૨૪.૧૬

સ્મિથ, ફ્રાન્સિસ સિડનીથી સ્વતંત્ર પક્ષ

સ્વગતોક્તિ

સ્વગતોક્તિ : કોઈ અન્યને ઉદ્દેશીને નહિ પરંતુ વ્યક્તિએ પોતાની જાત સાથે જ કરેલી વાતચીત અથવા મનોમન કરેલા ઉદગારનું પ્રગટ વાચિક રૂપ. આવી સ્વગતોક્તિરૂપ અભિવ્યક્તિ કાવ્ય, વાર્તા, નાટક વગેરે સર્વ પ્રકારનાં સાહિત્યસ્વરૂપોમાં મળે છે; પરંતુ સામાન્યત: તે નાટ્યાંતર્ગત વિશિષ્ટ ઉક્તિપ્રકાર તરીકે ઉલ્લેખાય છે. નાટકમાં પણ સામાન્ય પરિસ્થિતિજન્ય કે તખ્તાપરક વહેવારુ અને…

વધુ વાંચો >

સ્વચ્છાનિરોપ (corneal grafting)

સ્વચ્છાનિરોપ (corneal grafting) : રોગ કે ઈજાથી નુકસાન પામેલા આંખની કીકીના પારદર્શક આવરણ(સ્વચ્છા)ને સ્થાને દાનરૂપે મળેલી સ્વચ્છા મૂકવી તે. પોપચાંની ફાડમાં આંખના ડોળાના દેખાતા ભાગની વચમાં કીકી આવેલી છે. તેના આવરણને સ્વચ્છા (cornea) કહે છે. તે પારદર્શક છે. નેત્રદાન સમયે આ સ્વચ્છાનું દાન કરવામાં આવે છે. સ્વચ્છાનિરોપની ક્રિયાને શાસ્ત્રીય રીતે…

વધુ વાંચો >

સ્વચ્છાવ્રણ (corneal ulcer)

સ્વચ્છાવ્રણ (corneal ulcer) : આંખની કીકીના પારદર્શક આવરણ-(સ્વચ્છા, cornea)માં ચાંદું પડવું તે. બે પોપચાં વચ્ચેની ફાડમાં દેખાતા આંખના ડોળાના સફેદ મધ્ય ભાગમાં શ્યામ, માંજરી કે અન્ય રંગછાંયવાળી કીકી આવેલી છે. તેના પર એક પારદર્શક બહિર્ગોળ આવરણ હોય છે તેને સ્વચ્છા કહે છે. સ્વચ્છાની પાછળ આંખમાંનો અગ્રસ્થ ખંડ હોય છે, જેની…

વધુ વાંચો >

સ્વજાતિ-ભક્ષણ (cannibalism)

સ્વજાતિ-ભક્ષણ (cannibalism) : કેટલાંક પ્રાણીઓની પોતાની જ જાતિ(species)ના સભ્યોનું ભક્ષણ કરવાની ટેવ. અત્યાર સુધી કેટલાક માનવીઓ પણ એક વિધિ (ritual) તરીકે તેને અપનાવતા રહ્યા છે. સામાન્ય પ્રાણીઓમાં આવું ભક્ષણ જાતિ-સંખ્યા(population)ના નિયંત્રણમાં સહાયકારી નીવડે છે. કેટલીક કીડીઓ સામાન્ય રીતે પોતાના જ અપક્વ (immature) અને ઈજા (wounded) પામેલાં બચ્ચાંનું ભક્ષણ કરતી હોય…

વધુ વાંચો >

સ્વત:દહન (spontaneous combustion)

સ્વત:દહન (spontaneous combustion) : પદાર્થનો મોટા જથ્થામાં સંગ્રહ કરવામાં આવે ત્યારે તેમાં થતા રાસાયણિક ફેરફારો કે ધીમા ઉપચયનને કારણે ઉત્પન્ન થતી ગરમી અંદર જ રોકાઈ જવાથી પદાર્થનું સળગી ઊઠવું. સામાન્ય રીતે કોલસાના કે તૈલી ચીંથરાના ઢગલા, ઘાસની ગંજી વગેરેમાં સ્વત:દહન ઝડપથી થાય છે. આ ઘટનામાં સંગ્રહ દરમિયાન પદાર્થમાં ઉત્પન્ન થતી…

વધુ વાંચો >

સ્વત:વાદ (automatism)

સ્વત:વાદ (automatism) : કલામાં પ્રચલિત એક વિચારધારા. આન્દ્રે બ્રેતોં(Andre Breton)એ 1924માં અતિવાસ્તવવાદ–અતિયથાર્થવાદ કે પરાવાસ્તવવાદ(surrealism)ના પ્રચારાર્થે પોતાનું જાહેરનામું બહાર પાડ્યું. આ વિચારધારાની અંતર્ગત સ્વત:વાદ (automatism) વિચારપ્રણાલીને પુષ્ટિ મળી. ‘દાદાવાદ’ના મૃત્યુ પછી આ વાદને અનુસરવાનું કેટલાક કલાકારોએ યથાર્થ માન્યું. ‘દાદાવાદ’માં જે ભંજકવૃત્તિવાળા વિચાર હતા તથા ચીલાચાલુ કલાપ્રણાલીનો નિષેધ કરવો તેવી વૃત્તિ હતી. …

