૨૪.૦૮
સ્ટબ્સ, જૉર્જ (Stubbs, George)થી સ્ટૅકમૅન, ઇલ્વિન ચાર્લ્સ
સ્ટબ્સ જૉર્જ (Stubbs George)
સ્ટબ્સ, જૉર્જ (Stubbs, George) (જ. 24 ઑગસ્ટ 1724, લિવરપૂલ, બ્રિટન; અ. 10 જુલાઈ 1806, લંડન, બ્રિટન) : પ્રાણીઓનાં આલેખનો માટે જાણીતા બ્રિટિશ ચિત્રકાર. પિતાનો ચામડા કમાવવાનો ધંધો હતો. માત્ર આરંભમાં કોઈ ચિત્રકાર પાસે થોડી તાલીમ લેવાના અપવાદ સિવાય જૉર્જ સ્ટબ્સે સ્વયંશિક્ષણ વડે જાતને તૈયાર કરી. પશુઓની શરીરરચનામાં તેમને પહેલેથી જ…
વધુ વાંચો >સ્ટર્ક્યુલીઆ
સ્ટર્ક્યુલીઆ : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સ્ટર્ક્યુલીએસી કુળની વૃક્ષ પ્રજાતિ. તેનું વિતરણ ઉષ્ણકટિબંધમાં – ખાસ કરીને દક્ષિણ-પૂર્વ એશિયામાં થયેલું છે. ભારતમાં તેની લગભગ 12 જેટલી જાતિઓ થાય છે. તે હિમાલયના પહાડી પ્રદેશોમાં તથા પૂર્વ, મધ્ય અને દક્ષિણ ભારતનાં શુષ્ક કે અર્ધશુષ્ક વનોમાં મળી આવે છે. ગુજરાતમાં તેની બે જાતિઓ જોવા…
વધુ વાંચો >સ્ટર્ક્યુલીએસી
સ્ટર્ક્યુલીએસી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલ માલ્વેલીસ ગોત્રનું એક કુળ. બૅન્થામ અને હૂકરની વર્ગીકરણ પદ્ધતિમાં તેનું સ્થાન આ પ્રમાણે છે : ઉપવર્ગ (subclass) – મુક્તદલા (Polypetalae); શ્રેણી (series) – પુષ્પાસન પુષ્પી (Thalamiflorae); ગોત્ર – માલ્વેલીસ; કુળ – સ્ટર્ક્યુલીએસી. સ્ટર્ક્યુલીએસી : Sterculia foetida (પૂન, જંગલી બદામ) : (અ) શાખા, (આ) છાલનો…
વધુ વાંચો >સ્ટર્ન ઇર્મા (Stern Irma)
સ્ટર્ન, ઇર્મા (Stern, Irma) (જ. 1894, ટ્રાન્સવાલ, દક્ષિણ આફ્રિકા; અ. 1966, કેપટાઉન) : દક્ષિણ આફ્રિકન મહિલા-ચિત્રકાર. એમનું બાળપણ જર્મનીમાં વીત્યું. જર્મનીમાં બર્લિન અને વાઇમાર ખાતેની કળાશાળાઓમાં તેમણે કળાનો અભ્યાસ કર્યો. ઇર્મા સ્ટર્ન 1917માં જર્મન અભિવ્યક્તિવાદી ચિત્રકાર મૅક્સ પેખ્સ્ટીન સાથે તેમની મુલાકાત થઈ અને પરિણામે 1918થી 1920 સુધી તેમણે જર્મન અભિવ્યક્તિવાદી…
વધુ વાંચો >સ્ટર્ન ઑટો
સ્ટર્ન, ઑટો (જ. 17 ફેબ્રુઆરી 1888, સોહરાઉ (Sohrau), અપર સિલેસિયા, જર્મની (હવે ઝોરી, પોલૅન્ડ); અ. 17 ઑગસ્ટ 1969, બર્કલી, કૅલિફૉર્નિયા) : આણ્વિક-કિરણ-પદ્ધતિના વિકાસમાં આપેલ ફાળા તથા પ્રોટૉનની ચુંબકીય ચાકમાત્રા(magnetic moment)ની શોધ બદલ 1943ના વર્ષે ભૌતિકવિજ્ઞાનના ક્ષેત્રે નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર અમેરિકન વિજ્ઞાની. ઑટો સ્ટર્ન 1892માં તે પોતાનાં માતા-પિતા સાથે બ્રેસ્લૌ (Breslau)…
