૧૮.૦૪
રુધિરસ્રાવિતા, નવમઘટકીયથી રૂપમતીની મસ્જિદ
રૂઝવેલ્ટ, થિયોડૉર
રૂઝવેલ્ટ, થિયોડૉર (જ. 27 ઑક્ટોબર 1858, ન્યૂયૉર્ક સિટી; અ. 6 જાન્યુઆરી 1919, ઑઇસ્ટર બે, ન્યૂયૉર્ક) : 1901થી 1909 દરમિયાન યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સના પ્રમુખ. બાળપણમાં તેમણે પોતાનાં પરિવારજનો સાથે યુરોપ તથા મધ્યપૂર્વના દેશોની મુલાકાત લીધી હતી. તેઓ રિપબ્લિકન પક્ષમાં જોડાયા અને 1881માં ન્યૂયૉર્ક રાજ્યની ધારાસભામાં ચૂંટાઈ આવ્યા હતા. ઈ. સ. 1897માં પ્રમુખ…
વધુ વાંચો >રૂઝવેલ્ટ, ફ્રૅન્કલિન
રૂઝવેલ્ટ, ફ્રૅન્કલિન (જ. 30 જાન્યુઆરી 1882, સ્પ્રિંગવુડ, હાઇડ પાર્ક, ન્યૂયૉર્ક; અ. 12 એપ્રિલ 1945, વૉર્મ સ્પ્રિંગ્ઝ, જ્યૉર્જિયા) : ચાર વાર ચૂંટાનાર તથા 12 વર્ષથી વધુ સમય હોદ્દો ભોગવનાર યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સના એકમાત્ર પ્રમુખ. તેમણે શાળાનો અભ્યાસ ગ્રોટન, મૅસેચૂસેટ્સમાં કર્યો. ત્યારબાદ હાર્વર્ડ યુનિવર્સિટીમાંથી ઇતિહાસ વિષય સાથે 1903માં સ્નાતક થયા. તેમણે 1907માં કોલમ્બિયા…
વધુ વાંચો >રૂટ, ઇલિહુ
રૂટ, ઇલિહુ (જ. 15 ફેબ્રુઆરી 1845, ક્લિટંન, ન્યૂયૉર્ક; અ. 7 ફેબ્રુઆરી 1937, ન્યૂયૉર્ક) : અમેરિકાના અગ્રણી મુત્સદ્દી તથા 1912ના વર્ષ માટેના શાંતિના નોબેલ પારિતોષિકના વિજેતા. 1867માં ન્યૂયૉર્ક યુનિવર્સિટીમાંથી કાયદાશાસ્ત્રની સ્નાતક પદવી પ્રાપ્ત કર્યા બાદ વકીલાત શરૂ કરી અને તે દરમિયાન અમેરિકાના રિપબ્લિકન પક્ષના અગ્રણી નેતા થિયોડૉર રૂઝવેલ્ટ(1858–1919)ના સંપર્કમાં આવ્યા. અમેરિકાના…
વધુ વાંચો >રૂટર (router)
રૂટર (router) : વિદ્યુતશક્તિથી ચાલતું સુવાહ્ય (portable) સુથારી ઓજાર. આ ઓજાર મુખ્યત્વે લાકડાનું ફર્નિચર બનાવવા માટે વપરાય છે. તેની બનાવટમાં વીજમોટર, ચક્રમાં લગાવેલ ગોળ ફરી શકે તેવાં પાનાં, પીઠ (base) અને પકડવા માટે મૂઠહાથા (handle knobs) એ મુખ્ય ભાગો છે. પીઠની મદદથી આ મશીન જે ભાગ પર કામ કરવાનું હોય…
વધુ વાંચો >રૂટા
રૂટા : જુઓ સતાબ.
