરક્ષક તરીકેની કામગીરી 20 વર્ષ સુધી બજાવેલી. 1908–1909ના અભિયાન વખતે તેણે આપેલા ફાળા માટે તેને ઘણે સ્થાનેથી બહુમાન…
વધુ વાંચો >હેપતુલ્લા, નજમા
હેપતુલ્લા, નજમા (જ. 13 એપ્રિલ 1940, ભોપાલ, મધ્યપ્રદેશ) : સાંસદ, રાજ્યસભાના પૂર્વ ઉપસભાપતિ અને મહિલા રાજકારણી. કેમ્બ્રિજ સ્કૂલ, ભોપાલમાં શિક્ષણ મેળવી તેઓ પ્રાણીશાસ્ત્ર વિષય સાથે વિજ્ઞાનના વિષયમાં અનુસ્નાતક થયાં અને સમગ્ર યુનિવર્સિટીમાં પ્રથમ સ્થાને રહ્યાં. 22 વર્ષની વયે તેમણે કાર્ડિયાક એનૅટોમી વિષયમાં પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી. નજમા હેપતુલ્લા મૌલાના અબુલ…
વધુ વાંચો >હૅક્લૂત રિચાર્ડ (Hakluyt Richard)
હૅક્લૂત, રિચાર્ડ (Hakluyt, Richard) (જ. 1552, લંડન (?); અ. 23 નવેમ્બર 1616, ઇંગ્લૅન્ડ) : ઇંગ્લૅન્ડના જાણીતા ભૂગોળવિદ. ક્રાઇસ્ટ ચર્ચની વેસ્ટમિન્સ્ટર સ્કૂલમાં રાણીની શિષ્યવૃત્તિ મેળવીને તેમણે શિક્ષણ મેળવ્યું. રિચાર્ડ હૅક્લૂત 1574માં ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીની બી.એ.ની પદવી મેળવી, તે પછીથી તેમણે ઑક્સફર્ડ ખાતે ‘આધુનિક ભૂગોળ’ પર સર્વપ્રથમ જાહેર વ્યાખ્યાન આપેલું, જે ખૂબ પ્રશંસાપાત્ર…
વધુ વાંચો >હેક્સર–ઓહલિન પ્રમેય
હેક્સર–ઓહલિન પ્રમેય : આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપાર માટેનાં મૂળભૂત કારણો પર પ્રકાશ પાડતો સિદ્ધાંત. હેક્સર (1879–1952) અને બર્ટિલ ઓહલિન (1899–1979) નામના બે સ્વીડિશ અર્થશાસ્ત્રીઓએ રજૂ કરેલો આંતરરાષ્ટ્રીય વેપારનો આધુનિક સિદ્ધાંત અહીં જુદો પડે છે. દેશ દેશ વચ્ચેનો વેપાર તેમની સાધનસંપત્તિ(factor endowment)નું પ્રમાણ અલગ અલગ હોય છે તેને કારણે ઉદભવે છે એવો મત…
વધુ વાંચો >હેક્સ્ચર એલિ એફ.
હેક્સ્ચર, એલિ એફ. (1879–1952) : સ્વીડિશ અર્થશાસ્ત્રી અને ઇતિહાસકાર. તેમણે આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપારના આધુનિક સિદ્ધાંતનો પાયો નાંખ્યો છે. 1919માં તેમણે સ્વીડનના એક સામયિકમાં એક સંશોધનલેખ પ્રકાશિત કર્યો, જેને આધારે બર્ટિલ ઓહલીન નામના બીજા સ્વીડિશ અર્થશાસ્ત્રી(1899–1979)એ આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપારને લગતો જે ખ્યાલ વિકસાવ્યો તે ‘હેક્સ્ચર–ઓહલીન પ્રમેય’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ઓહલીન પોતે હેક્સ્ચરના…
વધુ વાંચો >હેગ (Hague)
હેગ (Hague) : હોલૅન્ડનું પાટનગર, નેધરલૅન્ડ્ઝનું સરકારી મથક. નેધરલૅન્ડ્ઝનું પાટનગર ઍમસ્ટર્ડૅમ ખાતે આવેલું છે. વાસ્તવમાં હેગ એ દેશના રાજવીનું સત્તાવાર નિવાસસ્થાન છે. હેગનું સત્તાવાર નામ ગ્રેવનહેગ (અર્થ : અમીરવાડો) અથવા ડેન હાગ છે. ભૌગોલિક સ્થાન : 52° 05´ ઉ. અ. અને 4° 22´ પૂ. રે.. હેગનું સ્થાન દર્શાવતો નકશો હેગ…