વધુ વાંચો >સ્ટર્ન–ગર્લાકનો પ્રયોગ
સ્ટર્ન–ગર્લાકનો પ્રયોગ : ખાસ કરીને પ્રચક્રણ(spin)ને કારણે પેદા થતી ઇલેક્ટ્રૉનની ચુંબકીય ચાકમાત્રા(magnetic moment)ના અસ્તિત્વનું નિર્દેશન કરતો પ્રયોગ. સ્ટર્ન અને ગર્લાકે આને લગતો પ્રયોગ 1921માં કર્યો હતો. ત્યારબાદ ઘણાએ તેના ઉપર શોધન-વર્ધન કર્યું છે. તેને આધારે સદિશ-પરમાણુ-નમૂના(vector atom model)નાં કેટલાંક લક્ષણોની ચકાસણી થઈ શકી છે. આ પ્રયોગનું સૈદ્ધાંતિક મહત્વ તો ખરું…
વધુ વાંચો >સ્ટર્ન લૉરેન્સ
સ્ટર્ન, લૉરેન્સ (જ. 24 નવેમ્બર 1713, ક્લોન્મેલ, કાઉન્ટી ટિપરેરી, આયર્લૅન્ડ; અ. 18 માર્ચ 1768, લંડન) : નવલકથાકાર અને પ્રવાસલેખક. એમના પિતા રૉજર સ્પેનિશ સક્સેસનની લડાઈઓમાં હયદળમાં નીચલી કક્ષાના એક સામાન્ય અધિકારી હતા. એક અધિકારીની વિધવા એગ્નિસ સાથે તેમનો લગ્નસંબંધ થયો. લડાઈઓ પૂરી થયા પછી રોજર ઇંગ્લૅન્ડ છોડીને આયર્લૅન્ડ ગયા, ત્યાં…
વધુ વાંચો >સ્ટર્મર બોરિસ વ્લાદામિરોવિચ
સ્ટર્મર, બોરિસ વ્લાદામિરોવિચ (જ. 27 જુલાઈ 1848; અ. 9 સપ્ટેમ્બર 1917, પેટ્રોગાદ, રશિયા) : રશિયાના રાજનીતિજ્ઞ અને વહીવટી અધિકારી. સેંટ પિટર્સબર્ગ યુનિવર્સિટીમાંથી કાયદાના સ્નાતક બનીને પ્રારંભે તેઓ ઝારશાહીના ન્યાયવિભાગમાં જોડાયા. 1872થી 1892નાં વીસ વર્ષો સુધી મિનિસ્ટ્રી ઑવ્ ધ ઇમ્પીરિયલ કોર્ટમાં તેમણે કામ કર્યું. આ દરમિયાન 1883માં ઝાર એલૅક્ઝાંડર 3જાની તાજપોશીની…
વધુ વાંચો >સ્ટર્લિંગ-વિસ્તાર
સ્ટર્લિંગ-વિસ્તાર : એવા દેશોનું જૂથ, જેઓ પોતાના વિદેશી ચલણની અનામતોનો મોટો ભાગ બૅંક ઑવ્ ઇંગ્લૅન્ડમાં રાખતા હતા અને તેના બદલામાં લંડનના મૂડીબજાર અને નાણાબજારનો લાભ લેતા હતા. 1931માં ઇંગ્લૅન્ડના પાઉન્ડ સ્ટર્લિંગના અવમૂલ્યન પછી જે દેશોએ તેમના ચલણના મૂલ્યને પાઉન્ડમાં ટકાવી રાખ્યું તે દેશોનું ઇંગ્લૅન્ડ સહિતનું જૂથ સ્ટર્લિંગ-વિસ્તાર તરીકે ઓળખાયું. આ…
વધુ વાંચો >સ્ટાઇકેન, એડ્વર્ડ (Steichen, Edward)
સ્ટાઇકેન, એડ્વર્ડ (Steichen, Edward) (જ. 27 માર્ચ 1879, લક્ઝમ્બર્ગ; અ. 25 માર્ચ 1973, વેસ્ટ રેડિન્ગ, યુ.એસ.) : પ્રસિદ્ધ અમેરિકન ફોટોગ્રાફર. આલ્ફ્રેડ સ્ટાઇગ્લીટ્ઝ સાથે તેમની ગણના અમેરિકામાં ફોટોગ્રાફીને ક્ષેત્રે પાયાનું કામ કરનાર બે ફોટોસર્જકોમાં થાય છે. મનોહર નિસર્ગદૃશ્યો, પહેલા વિશ્વયુદ્ધે કરેલી ખાનાખરાબી અને માનવતાનો હ્રાસ તથા વ્યક્તિચિત્રો સુધીનું વૈવિધ્ય સ્ટાઇકેનની ફોટોગ્રાફીમાં…
વધુ વાંચો >સ્ટાઇગ્લીટ્ઝ આલ્ફ્રેડ