વધુ વાંચો >

સ્વતંત્ર પક્ષ

સ્વતંત્ર પક્ષ : મુક્ત અર્થતંત્રની હિમાયત કરતાં લાઇસન્સ-પરમિટરાજની નાબૂદી ચાહતો ઑગસ્ટ, 1959માં સ્થપાયેલો રાજકીય પક્ષ. ભારતની સંસદીય લોકશાહીના પ્રારંભે કૉંગ્રેસ પક્ષે ડાબેરી વલણોને વેગ આપી દેશને સમાજવાદની દિશામાં લઈ જવાનું ધ્યેય સ્વીકાર્યું. 1955માં અવાડી અધિવેશનમાં ‘સમાજવાદી ઢબની સમાજરચના’ (socialistic pattern of society) રચવાની ઘોષણા કરવામાં આવી. 1957માં ઇંદોર અધિવેશનમાં ‘સમાજવાદી…

વધુ વાંચો >

સ્મિથ ફ્રાન્સિસ સિડની

Jan 16, 2009

સ્મિથ, ફ્રાન્સિસ સિડની (જ. 1900, કેન્ટ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1949) : જાણીતા આંગ્લ પર્વતારોહક. એવરેસ્ટ પરનાં 3 આરોહણ-અભિયાન (1933, 1936, 1938) ટુકડીમાં તે જોડાયા હતા અને તેમણે સૌથી વધુ ઊંચાઈએ ચઢવાનો વિશ્વવિક્રમ હાંસલ કર્યો હતો. ફ્રાન્સિસ સિડની સ્મિથ સ્વિસ-કાંચનજંઘા આરોહણ-અભિયાનના સભ્ય તરીકે 1931માં હિમાલયના કામેટ શિખર પર ચઢવામાં તે સર્વપ્રથમ આરોહક…

વધુ વાંચો >

સ્મિથ માઇક

Jan 16, 2009

સ્મિથ, માઇક (જ. 30 જૂન 1933, વેસ્ટ કૉટ્સ, લિસ્ટરશાયર, યુકે) : અગ્રણી આંગ્લ ક્રિકેટ-ખેલાડી. તેઓ છૂટથી રન કરી શકનાર ખેલાડી હતા. યુનિવર્સિટી મૅચમાં 1954–56 દરમિયાન દર વર્ષે સદી નોંધાવીને તેઓ ઑક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીમાં ‘બ્લૂ’ના વિજેતા બન્યા હતા; આ સદીમાં 1954માં કરેલા 201 રન(અણનમ)નો સમાવેશ થાય છે. એક સીઝનમાં 1,000 રન તેમણે…

વધુ વાંચો >

સ્મિથ માઇકેલ (Smith Michael)

Jan 16, 2009

સ્મિથ, માઇકેલ (Smith Michael) (જ. 26 એપ્રિલ 1932, બ્લૅકપૂલ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 5 ઑક્ટોબર 2000, વાનકૂવર, કૅનેડા) : જન્મે બ્રિટિશ એવા કૅનેડિયન જૈવરસાયણવિદ અને 1993ના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા. 1950માં તેઓ માન્ચેસ્ટર યુનિવર્સિટીમાં દાખલ થયા અને 1956માં પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી. તે જ વર્ષે તેઓ કૅનેડા ગયા અને બ્રિટિશ કોલંબિયા રિસર્ચ કાઉન્સિલમાં…

વધુ વાંચો >

સ્મિથ માર્ગરેટ

Jan 16, 2009

સ્મિથ, માર્ગરેટ (જ. 16 જુલાઈ 1942, એલબરી, ન્યૂ સાઉથ વેલ્સ, ઑસ્ટ્રેલિયા) : ઑસ્ટ્રેલિયાનાં અગ્રણી મહિલા ટેનિસ-ખેલાડી. તેમણે ગ્રૅન્ડ સ્લૅમ ટુર્નામેન્ટની 62 ચૅમ્પિયનશિપમાં વિજેતા બનવાનો વિક્રમ નોંધાવ્યો. તેઓ 24 સિંગલ્સ(11 ઑસ્ટ્રેલિયન, 5 યુ.એસ., 5 ફ્રેન્ચ, 3 વિમ્બલ્ડન)નાં તથા 19 વિમેન્સ ડબલ્સનાં (8 યુ.એસ., 5 વિમ્બલ્ડન, 4 ફ્રેન્ચ, 2 ઑસ્ટ્રેલિયન) વિજેતા બન્યાં.…

વધુ વાંચો >

સ્મિથ રૉબિન

Jan 16, 2009

સ્મિથ, રૉબિન (જ. 13 સપ્ટેમ્બર 1963, ડર્બન; સાઉથ આફ્રિકા) : દક્ષિણ આફ્રિકાના ક્રિકેટ-ખેલાડી. નાનપણથી જ તેઓ એક શક્તિશાળી બૅટધર નીવડે એવી આશા નજરે પડી હતી. હૅમ્પશાયર કાઉન્ટીની ટીમ માટે રમવા માટે તેઓ દક્ષિણ આફ્રિકાથી ઇંગ્લૅન્ડ આવ્યા. તેઓ વિશ્વના એક સર્વોત્તમ બૅટ્સમૅન તરીકે પ્રસ્થાપિત થયા; 1987માં તેમણે ક્રિકેટ-પ્રવેશ કર્યો ત્યારથી તેઓ…

