૨૦.૧૫
વિયેના સંમેલન (1814-15)થી વિલ્કિન્સન, જ્યૉફ્રે (સર)
વિયેના સંમેલન
વિયેના સંમેલન (1814-15) : નેપોલિયનના પતન બાદ, યુરોપના દેશોની પુનર્વ્યવસ્થા કરવા માટે, ઑસ્ટ્રિયાના પાટનગર વિયેનામાં મળેલું, યુરોપના દેશોના પ્રતિનિધિઓનું સંમેલન. ઑસ્ટ્રિયાના વડા પ્રધાન મૅટરનિક આ સંમેલનના પ્રમુખ હતા. નેપોલિયનને સત્તા પરથી દૂર કરનાર ઑસ્ટ્રિયા, પ્રશિયા, રશિયા અને ગ્રેટબ્રિટનના પ્રતિનિધિઓ અનુક્રમે વડા પ્રધાન મૅટરનિક, રાજા ફ્રેડરિક વિલિયમ 3જો, ઝાર ઍલેક્ઝાન્ડર 1લો…
વધુ વાંચો >વિયેન્ટિયેન (Vientiane)
વિયેન્ટિયેન (Vientiane) : લાઓસનું પાટનગર અને મોટામાં મોટું શહેર. તેનું બીજું નામ વિયેનચૅન (Viangchan) છે. ભૌગોલિક સ્થાન : 17° 58´ ઉ. અ. અને 102° 36´ પૂ. રે.. તે લાઓસ અને થાઇલૅન્ડ વચ્ચેની સરહદ નજીક મેકૉંગ નદી પર આવેલું છે. આ શહેર મહત્વનું વ્યાપારી મથક છે, તે હવાઈ મથક પણ છે.…
વધુ વાંચો >વિયોગી કુંવર
વિયોગી કુંવર (જ. 1940, સાંબા, જમ્મુ-કાશ્મીર) : ડોગરી ભાષાના કવિ. શરૂઆતમાં વિજ્ઞાનના વિષયોનો અભ્યાસ કર્યો, પણ ઇન્ડિયન ઍરફૉર્સમાં પસંદગી થવાથી અભ્યાસ છોડી દેવો પડ્યો. પાછળથી તેમણે બી.એ.ની ડિગ્રી મેળવી. કવિ-કારકિર્દીનો કૉલેજ-કાળથી પ્રારંભ. કૉલેજ-મૅગેઝિન તથા ‘યોજના’ અને ‘ત્રિકૂટ’ જેવાં સામયિકોમાં કાવ્યોનું પ્રકાશન. કવિસંમેલનોમાં તેમનાં કાવ્યોને ભારે દાદ મળતી. તેમનાં કાવ્યોમાં વિચાર…
વધુ વાંચો >વિયોગી હરિ
વિયોગી હરિ (જ. 1896, છત્તરપુર, મધ્યપ્રદેશ; અ. 1988) : હિંદીના લેખક. મૂળ નામ હરિપ્રસાદ દ્વિવેદી. નાની વયે પિતાનું અવસાન. છત્તરપુરમાં અભ્યાસ કરી 1915માં મૅટ્રિક. તે પછી કૃષ્ણ પ્રત્યેના પ્રેમથી આકર્ષાઈ વિવિધ યાત્રાધામોનો પ્રવાસ. તેમનો હરિજનસેવક સંઘ, ભૂદાન આંદોલન, ભારત સેવક સમાજ અને બીજાં સામાજિક સંગઠનો સાથે પ્રવૃત્તિ-સહયોગ હતો. અસ્પૃશ્યતા-નિવારણમાં દૃઢ…
વધુ વાંચો >વિરલ (દ્વીપકલ્પ)
વિરલ (દ્વીપકલ્પ) : ઇંગ્લૅન્ડના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા પચરંગી મર્સીસાઇડ પરગણાનો એક જિલ્લો. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 53° 22´ ઉ. અ. અને 3° 05´ પ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 158 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. આ દ્વીપકલ્પની ઈશાન બાજુએ મર્સી નદીનો નદીનાળ જળમાર્ગ, ઉત્તરે આયરિશ સમુદ્ર, પશ્ચિમે ડી નદીનો જળવિસ્તાર, દક્ષિણે…