સ્ટાઇગ્લીટ્ઝ, આલ્ફ્રેડ (જ. 1 જાન્યુઆરી 1864, હોબોકેન, ન્યૂ જર્સી, અમેરિકા; અ. 13 જુલાઈ 1946, ન્યૂયૉર્ક નગર, અમેરિકા) : પ્રસિદ્ધ અમેરિકન ફોટોગ્રાફર તથા આધુનિક કલાના પ્રખર પ્રચારક અને પુરસ્કર્તા. ન્યૂયૉર્કના ઊનના એક વેપારીને ત્યાં સ્ટાઇગ્લીટ્ઝનો જન્મ થયેલો. સ્ટાઇગ્લીટ્ઝ સત્તર વરસના હતા ત્યારે 1881માં તેમનું કુટુંબ જર્મની જઈ સ્થિર થયું. ત્યાં સ્ટાઇગ્લીટ્ઝે…
વધુ વાંચો >સ્ટાઇન ગર્ટ્રુડ
સ્ટાઇન, ગર્ટ્રુડ (જ. 3 ફેબ્રુઆરી 1874, એલેઘેની, પેન્સિલવેનિયા, યુ.એસ.; અ. 27 જુલાઈ 1946, પૅરિસ) : અમેરિકન લેખિકા. અમેરિકાના શ્રીમંત જર્મન-જ્યુઈશ દંપતીનું સંતાન. તેની ત્રણ વર્ષની ઉંમરે કુટુંબ વિયેના ગયું અને પછી પૅરિસ પહોંચ્યું; ત્યાંથી પરત ફરીને કૅલિફૉર્નિયાના ઓકલૅન્ડમાં સ્થાયી થયું. માતા એમેલિયાનું 1888માં કૅન્સરથી અવસાન થયું અને પિતા ડેનિયલ 1891માં…
વધુ વાંચો >સ્ટાઇનબૅક જ્હોન અર્ન્સ્ટ
સ્ટાઇનબૅક, જ્હોન અર્ન્સ્ટ (જ. 27 ફેબ્રુઆરી 1902, સેલિનાસ, કૅલિફૉર્નિયા, યુ.એસ.; અ. 20 ડિસેમ્બર 1968, ન્યૂયૉર્ક સિટી) : અમેરિકાના નવલકથાકાર. જર્મન-આઇરિશ દંપતીનું સંતાન. 1962માં સાહિત્ય માટેના નોબલ પારિતોષિકથી વિભૂષિત. ઉચ્ચ અભ્યાસ માટે સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટીની કૉલેજમાં પ્રવેશ લીધો, પણ સ્નાતક ન થઈ શક્યા. 1925માં ન્યૂયૉર્ક જઈને મુક્ત લેખક તરીકે કારકિર્દી શરૂ કરી, પણ…
વધુ વાંચો >સ્ટાઇનમેટ્ઝ ચાર્લ્સ પ્રોટિયસ
સ્ટાઇનમેટ્ઝ, ચાર્લ્સ પ્રોટિયસ (જ. 9 એપ્રિલ 1865, બ્રેસ્લૌ, પ્રુશિયા; અ. 26 ઑક્ટોબર 1923, સ્કેનેક્ટડી (Schenectady), ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ.) : ઊલટ-સૂલટ (A.C.) વિદ્યુતપ્રવાહતંત્રના મૌલિક વિચારો આપી વિદ્યુતયુગનો પ્રારંભ કરનાર, જર્મન ઇલેક્ટ્રિકલ ઇજનેર અને અમેરિકન સોશિયાલિસ્ટ પાર્ટીનો સભ્ય. તેનું મૂળ નામ કાર્લ ઑગસ્ટ રૂડોલ્ફ સ્ટાઇનમેટ્ઝ હતું. ચાર્લ્સ પ્રોટિયસ સ્ટાઇનમેટ્ઝ જન્મથી તે શારીરિક ક્ષતિઓ(ખોડખાંપણ)થી…
વધુ વાંચો >સ્ટાઇન વિલિયમ હૉવર્ડ
સ્ટાઇન, વિલિયમ હૉવર્ડ (Stein, William Howard) (જ. 25 જૂન 1911, ન્યૂયૉર્ક; અ. 2 ફેબ્રુઆરી 1980, ન્યૂયૉર્ક શહેર) : પ્રોટીનની આણ્વિક સંરચના અંગેના અભ્યાસ બદલ 1972ના વર્ષના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા અમેરિકન જૈવરસાયણવિદ. 1938માં સ્ટાઇને કોલંબિયા કૉલેજ ઑવ્ ફિઝિશિયન્સ ઍન્ડ સર્જન્સ, ન્યૂયૉર્ક શહેરમાંથી પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી. તે જ વર્ષે તેઓ ન્યૂયૉર્ક…
