૨૦.૨૪
વૂડવર્થ, રૉબર્ટ એસ.થી વેઈસ, રેઈનર (Weiss, Rainer)
વૂડવર્થ, રૉબર્ટ એસ.
વૂડવર્થ, રૉબર્ટ એસ. (જ. 17 ઑક્ટોબર 1869, બેલચરટાઉન, મૅસેચ્યુસેટ્સ, અમેરિકા; અ. 4 જુલાઈ 1962, ન્યૂયૉર્ક) : વિશ્વપ્રસિદ્ધ મનોવૈજ્ઞાનિક. પ્રાયોગિક મનોવિજ્ઞાનના ક્ષેત્રમાં એક પ્રતિભાશાળી સંશોધક, સંયોજક તરીકે તેમની લાંબી કારકિર્દી હતી. પ્રાયોગિક મનોવિજ્ઞાનમાં થયેલા અનેક સંશોધનલેખો ખંત, ચીવટ અને પ્રમાણભૂત માહિતીથી તૈયાર કરી તેમણે મનોવિજ્ઞાનમાં અમૂલ્ય પ્રદાન કર્યું છે. તેમણે પ્રારંભિક…
વધુ વાંચો >વૂ તિ (Wu Ti)
વૂ તિ (Wu Ti) (જ. ઈ. પૂ. 156; અ. 29 માર્ચ ઈ. પૂ. 87) : ચીન દેશના પશ્ચિમી હાન વંશનો પ્રતાપી સમ્રાટ. ચીનના ઇતિહાસના અગ્રગણ્ય અને પ્રસિદ્ધ શાસકોમાંના એક. સોળ વર્ષની ઉંમરે ગાદીએ બેસીને હાન વંશમાં સૌથી લાંબું શાસન (ઈ. પૂ. 140 – ઈ. પૂ. 87) કર્યું. અન્ય રાજવંશોમાં થયેલા…
વધુ વાંચો >વૂમેરા (Woomera)
વૂમેરા (Woomera) : દક્ષિણ ઑસ્ટ્રેલિયા રાજ્યના ટૉરેન્સ સરોવરની પશ્ચિમે આવેલું સ્થળ. ભૌગોલિક સ્થાન : 31° 05´ દ. અ. અને 136° 55´ પૂ. રે.. આ સ્થળને રૉકેટ, મિસાઇલ તેમજ અવકાશી સંશોધન માટેના મથક તરીકે પસંદ કરવામાં આવેલું છે. બ્રિટન અને ઑસ્ટ્રેલિયા દ્વારા 1947માં વૂમેરાની સ્થાપના મિસાઇલ અને રૉકેટ-ચકાસણી માટે કરવામાં આવેલી…
વધુ વાંચો >વૂલી, ફ્રૅન્ક એડ્વર્ડ
વૂલી, ફ્રૅન્ક એડ્વર્ડ (જ. 27 મે 1887, ટૉનબ્રિજ, કૅન્ટ, યુ.કે.; અ. 18 ઑક્ટોબર 1978, હૅલિફેક્સ, નૉવા સ્કૉટિયા, કૅનેડા) : આંગ્લ ક્રિકેટ-ખેલાડી. તેઓ અજોડ ડાબોડી ગોલંદાજ હતા. તેમની ઝમકદાર બૅટિંગ તમામ ઊગતા ખેલાડીઓ માટે લાંબો સમય નમૂનારૂપ બની રહી. તેમનું કદ મોટું હતું અને તેઓ એક મહાન સર્વક્ષેત્રીય (all-rounder) ખેલાડી પણ…
વધુ વાંચો >વૂલી, લિયૉનાર્ડ
