૧૮.૨૬
લીચ, એડ્મન્ડ રૉનાલ્ડથી લીલાવઇ (લીલાવતી)
લીચ, એડ્મન્ડ રૉનાલ્ડ
લીચ, એડ્મન્ડ રૉનાલ્ડ (જ. 6 નવેમ્બર 1910, સિડમથ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 6 ફેબ્રુઆરી 1969) : બ્રિટિશ સમાજમાનવશાસ્ત્રી. તેમણે ઐતિહાસિક પ્રકાર્યવાદને સમર્થન આપ્યું ન હતું. તેમણે પરિવર્તનના સંદર્ભમાં માહિતી મેળવીને તેનું વિશ્લેષણ કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. તેમના પિતા આર્જેન્ટીનામાં શેરડીનાં ખેતરોના ઉત્પાદનના મૅનેજર હતા. તેમનું શિક્ષણ મેર્લબોરોહ અને ક્લારે કૉલેજ તથા કેમ્બ્રિજમાં…
વધુ વાંચો >લીચ, જૉન
લીચ, જૉન (જ. 29 ઑગસ્ટ 1817, લંડન, બ્રિટન; અ. 29 ઑક્ટોબર 1864, લંડન, બ્રિટન) : પ્રસિદ્ધ ‘પંચ’ સામયિકના જાણીતા વ્યંગ્યચિત્રકાર. લીચને તબીબી શાખામાં પ્રવેશ મળ્યો હોવા છતાં એમનું અભ્યાસમાં ચિત્ત ચોંટ્યું નહિ, તેથી તેમણે ચિત્રો ચીતરવાં શરૂ કર્યાં. લંડનની શેરીમાં ભટકીને અનન્ય હાસ્યજનક વ્યક્તિત્વ ધરાવતી વ્યક્તિઓનાં રેખાંકનો કર્યાં. આ રેખાંકનો…
વધુ વાંચો >લી ચિંગ-ચાઓ
લી ચિંગ-ચાઓ (જ. 1081, શીનાન શાનતુંગ, ચીન; અ. 1150, શીનાન શાનતુંગ, ચીન) : ચીનનાં મહાન કવયિત્રી. પિતા ઓજસ્વી લેખક અને દાદીમા નામાંકિત વિદુષી. આમ સાહિત્યના સંસ્કાર લી ચિંગ-ચાઓને વારસામાં જ મળેલા. 1101માં પ્રાચ્યવિદ્યાના ખ્યાતનામ નિષ્ણાત ચાઓ-મિંગ-ચૅંગ સાથે લગ્નગ્રંથિથી જોડાઈને અત્યંત સુખી દાંપત્યજીવન માણ્યું; પણ એ સુખ દીર્ઘકાલીન ન નીવડ્યું. જ્યુશેન…
વધુ વાંચો >લીચી
લીચી : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા કુળ સેપિન્ડેસીની એક વૃક્ષ-પ્રજાતિ. તેની બે જાતિઓ થાય છે. Litchi philipinesis Radlk. ફિલિપાઇન્સમાં વન્ય સ્થિતિમાં મળી આવે છે. L. Chinensis (Gaertn.) Sonn. syn. Nephelium litchi cambess. (હિં., બં. લીચી) દક્ષિણ ચીનની સ્થાનિક જાતિ છે. લીચી 10 મી.થી 12 મી. ઊંચું સદાહરિત વૃક્ષ છે અને…
વધુ વાંચો >લીજંડ
લીજંડ : કોઈ વ્યક્તિ, ઘટના કે સ્થળ અંગે પુરાણા કાળથી પ્રચલિત થયેલી વાત. તેમાં રહેલા તથ્ય અંગે કોઈ તર્ક કરતું નથી. વાતને યથાવત્ સ્વીકારીને તેનો પ્રતીકાત્મક અર્થ પ્રચલિત બને છે અને પેઢીઓ સુધી તે એમનો એમ જળવાઈ રહે છે. પુરાણોમાં આવતી વાતો, દંતકથાઓમાં આવતાં પાત્રો લીજંડ બનીને દેશની પ્રજાના સંસ્કારવારસામાં…