વધુ વાંચો >વિરલ ખનિજો
વિરલ ખનિજો : પૃથ્વીના પોપડામાં તદ્દન જૂજ પ્રમાણમાં રહેલાં કેટલાંક ખનિજો. આ માટેનું વધુ ઉચિત નામ ‘વિરલ પાર્થિવ ખનિજો’ છે. લૅન્થેનાઇડ્ઝના સામૂહિક નામથી જાણીતાં પંદર તત્વો લૅન્થેનમ, સીરિયમ, પ્રેસિયોડિમિયમ, નિયોડિમિયમ, પ્રૉમિથિયમ, સમેરિયમ, યુરોપિયમ, ગૅડોલિનિયમ, ટર્બિયમ, ડિસ્પ્રોશિયમ, હૉલ્મિયમ, એર્બિયમ, થુલિયમ, ઇટર્બિયમ અને લૂટિશિયમ (અણુક્રમાંક 57થી 71) તેમજ સ્કૅન્ડિયમ અને ઇટ્રિયમ મળીને…
વધુ વાંચો >વિરલ મૃદ-તત્વો (rare earth elements)
વિરલ મૃદ–તત્વો (rare earth elements) : આવર્તક કોષ્ટકમાં આવેલા, પરમાણુક્રમાંક 21 (સ્કૅન્ડિયમ), 39 (ઇટ્રિયમ) અને 57 (લેન્થેનમ)થી 71 (લ્યુટેશિયમ) ધરાવતાં રાસાયણિક તત્વોનો સમૂહ. આ પૈકી 58થી 71 સુધીનાં તત્વોને લેન્થેનાઇડ તત્વો (અથવા લેન્થેનાઇડ) તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ખરેખર તો વિરલ મૃદાઓ (rare earths) એ ખોટું નામ છે કારણ કે તેઓ…
વધુ વાંચો >વિરંજન ચૂર્ણ
વિરંજન ચૂર્ણ : જુઓ બ્લીચિંગ પાઉડર.
વધુ વાંચો >વિરાજ્યતા (statelessness)
વિરાજ્યતા (statelessness) : કોઈ વ્યક્તિનું સ્થાનિક કાયદા (municipal law) મુજબ રાષ્ટ્રીયત્વ રદ થયું હોય અને તે દરમિયાન તે અન્ય રાષ્ટ્રીયત્વ પ્રાપ્ત ન થઈ ગયું હોય એવી વચગાળાની સ્થિતિ. રાષ્ટ્રીયત્વ એ વ્યક્તિ અને રાજ્ય વચ્ચેની સાંધણકડી છે. હરેક વ્યક્તિને રાષ્ટ્રીયત્વ ધારણ કરવાનો અધિકાર છે. રાજ્ય કોઈ પણ વ્યક્તિને રાષ્ટ્રીયત્વ એટલે રાજ્યવિહીન…
વધુ વાંચો >વિરાટ
વિરાટ : મત્સ્યદેશનો રાજા, જેની રાજધાનીનું નામ વિરાટનગરી હતું. યુધિષ્ઠિરના રાજસૂય યજ્ઞ વખતે સહદેવે એના પર વિજય મેળવ્યો હતો. પોતાના અજ્ઞાતવાસ દરમિયાન પાંડવો એક વર્ષ સુધી વિરાટનગરમાં રહ્યા હતા. ત્યાં તેઓ નામ બદલીને રહેલા. જેમકે, યુધિષ્ઠિર (કંક) જુગાર રમવામાં પ્રવીણ એવો વિરાટ રાજાનો સેવક, અર્જુન (બૃહન્નલા) વિરાટ રાજાની કન્યાને નૃત્ય-સંગીત…
વધુ વાંચો >વિલાયતી શિરીષ (રાતો શિરીષ)
વિલાયતી શિરીષ (રાતો શિરીષ) : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા માઇમોઝેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Enterolobium saman Prain = Samanea saman Merrill syn. Pithecolobium (Pithecellobium) saman Benth. (ગુ. વિલાયતી શિરીષ, રાતો શિરીષ, રાતો સડસડો, સન્મન; બં. બેલાતી સિરિસ; ત. થુંગુમૂંજી; તે. નિદ્રાગાન્નેરુ; અં. રેઇન ટ્રી) છે. તે ઉષ્ણકટિબંધીય અમેરિકાનું મૂલનિવાસી,…