વૂલી, લિયૉનાર્ડ (જ. 1880; અ. 1960) : પ્રખ્યાત બ્રિટિશ પુરાવિદ. પૂરું નામ સર વૂલી ચાર્લ્સ લિયૉનાર્ડ. ડૉ. વૂલીનું પ્રમુખ સંશોધન ‘ઉર’નું ખોદકામ ગણાય છે (1922-28). વર્તમાન ઇરાક(જૂનું નામ મેસોપોટામિયા)ના દક્ષિણે ફરાત નદીના કિનારે આવેલા સુમેરિયન નગર ‘ઉર’(Ur)નું વૂલીએ પદ્ધતિસરનું ખોદકામ કરી રાજા-રાણીની અકબંધ કબરો સહિતનું આખુંય માળખું પ્રકાશમાં આણ્યું. રાણી-રાજા(પ્રથમ…
વધુ વાંચો >વૃક્ષોદ્યાન
વૃક્ષોદ્યાન : શૈક્ષણિક અને વૈજ્ઞાનિક સંશોધન માટે ફક્ત કાષ્ઠમય (woody) વૃક્ષો અને ક્ષુપો જેમાં ઉછેરેલાં હોય તેવો અલાયદો પ્રદેશ. વનસ્પતિ-ઉદ્યાનો(botanical gardens)માં વનસ્પતિઓની સાથે સાથે શુષ્ક વાનસ્પત્યમ્ યાને વનસ્પતિ-સંગ્રહાલય (herbarium) પણ હોય છે તથા આનંદપ્રમોદનાં સાધનો પણ ગોઠવેલાં હોય છે. વૃક્ષોદ્યાનને જીવંત, કાષ્ઠમય વૃક્ષોનું સંગ્રહાલય કહી શકાય. અમેરિકાનું મોટામાં મોટું વૃક્ષોદ્યાન…
વધુ વાંચો >વૃત્તિ-1 (નાટ્યશાસ્ત્ર અને કાવ્યશાસ્ત્ર)
વૃત્તિ-1 (નાટ્યશાસ્ત્ર અને કાવ્યશાસ્ત્ર) : નાટ્યશાસ્ત્ર અને કાવ્યશાસ્ત્રનો એક ખ્યાલ કે પદાર્થ. સર્વપ્રથમ આચાર્ય ભરત પોતાના ‘નાટ્યશાસ્ત્ર’માં એમ કહે છે કે ચાર નાટ્યવૃત્તિઓ એ કાવ્યની માતાઓ છે. પુરુષાર્થસાધક વ્યવહાર અને તેને સૂચવતા ક્રિયાકલાપ અને ચેષ્ટાઓ એટલે નાટ્યવૃત્તિ. ભરત કાયિક અને માનસિક ચેષ્ટાઓનો જ નાટ્યવૃત્તિમાં સ્વીકાર કરે છે, કારણ કે આવી…
વધુ વાંચો >વૃત્તિ-2 (વ્યાકરણશાસ્ત્ર)
વૃત્તિ-2 (વ્યાકરણશાસ્ત્ર) : પાણિનીય વ્યાકરણશાસ્ત્રનો પારિભાષિક શબ્દ. પાણિનીય વ્યાકરણશાસ્ત્રમાં શબ્દના એક અર્થની અંદર બીજો નવો અર્થ પ્રગટ કરનારી શબ્દરચનાને વૃત્તિ કહે છે. વ્યાકરણશાસ્ત્રમાં પાંચ મુખ્ય વૃત્તિઓ માનવામાં આવી છે. એ સિવાય પણ બીજી વૃત્તિઓ છે. વૃત્તિ વિશે બીજો મત એવો છે કે જેના અર્થની સમજ આપવી પડે તેવી અસરવાળી શબ્દરચનાને…
વધુ વાંચો >વૃત્તિ-3 (ગ્રંથપ્રકાર)