વધુ વાંચો >લીજેન્ડર, એડ્રીન મારી
લીજેન્ડર, એડ્રીન મારી (જ. 18 સપ્ટેમ્બર 1752, પૅરિસ; અ. 18 જાન્યુઆરી 1833, પૅરિસ) : ફ્રેન્ચ ગણિતશાસ્ત્રી. સંશોધન-કારકિર્દીનાં ઘણાં વર્ષો ઉપવલીય સંકલ(elliptic integral)ના અભ્યાસમાં ગાળ્યાં. 1775થી 1780ના ગાળા દરમિયાન લીજેન્ડર ઇકોલ મિલિટેરમાં ગણિતના પ્રાધ્યાપક હતા. 1795માં ઇકોલ નૉર્મેલમાં ગણિતના પ્રાધ્યાપક થયા. તેમના સહકાર્યકર પીરી સી માઁ લાપ્લાસના તેમના તરફના પૂર્વગ્રહને કારણે…
વધુ વાંચો >લીઝ અને લીઝિંગ
લીઝ અને લીઝિંગ : ઉત્પાદક અથવા વિક્રેતાની માલિકીની મિલકત કોઈ વ્યક્તિને પસંદ પડે તો તેના વપરાશ અને કબજાના હકો મેળવવા માટે કરેલો કરાર. આવો કરાર ભાડાપટો લેનાર (lessee) અને ભાડાપટો આપનાર (lessor) વચ્ચે થતો હોય છે. લીઝના નાણાકીય લીઝ (financial lease) અને પરિચાલન લીઝ (operating lease) એવા બે પ્રકારો છે.…
વધુ વાંચો >લીટલ બેલે ટ્રૂપ (સ્થાપના 1952)
લીટલ બેલે ટ્રૂપ (સ્થાપના 1952) : ભારતીય નૃત્યનાટિકાઓ ભજવતી ભારતની અગ્રણી કલાસંસ્થા. જાણીતા નૃત્યકાર અને કોરિયૉગ્રાફર શ્રી ઉદય શંકર પાસે અલ્મોડાના કલ્ચર સેન્ટરમાં તાલીમ લઈને શ્રી શાંતિ બર્ધને લીટલ બેલે ટ્રૂપની સ્થાપના કરી. શ્રી શાંતિ બર્ધને મણિપુરી અને ટીપેરાની નૃત્યશૈલીનો અભ્યાસ કર્યો હતો. 1944થી શરૂ કરી ઉદય શંકર દિગ્દર્શિત ‘ભુખા…
વધુ વાંચો >લી, ટ્રિગ્વે હલ્વદાન
લી, ટ્રિગ્વે હલ્વદાન (જ. 16 જુલાઈ 1896, ક્રિસ્ટાનિયા, ઑસ્લો, નૉર્વે; અ. 30 ડિસેમ્બર 1968, જિલ્લો, નૉર્વે) : નૉર્વેના રાજકારણી, મુત્સદ્દી અને યુનોના સૌપ્રથમ મહામંત્રી. પ્રારંભે યુવાવયે તેઓ નૉર્વેની લેબર પાર્ટીમાં જોડાયા અને 1912માં આ પક્ષના હોદ્દા પર ચૂંટાયા, ક્રમશ: આગળ વધતાં 1926માં પક્ષના ઉચ્ચ હોદ્દા પર ચૂંટાયા. દરમિયાન 1919માં ઑસ્લો…
વધુ વાંચો >લીડન જાર
લીડન જાર : વિદ્યુતભારનો સંગ્રહ કરવા માટેની પ્રયુક્તિ. તેની શોધ 1746માં લીડન(નૅધરલેન્ડ્ઝ)માં થઈ હતી. લીડન જાર એ કાચની બરણી છે, જેને બૂચ વડે બંધ કરવામાં આવેલી હોય છે. બરણીને અંદર અને બહારથી અડધે સુધી ધાતુના પતરાથી ઢાંકવામાં આવે છે. ધાતુના પતરામાંથી વિદ્યુતનું વહન થાય છે, પણ કાચમાંથી થતું નથી. બૂચમાંથી…