વધુ વાંચો >વિલાયર્ટ, ઍડ્રિયાન (Willaert, Adriaan)
વિલાયર્ટ, ઍડ્રિયાન (Willaert, Adriaan) (જ. આશરે 1490, બ્રુજેસ, ફ્લૅન્ડર્સ; અ. 8 ડિસેમ્બર 1562, વેનિસ, ઇટાલી) : ઇટાલિયન મૅડ્રિગલના વિકાસમાં સંગીન ફાળો આપનાર તેમજ સોળમી સદીના એક સૌથી વધુ મહત્વના કેન્દ્ર તરીકે વેનિસની સ્થાપના કરનાર ફ્લેમિશ સંગીતકાર. નાની ઉંમરે જ તેઓ ફ્લૅન્ડર્સથી ઇટાલી આવીને વસ્યા. 1536માં તેમની મૅડ્રિગલોનું પ્રથમ પુસ્તક પ્રકાશિત…
વધુ વાંચો >વિલા રોટોન્ડા, વીસેન્ઝા
વિલા રોટોન્ડા, વીસેન્ઝા : ઇટાલીનું સ્થાપત્ય. વિલા રોટોન્ડા વિલા એલ્મેરિકોવલ્મરના તરીકે પણ ઓળખાય છે. તે પોપ એલ્મેરિકોનું શહેર બહારનું નિવાસસ્થાન મનાય છે. ઘણાં વર્ષો રોમના વસવાટ પછી 1566માં વીસેન્ઝામાં આવતાં આ બાંધકામ કરવામાં આવ્યું હતું. નગરની બહાર પોતાની સ્થાવર મિલકતનું સ્થળાંતર કરવા માટે એલ્મેરિકોએ પોતાના મહેલને વેચી દીધો. બાંધકામ ઝડપથી…
વધુ વાંચો >વિલા લૉબૉસ, હીતૉર (Villa Lobos, Heitor)
વિલા લૉબૉસ, હીતૉર (Villa Lobos, Heitor) (જ. 1887, બ્રાઝિલ; અ. 1959) : બ્રાઝિલનો લૅટિન અમેરિકન સંગીતકાર અને સ્વરનિયોજક. બ્રાઝિલના સંગીતનો તે પ્રમુખ સંગીતકાર ગણાય છે. પ્રારંભે સ્વશિક્ષિત વિલા લૉબૉસે 1920માં યુરોપની યાત્રા કરી. ત્યાં એ વખતના શ્રેષ્ઠ સંગીતકારો તથા સ્વરનિયોજકો સાથે રૂબરૂ પરિચય કેળવ્યો. 1930માં બ્રાઝિલની નૅશનલ મ્યૂઝિક એકૅડેમીના ડિરેક્ટરપદે…
વધુ વાંચો >વિલાસવઇકહા (વિલાસવતી કથા)
વિલાસવઇકહા (વિલાસવતી કથા) : ‘સાધારણ કવિ’ના ઉપનામથી પ્રસિદ્ધ સિદ્ધસેનસૂરિ નામના શ્વેતામ્બર જૈન આચાર્યે રચેલ સંધિબદ્ધ અપભ્રંશ મહાકાવ્ય. 11 સંધિઓમાં લગભગ 3,600 ગ્રંથાગ્રમાં રચાયેલ આ મહાકાવ્ય ઈ. સ. 1066માં ગુજરાતના પ્રાચીન નગર ધંધૂકામાં રહીને કવિએ પૂર્ણ કરેલ. કર્તાના પૂર્વજીવન કે ગૃહસ્થજીવન વિશે કોઈ માહિતી મળતી નથી; પરંતુ કર્તાએ ‘વિલાસવઇકહા’ની પ્રશસ્તિમાં પોતાનો…
વધુ વાંચો >વિલા સાવોય, પોઇઝી
વિલા સાવોય, પોઇઝી : ફ્રાન્સના પોઇઝીના સ્થળે આવેલી લા કાર્બુઝે નિર્મિત ઇમારત. લા કાર્બુઝે દ્વારા નિર્મિત અનેક ઇમારતો પૈકીની આ એક સૌથી સારી ઇમારત ગણાય છે. આ પ્રકારની ઇમારતો બાંધવા માટે કલાપ્રિય વ્યક્તિઓ જરૂરી છે. લા કાર્બુઝેને આ પ્રકારની વ્યક્તિઓ મળી અને તે હતી શ્રી અને શ્રીમતી સાવોય. તેઓ કલાનાં…
વધુ વાંચો >વિલાસિની (ઉર્ફે મેનન એમ. કે.)