વૃત્તિ-3 (ગ્રંથપ્રકાર) : શાસ્ત્રનાં સૂત્રોની સમજ આપતી રચના. પ્રાચીન ભારતમાં દર્શનો, શાસ્ત્રગ્રંથો વગેરે સૂત્રશૈલીમાં રચાયાં છે. તેથી અલ્પ શબ્દોમાં ઘણો અર્થ સૂત્રકારોએ કહ્યો છે. સૂત્રમાં જે કોઈ સિદ્ધાન્તનો નિર્દેશ હોય તેને વિગતવાર સમજાવતી રચનાને વૃત્તિ કહે છે. અલબત્ત, તે ભાષ્ય કરતાં ટૂંકી હોય છે. વેદાંગ યાસ્ક્ના ‘નિરુક્ત’ પર દુર્ગાચાર્યની ‘ઋજ્વર્થા’,…
વધુ વાંચો >વૃત્તિ-4 (શબ્દશક્તિ)
વૃત્તિ-4 (શબ્દશક્તિ) : વ્યાકરણશાસ્ત્ર, મીમાંસાશાસ્ત્ર અને કાવ્યશાસ્ત્રમાં પ્રયોજાતો પારિભાષિક શબ્દ. શબ્દ પર થતી શબ્દનો અમુક અર્થ આપતી પ્રક્રિયા તે વૃત્તિ. આ શબ્દવૃત્તિના ત્રણ પ્રકારો છે : (1) અભિધા (2) લક્ષણા અને (3) વ્યંજના. એમાં પહેલી બે વૃત્તિઓ વ્યાકરણાદિ બધાં શાસ્ત્રોમાં સ્વીકારવામાં આવી છે. ત્રીજી વ્યંજનાવૃત્તિ ફક્ત ધ્વનિવાદી આલંકારિકો જ સ્વીકારે…
વધુ વાંચો >વૃદ્ધિતિથિ ક્ષયતિથિ
વૃદ્ધિતિથિ ક્ષયતિથિ : જુઓ પંચાંગ.
વધુ વાંચો >વૃદ્ધિદર
વૃદ્ધિદર : જુઓ વૃદ્ધિ અને વિકાસ (વનસ્પતિશાસ્ત્ર).
વધુ વાંચો >વૃદ્ધિરોગ (scrotal swelling)
વૃદ્ધિરોગ (scrotal swelling) : વૃષણ(ટેસ્ટિકલ્સ-અંડકોષ)ને અથવા તેના પર આવેલ ચામડીઓના આવરણ-વૃષણકોષને કદમાં મોટો કરનાર રોગ. પ્રકાર અને સંખ્યા : તેના બે પ્રકાર છે : (1) દોષોથી થનાર દોષજ વૃદ્ધિ અને (2) દુષ્યજ વૃદ્ધિથી થનાર. દોષજ વૃદ્ધિ ત્રણ પ્રકારની હોય છે : વાતજ વૃદ્ધિ, પિત્તજ વૃદ્ધિ અને કફજ વૃદ્ધિ. દુષ્યજ વૃદ્ધિ…
વધુ વાંચો >વૃદ્ધિ(અંડવૃદ્ધિ : Orchitis)રોગ તથા સારણગાંઠ (હર્નિયા)
વૃદ્ધિ(અંડવૃદ્ધિ : Orchitis)રોગ તથા સારણગાંઠ (હર્નિયા) : શરીરનો નીચે ગતિ કરનાર (અપાન) વાયુ પ્રકુપિત થઈને શૂળ-પીડા તથા સોજો પેદા કરતો મૂત્રાશય નીચેના (વંક્ષણ) પ્રદેશમાં થઈ પુરુષની ઇંદ્રિયની નીચે રહેતા અંડકોષો(વૃષણ : ટેસ્ટિકલ્સ)માં જઈને વૃષણ-કોશવાહિની ધમનીને દૂષિત કરીને અંડકોષોનું કદ મોટું કરી દે (વધારી દે), તેને આયુર્વેદમાં ‘વૃદ્ધિ’ રોગ કહેલ છે.…
વધુ વાંચો >વૃદ્ધિરોધકો
વૃદ્ધિરોધકો : જુઓ પ્રતિબંધકો.