વધુ વાંચો >હેગડે રામકૃષ્ણ
હેગડે, રામકૃષ્ણ (જ. 29 ઑગસ્ટ 1926, ઉત્તર કન્નડ જિલ્લો, કર્ણાટક; અ. 12 જાન્યુઆરી 2004, બૅંગાલુરુ) : કર્ણાટકના કરિશ્માતી રાજનીતિજ્ઞ અને પ્રથમ બિનકૉંગ્રેસી મુખ્યમંત્રી. ઉત્તર ક્ન્નડ જિલ્લાના સિદ્ધાપુરાના ખ્યાતનામ ‘દાદામણિ’ કુટુંબનું તેઓ સંતાન હતા. આ શ્રીમંત કુટુંબ 1930ની ‘ના-કર’ની લડતમાં સક્રિય બન્યું અને બ્રિટિશ સરકારને કરવેરો ભરવાનો વિરોધ કર્યો. આથી બ્રિટિશ…
વધુ વાંચો >હેગલ જ્યૉર્જ વિલ્હેલ્મ ફ્રેડરિક
હેગલ, જ્યૉર્જ વિલ્હેલ્મ ફ્રેડરિક (જ. 27 ઑગસ્ટ 1770, સ્ટુટગાર્ડ, જર્મની; અ. 14 નવેમ્બર 1831, બર્લિન, જર્મની) : આધુનિક ચૈતન્યવાદી (idealist) ચિન્તક. 1788થી 1793 સુધી તેમણે ખ્રિસ્તી ઈશ્વરવિદ્યા(Theology)નો અભ્યાસ ટ્યૂબિનગેનમાં કર્યો હતો. પ્રખ્યાત જર્મન કવિ હોલ્ડરલિન (1770–1843) અને ચિન્તક શૅલિંગ (1755–1854) આ અભ્યાસમાં તેમના સાથીદારો અને મિત્રો હતા. ત્યારપછી સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડમાં બર્નેમાં…
વધુ વાંચો >હેગ સમજૂતી
હેગ સમજૂતી : નેધરલૅન્ડ્ઝ અને ઇન્ડોનેશિયા પ્રજાસત્તાક વચ્ચે ડચ-ઇન્ડોનેશિયા દરમિયાન ચાલતા સંઘર્ષનો અંત લાવવા માટે 2 નવેમ્બર 1949ના રોજ કરવામાં આવેલ સમજૂતી. ઉપર્યુક્ત સમજૂતી હેઠળ વેસ્ટ ન્યૂ ગીનીનો પ્રદેશ બાદ કરતાં ડચ ઈસ્ટ ઇન્ડિઝનો બાકીનો સમગ્ર વિસ્તાર ઇન્ડોનેશિયાના પ્રજાસત્તાકને 30 ડિસેમ્બર, 1949 સુધી સોંપી દેવાનો કરાર કરવામાં આવેલો (જોકે હકીકતમાં…
વધુ વાંચો >હેગિષ્ટે વસંતરાવ
હેગિષ્ટે, વસંતરાવ (જ. 16 મે 1906, અમદાવાદ; અ. 1 જુલાઈ 1946, અમદાવાદ) : કૉંગ્રેસ સેવાદળના સક્રિય કાર્યકર અને કોમી એખલાસ માટે પોતાના પ્રાણની આહુતિ આપનાર નીડર સ્વાતંત્ર્યસેનાની. પિતાનું નામ હરિશ્ચંદ્ર જેઓ ભારત સરકારના ટપાલ ખાતામાં નોકરી કરતા અને પોસ્ટ માસ્ટર જનરલના પદ પરથી નિવૃત્ત થયેલા. માતાનું નામ કાશી જેઓ ગૃહિણી…
વધુ વાંચો >હેગિષ્ટે હેમલતા
હેગિષ્ટે, હેમલતા (જ. 10 એપ્રિલ 1917, અમદાવાદ; અ. 31 માર્ચ 1993, અમદાવાદ) : અગ્રણી ગાંધીવાદી મહિલા સામાજિક કાર્યકર. મૂળ મહારાષ્ટ્રના શ્રીવર્ધન ગામના વતની; પરંતુ સમગ્ર જીવન અમદાવાદમાં વિતાવ્યું. પિતાનું નામ હરિશ્ચંદ્ર જેઓ ભારત સરકારની ટપાલ ખાતાની નોકરીમાં હતા અને પોસ્ટ માસ્તર જનરલના પદ પરથી નિવૃત્ત થયા. માતાનું નામ કાશીબહેન જેઓ…
વધુ વાંચો >હેચ સ્લેક ચક્ર
હેચ સ્લેક ચક્ર : જુઓ પ્રકાશસંશ્લેષણ.
વધુ વાંચો >