વિલાસિની (ઉર્ફે મેનન એમ. કે.) (જ. 1928, કરુમથ્રા, કેરળ) : મલયાળમ ભાષાના નવલકથાકાર. તેમની નવલકથા ‘અવકાસીકાલ’ને 1981ના વર્ષનો સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર મળ્યો હતો. તેમણે મદ્રાસ યુનિવર્સિટીમાંથી 1947માં ગણિતશાસ્ત્રમાં સ્નાતકની ડિગ્રી મેળવી. કેરળમાં શિક્ષક તરીકે તેમજ મુંબઈમાં સરકારી નોકરી કર્યા પછી 1953માં તેઓ સિંગાપોર ગયા અને ત્યાં 1955માં આંતરરાષ્ટ્રીય સમાચાર સંસ્થા…
વધુ વાંચો >વિલા હેડ્રિયન (ટ્રિવૉલી)
વિલા હેડ્રિયન (ટ્રિવૉલી) : એપેનાઇન ટેકરીઓની તળેટીના પ્રદેશમાં આવેલ ઇમારત. તે 380 એકરનો વિસ્તાર ધરાવે છે. તેને ફરતી લંબગોળાકાર દીવાલ અને 760 ફૂટ x 318 ફૂટની સ્તંભાવલિ છે. તેની વચ્ચે એક વિશાળ જળાશય છે. પ્રાચીન ઍથેન્સમાં જોવા મળતું આવું કૃત્રિમ જળાશય ‘સ્પેઆ’ તરીકે ઓળખાય છે. તેના અનુકરણમાં આ જળાશય બનાવાયું…
વધુ વાંચો >વિલિયમ-1 (વિજેતા)
વિલિયમ-1 (વિજેતા) (જ. 1027, ફ્લઇસે, ફ્રાન્સ; અ. 1087) : ઇંગ્લૅન્ડનો નૉર્મન વંશનો પ્રથમ રાજા. તે વિલિયમ-1 ‘વિજેતા’ તરીકે ઓળખાય છે. એનો પિતા રૉબર્ટ-1 ફ્રાન્સના નૉર્મન્ડી પ્રદેશનો ડ્યૂક હતો. એના પિતાનું અવસાન થતાં 1035માં 8 વર્ષની વયે એને નૉર્મન્ડીનો પ્રદેશ વારસામાં મળ્યો. એની યુવાવસ્થામાં નૉર્મન્ડીમાં ઘણી અવ્યવસ્થા હતી. 1047માં થયેલા મોટા…
વધુ વાંચો >વિલિયમ ઑવ્ ઑખામ
વિલિયમ ઑવ્ ઑખામ (જ. 1285; અ. 1349) : આધુનિક જ્ઞાનમીમાંસાના સ્થાપક બ્રિટિશ તત્વજ્ઞ. ઇંગ્લૅન્ડના ઑખામ ગામના વતની વિલિયમને ઑખામના વિલિયમ કે ‘વિલિયમ ઑખામ’ તરીકે કે ‘ઑખામ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. વિલિયમ ઑખામ ઇટાલીના અસીસીના સંત ફ્રાન્સિસ(1182-1226)ના ફ્રાન્સિસ્કન ખ્રિસ્તી સંપ્રદાય(order)ના સભ્ય હતા. તેમણે સંતોની અત્યંત ગરીબી અંગેનો જે આદર્શ સ્વીકાર્યો હતો…
વધુ વાંચો >