વધુ વાંચો >વૃદ્ધિવલય
વૃદ્ધિવલય : વૃક્ષોના કાષ્ઠમાં થતી દ્વિતીય વૃદ્ધિ દરમિયાન ઋતુનિષ્ઠ (seasonal) સામયિકતાને લીધે ઉત્પન્ન થતો વલય. સમશીતોષ્ણ પ્રદેશોમાં સ્પષ્ટ તફાવતોવાળી ઋતુઓ જોવા મળે છે. શિયાળામાં ઠારી નાખતી ઠંડી હોય છે, પરંતુ વસંતઋતુમાં આબોહવા હૂંફાળી અને અનુકૂળ હોય છે. પાનખર ઋતુમાં વૃક્ષ પર્ણપતન કરે છે. આ ઋતુઓના અનુસંધાનમાં વૃક્ષો તેમની દ્વિતીય વૃદ્ધિ…
વધુ વાંચો >વૃશ્ચિક ઍક્સ-1 (Scorpius X-1 અથવા Sco X-1 અથવા V 818)
વૃશ્ચિક ઍક્સ-1 (Scorpius X-1 અથવા Sco X-1 અથવા V 818) : અંતરિક્ષમાંથી ઍક્સરે (ક્ષ-કિરણો) ઉત્સર્જિત કરતો મળી આવેલો પહેલો સ્રોત. આમ તો ખગોળશાસ્ત્રીઓને ખબર હતી કે સૂર્ય ક્ષ-કિરણોનું ઉત્સર્જન કરે છે; પણ આકાશના, સૌરમંડળની બહારના, આપણા તારાવિશ્વ એટલે કે આકાશગંગા કે મંદાકિની વિશ્વ(ગૅલેક્સી)માં આવેલા અન્ય પિંડ પણ ક્ષ-કિરણોનું આવું શક્તિશાળી…
વધુ વાંચો >વૃશ્ચિક રાશિ/તારામંડળ (Scorpion) સંક્ષેપ (Sco)
વૃશ્ચિક રાશિ/તારામંડળ (Scorpion) સંક્ષેપ (Sco) : દક્ષિણ દિશામાં આવેલું ઘણું મોટું તારામંડળ. તેનું કદ આશરે 497 ચોરસ અંશ (square degrees) છે અને આકાશનો લગભગ 1.204 ટકા જેટલો વિસ્તાર રોકે છે. બહુ ઓછાં તારામંડળ તેમના નામ પ્રમાણે આકાર ધરાવતાં હોય છે, તેમાંનું આ એક છે. તેનો આકાર હૂબહૂ વીંછી જેવો છે.…
વધુ વાંચો >વૃષપર્વા પ્રકારના પરિવર્તનશીલ તારાઓ (cepheid variables)
વૃષપર્વા પ્રકારના પરિવર્તનશીલ તારાઓ (cepheid variables) : પરિવર્તનશીલતા દર્શાવતા તારાઓનો વર્ગ. વૃષપર્વા તારામંડળ(cepheus constellation)માં એક વિશિષ્ટ પ્રકારનો પરિવર્તનશીલ (variable) તારો છે, અને તેના પરથી આ પ્રકારની પરિવર્તનશીલતા દર્શાવતા તારાઓના વર્ગને વૃષપર્વા પ્રકારના પરિવર્તનશીલ તારાઓ (cepheid variables) એવું નામ અપાયું છે. એક દિવસથી માંડીને સપ્તાહ જેવા સમયગાળે નિયમિત સ્વરૂપે તેજસ્વિતાનો ફેરફાર,…
વધુ વાંચો >વૃષભ (taurus)
વૃષભ (taurus) : રાશિચક્રમાં બીજા ક્રમે આવતી રાશિ. પૃથ્વીની સૂર્ય ફરતી કક્ષાગતિને કારણે, આકાશી ગોલક પર વર્ષ દરમિયાન સૂર્યનું સ્થાન તારાગણસંદર્ભે આશરે હરરોજ 1° જેટલું પૂર્વ તરફ સરકતું જણાય છે અને આકાશના જે વર્તુળાકાર માર્ગ પર સૂર્યની આ ગતિ જણાય તે ક્રાંતિવૃત્ત (eliptic) કહેવાય છે. આ ક્રાંતિવૃત્તના 30°નો એક, એવા…
વધુ વાંચો >