વધુ વાંચો >લીનાબહેન મંગળદાસ
લીનાબહેન મંગળદાસ (જ. 18 ઑગસ્ટ 1915, અમદાવાદ) : ગુજરાતમાં અને ખાસ કરીને અમદાવાદમાં બાળકલ્યાણ પ્રવૃત્તિ ચલાવતા ‘શ્રેયસ’ વિદ્યાસંકુલનાં સ્થાપક. ધનિક કુટુંબમાં જન્મ. પિતા અંબાલાલ સારાભાઈ જાણીતા ઉદ્યોગપતિ હતા. માતાનું નામ સરલાદેવી. તેમના વડવા મગનભાઈ શેઠે ગુજરાતમાં સૌપ્રથમ કન્યાશાળાની સ્થાપના કરી હતી. એ વારસો લીનાબહેને ‘શ્રેયસ’ વિદ્યાકીય સંકુલ દ્વારા જાળવી રાખ્યો…
વધુ વાંચો >લીપ વર્ષ (leap year)
લીપ વર્ષ (leap year) : પાશ્ચાત્ય પ્રણાલી અનુસારનું વર્ષ (365 દિવસ ધરાવતા સામાન્ય વર્ષ કરતાં એક વધુ દિવસ, એટલે કે 366 દિવસ ધરાવતું વર્ષ). તે 366 દિવસ ધરાવતી ઈસવી સન જ છે. સામાન્ય રીતે ઈસવી સનની અવધિ 365 દિવસની હોય છે, પરંતુ ચોથું વર્ષ આ પ્રકારનું હોય છે. (100 વર્ષે…
વધુ વાંચો >લી પો (લી તાઈ પો)
લી પો (લી તાઈ પો) (જ. 701, જિલ્લો ઝેરવાન, ચીન; અ. 762, તાંગ્તુ, જિલ્લો અન્વી) : ચીનના પ્રખ્યાત ઊર્મિકવિ. બાળપણનો મોટો ભાગ અને યુવાની વતનની આસપાસ પર્વતો વચ્ચે પરિભ્રમણ અને સાહસોમાં પસાર. ઓગણીસમા વર્ષે ગૃહત્યાગ કરીને તાઓના સંઘમાં ભળ્યા. પચીસમા વર્ષે મધ્ય એશિયાની ઉત્તર સરહદ સુધીના પ્રદેશો ખૂંદી વળ્યા. 727માં…
વધુ વાંચો >લીપોપ્રોટીનો
લીપોપ્રોટીનો : લોહીમાંની ચરબીના અણુઓનું એપોપ્રોટીન સાથે વહન કરતા ગોલબંધકો (globular packages). લોહીમાં ચરબીના મુખ્ય 2 પ્રકારના અણુઓનું આ રીતે વહન થાય છે – કોલેસ્ટિરોલ અને ટ્રાઇગ્લિસેરાઇડ. કોલેસ્ટિરોલ એક અનિવાર્ય રસાયણ છે, જે કોષોના પટલો(કલાઓ, membranes)ની રચનામાં, સ્ટિરોઇડ અંત:સ્રાવોના ઉત્પાદનમાં તથા પિતામ્લો(bite acids)ની બનાવટમાં ઉપયોગી છે. ખોરાકમાંની ઊર્જાને કોષો સુધી…
વધુ વાંચો >લીફ રોલ
લીફ રોલ : તમાકુ, પપૈયાં, ટમેટાં અને અન્ય શાકભાજીના પાકોમાં થતા વિષાણુજન્ય રોગો. ચેપને લીધે છોડ ઉપર કિનારીએથી નાનાં પાન વળેલાં દેખાય છે. તેમને અંગ્રેજીમાં leaf-roll તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ રોગનો ફેલાવો ચૂસિયાં પ્રકારની જીવાત (sucking insects) કરે છે. આ જીવાતને સૂકું અને ઠંડું વાતાવરણ વધુ માફક આવતું હોવાથી…
વધુ વાંચો >લીબર્મેન, મૅક્સ