વધુ વાંચો >

સ્મિથ વિન્સન્ટ

Jan 16, 2009

સ્મિથ, વિન્સન્ટ (જ. 3 જૂન 1843, ડબ્લિન, આયરલૅન્ડ; અ. 6 ફેબ્રુઆરી 1920, ઑક્સફર્ડ, ઇંગ્લૅન્ડ) : આધુનિક ભારતના પ્રતિષ્ઠિત ઇતિહાસકાર. તેમના પિતા એક્વિલ સ્મિથ પ્રાચીન વસ્તુઓના અભ્યાસી હતા. વિન્સન્ટ સ્મિથે ટ્રિનિટી કૉલેજ, ડબ્લિનમાં અભ્યાસ કરીને ડી.લિટ્.ની ડિગ્રી મેળવી હતી. તેઓ 1871માં ઇન્ડિયન સિવિલ સર્વિસમાં જોડાયા અને જુદા જુદા હોદ્દા પર કામ…

વધુ વાંચો >

સ્મિથ વિલિયમ

Jan 16, 2009

સ્મિથ, વિલિયમ (જ. 23 માર્ચ 1769, ચર્ચિલ, ઑક્સફર્ડશાયર; અ. 28 ઑગસ્ટ 1839) : ઘણા આગળ પડતા વ્યવહારુ, બ્રિટિશ સર્વેયર, ઇજનેર અને ભૂસ્તરશાસ્ત્રી. નહેરો અને પુલોનાં બાંધકામ માટેના સર્વેક્ષણકાર્ય અંગે દેશભરમાં પ્રવાસ ખેડવાની સાથે સાથે જુદા જુદા ખડક-સ્તરોનો તેઓ અભ્યાસ કરતા ગયેલા. દક્ષિણ ઇંગ્લૅન્ડના વિપુલ જીવાવશેષયુક્ત જુરાસિક ખડકોમાં કરેલા ક્ષેત્રકાર્યના અભ્યાસ…

વધુ વાંચો >

સ્મિથ હૅમિલ્ટન

Jan 16, 2009

સ્મિથ, હૅમિલ્ટન (જ. 23 ઑગસ્ટ 1931, યુ.એસ.) : સન 1978નું તબીબીવિદ્યા અને દેહધર્મવિદ્યા(physiology)ના ત્રીજા ભાગના નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા. તેમની સાથે તે સમયે સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડના વેર્નર અને અમેરિકાના ડેનિયલ નાથન્સને પણ આ સન્માન પ્રાપ્ત થયું હતું. તેમને આ સન્માન ડી.એન.એ. પર કાર્ય કરતા પ્રતિરોધ-ઉત્સેચકો(restriction enzyme)ની શોધ માટે પ્રાપ્ત થયું હતું. હિમોફિલસ ઇન્ફ્લુએન્ઝી…

વધુ વાંચો >

સ્મિથ્સોનિયન અમેરિકન આર્ટ મ્યુઝિયમ

Jan 16, 2009

સ્મિથ્સોનિયન અમેરિકન આર્ટ મ્યુઝિયમ (Smithsonian American Art Museum) : સાત હજાર અમેરિકન ચિત્રકારો અને શિલ્પીઓની ચાળીસ હજારથી પણ વધુ કલાકૃતિઓનું અમેરિકાની રાજધાની વૉશિંગ્ટન ડી.સી. ખાતે આવેલું મ્યુઝિયમ. 1829માં તેની સ્થાપના જોન વાર્ડેન નામના વિદ્વાને કરી અને એક ક્યુરેટર તરીકે અમેરિકન ચિત્રો અને શિલ્પો તેમણે એકઠાં કર્યાં. 1906માં અમેરિકન પ્રમુખ જેઇમ્સ…

વધુ વાંચો >

સ્મૂટ જ્યૉર્જ

Jan 16, 2009

સ્મૂટ, જ્યૉર્જ (જ. 20 ફેબ્રુઆરી 1945, યુકોન, ફ્લોરિડા, યુ.એસ.) : અમેરિકન ખગોળભૌતિકવિજ્ઞાની અને બ્રહ્માંડવિદ. જ્હૉન ક્રૉમવેલ માથેરની ભાગીદારીમાં CoBE (co-smic background explorer) ઉપરના સંશોધનકાર્ય અને અધ્યયન માટે 2006ના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા. કોબને આધારે તે વૈશ્વિક સૂક્ષ્મતરંગ પાર્શ્વભૂમિ વિકિરણ(cosmic microwave background radiation)ના કાળા પદાર્થના સ્વરૂપ અને વિષમ દિક્ધર્મિતા(anisotropy)નો અભ્યાસ શક્ય બન્યો.…

વધુ વાંચો >