વધુ વાંચો >સ્ટાઇન્બર્ગ વિલિયમ
સ્ટાઇન્બર્ગ, વિલિયમ (Steinberg, William) (જ. 1 ઑગસ્ટ 1899, કોલોન (Cologne), જર્મની; અ. 16 મે 1978, ન્યૂયૉર્ક નગર, અમેરિકા) : અમેરિકન સંગીતકાર અને સંગીત-સંચાલક. કોલોન ઑપેરા કંપનીના સંચાલક ઑટો ક્લેમ્પરરના મદદનીશ તરીકે સ્ટાઇન્બર્ગે સંગીત-સંચાલકની કારકિર્દીનો આરંભ કર્યો. 1924માં સ્ટાઇન્બર્ગ કોલોન ઑપેરાના મુખ્ય સંચાલક બન્યા. 1925થી 1929 સુધી તેમણે પ્રાગ (Prague) ઑપેરા…
વધુ વાંચો >સ્ટાઇન્બર્ગ સૉલ (Steinberg Saul)
સ્ટાઇન્બર્ગ, સૉલ (Steinberg, Saul) (જ. 15 જૂન 1914, રોમાનિયા) : રોમાનિયન કાર્ટૂનિસ્ટ અને વ્યંગ્યચિત્રકાર. તેમણે યુનિવર્સિટી ઑવ્ બુખારેસ્ટમાં સમાજશાસ્ત્ર તથા મનોવિજ્ઞાનનો અને પછી ઇટાલીમાં મિલાન ખાતે સ્થાપત્યનો અભ્યાસ કર્યો. સૉલ સ્ટાઇન્બર્ગ 1936થી 1939 સુધીમાં એમણે કાર્ટૂનો અને ઠઠ્ઠાચિત્રો–વ્યંગ્યચિત્રો વિવિધ ઇટાલિયન સામયિકોમાં પ્રકાશિત કરી નામના મેળવી. 1942માં તેઓ ન્યૂયૉર્ક નગરમાં સ્થિર…
વધુ વાંચો >સ્ટાયરીન (styrene)
સ્ટાયરીન (styrene) : ઍરોમેટિક કાર્બનિક સંયોજનોના કુટુંબનો રંગવિહીન, પ્રવાહી, હાઇડ્રૉકાર્બન. અણુસૂત્ર : C6H5CH = CH2. બંધારણીય સૂત્ર : તે વાઇનાઇલબેન્ઝિન અથવા ફિનાઇલઇથિલીન તરીકે પણ ઓળખાય છે. પૉલિસ્ટાયરીન બનાવવા માટેનો તે અગત્યનો એકલક (monomer) છે. ઉ. બિં. 145.2° સે., ગ. બિં. 30.6° સે., સાપેક્ષ ઘનતા 0.9. સ્ટોરૅક્સ (storax) નામના કુદરતી બાલ્ઝમમાંથી…
વધુ વાંચો >સ્ટાર ઑવ્ સાઉથ આફ્રિકા
સ્ટાર ઑવ્ સાઉથ આફ્રિકા : દક્ષિણ આફ્રિકામાંથી મળેલો તત્કાલીન સર્વપ્રથમ મોટા કદનો હીરો. 1869માં ઑરેન્જ નદીકાંઠેથી ત્યાંના વતની એક ભરવાડના છોકરાને મળેલો, તેણે તે હીરો બોઅર વસાહતીને 500 ઘેટાં, 10 બળદ અને 1 ઘોડાના બદલામાં વેચેલો. મૂળ સ્થિતિમાં તેનું વજન 84 કૅરેટ હતું. તે પછીથી તેને કાપીને 48 કૅરેટનો બનાવાયેલો.…
વધુ વાંચો >સ્ટાર વૉર્સ (star wars)
સ્ટાર વૉર્સ (star wars) : અમેરિકાનો અંતરીક્ષસ્થિત સંરક્ષણ-કાર્યક્રમ. મૂળભૂત રીતે Space-based Missile Defence System (BMD) એટલે કે પ્રક્ષેપાસ્ત્રોના આક્રમણ સામે સંરક્ષણ મેળવવાનો તેનો હેતુ હતો. આ કાર્યક્રમ Strategic Defence Initiative (વ્યૂહાત્મક સંરક્ષણ અભિગમ) અથવા ‘સ્ટાર વૉર્સ’ના લોકપ્રિય નામથી જાણીતો બન્યો હતો. આ કાર્યક્રમની શરૂઆત કરાવતાં 23 માર્ચ 1983ના રોજ અમેરિકાના…
વધુ વાંચો >