લીબર્મેન, મૅક્સ (જ. 20 જુલાઈ 1847, બર્લિન, જર્મની; અ. 8 ફેબ્રુઆરી 1935, બર્લિન, જર્મની) : પ્રભાવવાદી ચિત્રશૈલીની જર્મન શાખાના પ્રમુખ ચિત્રકાર. તેમણે 1866થી 1868 સુધી સ્ટેફેક નામના ચિત્રકાર પાસે તાલીમ લીધી. એ પછી 1868થી 1872 સુધી વાઇમર ખાતેની કલાશાળામાં તેમણે અભ્યાસ કર્યો. વસ્તુલક્ષી (objective) નિરીક્ષણ લીબર્મૅનની કલાનું પહેલેથી જ મુખ્ય…
વધુ વાંચો >લીબલ, વિલ્હેલ્મ
લીબલ, વિલ્હેલ્મ (જ. 23 ઑક્ટોબર 1844, કોલોન, જર્મની; અ. 4 ડિસેમ્બર 1900, વુર્ઝબર્ગ, જર્મની) : વ્યક્તિચિત્રો અને પ્રસંગચિત્રો આલેખવા માટે જાણીતો જર્મન ચિત્રકાર. તે મુદ્રણક્ષમ કલાનો કલાકાર પણ હતો. જર્મન વાસ્તવવાદી કલાના મોખરાના કલાકારોમાં આજે તેની ગણતરી થાય છે. લીબલનો પિતા ક્લોન કથીડ્રલના કૉયર અને ઑર્કેસ્ટ્રાનો ડિરેક્ટર હતો. 1864માં વીસ…
વધુ વાંચો >લીબિગ કન્ડેન્સર
લીબિગ કન્ડેન્સર : રાસાયણિક પ્રયોગશાળામાં બાષ્પને ઠારી પ્રવાહી રૂપે મેળવવા માટે વપરાતું એક ઉપકરણ. સામાન્ય રીતે કન્ડેન્સર પાણી ભરેલા જૅકેટ દ્વારા ઠંડી કરવામાં આવતી નળી અથવા નળીઓનો બનેલો હોય છે. સાદા કન્ડેન્સરમાં કાચના સમાક્ષ (coaxial) જૅકેટ વડે આવૃત એવી કાચની નળી હોય છે. ગરમ બાષ્પ અંદરની નળીમાંથી પસાર થાય છે,…
વધુ વાંચો >લીબિગ, યસ્ટસ, બૅરન ઑવ્
લીબિગ, યસ્ટસ, બૅરન ઑવ્ (જ. 12 મે 1803, ડર્મસ્ટેટ, જર્મની; અ. 18 એપ્રિલ 1873, મ્યૂનિક) : જર્મન કાર્બનિક-રસાયણવિદ અને રસાયણશાસ્ત્રના સમર્થ શિક્ષણકાર. દવાવાળાના પુત્ર હોવાને નાતે તેમને રસાયણશાસ્ત્રમાં પહેલેથી જ રસ હતો. થોડો સમય ઔષધશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કર્યા બાદ તેમણે યુનિવર્સિટી ઑવ્ બૉનમાં તે સમયના ખ્યાતનામ રસાયણવિદ કાર્લ વિલ્હેલ્મ ગોટ્ટલોબ કાસ્ટનરના…
વધુ વાંચો >લીમડો
લીમડો દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા મેલિયેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Azadirachta indica A. Juss. (સં. નિંબ, પ્રભદ્ર; સર્વતોભદ્ર; મ. કડૂનિંબ, બાળંત નિંબ; હિં., બં. નીમ; ત.તુ.ક. એવું.; તે. વેપ્પા; મલ. વેપ્પુ; અં. માર્ગોસા ટ્રી, નીમ ટ્રી) છે. તે વિશાળ, સદાહરિત, 12 મી.થી 18 મી. ઊંચું અને 1.8 મી.થી 2.4…
વધુ વાંચો >