વધુ વાંચો >રૂટાઇલ
રૂટાઇલ : ટિટેનિયમધારક ખનિજ. રાસા. બં. : TiO2. ઑક્સિજન 40 %, ટિટેનિયમ 60 %. 0.10 % સુધીનું લોહપ્રમાણ તેમાં હોય છે. આ ખનિજ એનાટેઝ (TiO2) અને બ્રુકાઇટ (TiO2) સાથે ત્રિરૂપતા ધરાવે છે. સ્ફ. વ. : ટેટ્રાગોનલ. સ્ફ. સ્વ. : સ્ફટિકો ટૂંકા, પ્રિઝમૅટિક; c અક્ષને સમાંતર રેખાંકિત; પાતળા, લાંબા પ્રિઝમૅટિકથી સોયાકાર…
વધુ વાંચો >રૂડૉલ્ફ, વિલ્મા (ગ્લૉડિયન)
રૂડૉલ્ફ, વિલ્મા (ગ્લૉડિયન) (જ. 1940, બેથલહેમ, ટેનેસી; અ. 1994) : અમેરિકાનાં મહિલા-દોડવીર. શૈશવમાં તેઓ બાળલકવાનો ભોગ બન્યાં હતાં, પરંતુ ખૂબ પરિશ્રમ વેઠીને તેઓ તેમાંથી પાર ઊતર્યાં. ખેલાડીઓની ‘ટેનેસી બેલ્સ’ નામક મંડળીના એક સભ્ય તરીકે તેઓ નાની વયથી જ નામના પામ્યાં. 16 વર્ષની વયે જ તેઓ 1956ની ઓલિમ્પિક રમતોમાં મેલબૉર્ન ખાતે…
વધુ વાંચો >રૂઢ સંજ્ઞાઓ (conventional signs)
રૂઢ સંજ્ઞાઓ (conventional signs) : પૃથ્વી પરનાં ભૂપૃષ્ઠ લક્ષણો, જળપરિવાહનાં લક્ષણો તેમજ સાંસ્કૃતિક લક્ષણો રજૂ કરતી લઘુલિપિ. નકશો એ પૃથ્વીનું કે તેના કોઈ પણ ભાગનું ચોક્કસ માપમાં, પ્રક્ષેપની મદદથી કાગળની સમતલ સપાટી પર દર્શાવેલું સ્વરૂપ છે. વિવિધ પ્રકારના ભૌગોલિક નકશા જુદી જુદી જાતની માહિતી પૂરી પાડે છે. નકશામાં દર્શાવવામાં આવતી વિગતોનું પ્રમાણ તેના…
વધુ વાંચો >રૂથરફૉર્ડિયમ (Rf)
રૂથરફૉર્ડિયમ (Rf) : આવર્તક કોષ્ટકના 4થા સમૂહમાં આવેલ વિકિરણધર્મી (radioactive) રાસાયણિક ધાતુતત્વ. સંજ્ઞા Rf; પરમાણુક્રમાંક 104. ઍક્ટિનાઇડ શ્રેણી પૂર્ણ થયા પછીનું, અનુઍક્ટિનાઇડ શ્રેણીનું પ્રથમ અને બારમું અનુયુરેનિયમ તત્વ છે. વૈજ્ઞાનિકોનાં બે જૂથોએ (એક અગાઉના સોવિયેત યુનિયનનું અને બીજું યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સનું) આ તત્વ સૌપ્રથમ પેદા કર્યાનો દાવો કરેલ. 1964માં ડ્યૂબનામાં આવેલ…
વધુ વાંચો >રૂથીનિયા (Ruthenia)
રૂથીનિયા (Ruthenia) : યૂક્રેનમાં આવેલો ઐતિહાસિક પ્રદેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 49° ઉ. અ. અને 32° પૂ. રે.ની આજુબાજુનો મધ્ય યુરોપનો આશરે 12,800 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તે કાર્પેથિયન પર્વતોના દક્ષિણ ઢોળાવો પર તથા નજીકના નૈર્ઋત્યના ઊંચાણવાળા પ્રદેશો પર આવેલો છે. તેની પશ્ચિમે ચેકોસ્લોવૅકિયા, વાયવ્યમાં પોલૅન્ડ, નૈર્ઋત્યમાં હંગેરી,…
વધુ વાંચો >રુધિરસ્રાવિતા, નવમઘટકીય
રુધિરસ્રાવિતા, નવમઘટકીય (haemophia B, Christmas disease, factor IX haemophila) : ફક્ત પુરુષોને થતો ગંઠકઘટક IXની જન્મજાત ઊણપથી થતી લોહી વહેવાની તકલીફનો વિકાર. તે વારસાગત રોગ છે. મોટાભાગના કિસ્સામાં નવમા ઘટકની ઊણપ હોય છે. પણ આશરે અર્ધા કિસ્સામાં નવમા ઘટકનો અણુ વિષમ પ્રકારે કાર્ય કરતો હોય છે. આવા વિષમ ક્રિયા કરતા…
વધુ વાંચો >રુધિરસ્રાવિતા, માતૃપક્ષી (haemophilia A)
રુધિરસ્રાવિતા, માતૃપક્ષી (haemophilia A) : માતા દ્વારા વારસામાં ઊતરી આવતો અને નરસંતતિને થતો લોહી વહેવાનો વિકાર. પુરુષોમાં X અને Y એમ બે પ્રકારનાં લૈંગિક રંગસૂત્રો હોય છે; જેમાંથી X પ્રકારનું લૈંગિક રંગસૂત્ર માતા તરફથી અને ‘Y’ રંગસૂત્ર પિતા તરફથી મળે છે. માતાનું વિકૃતિવાળું ‘X’ રંગસૂત્ર જે સંતતિને મળે તેને આ…
વધુ વાંચો >રુધિરસ્રાવિતા, વ્યાપક અંત:ગંઠી (disseminated intravascular coagulation, DIC)
રુધિરસ્રાવિતા, વ્યાપક અંત:ગંઠી (disseminated intravascular coagulation, DIC) : શરીરની નસોમાં વ્યાપકપણે લોહી ગંઠાઈ જવાથી શરીરમાંથી વિવિધ સ્થળેથી લોહી વહેવાનો થતો વિકાર. તેને વ્યાપક અંતર્ગુલ્મનજન્ય રુધિરસ્રાવિતા પણ કહે છે. સામાન્ય રીતે તે કોઈ અન્ય ગંભીર રોગને કારણે થાય છે. તેની સાથે સૂક્ષ્મવાહિનીરુગ્ણતાજન્ય રક્તકોષ-વિલયનકારી પાંડુતા (microangiopathic haemolytic anaemia) હોય છે. આ વિકારમાં…
વધુ વાંચો >રુધિરાભિસરણતંત્ર
રુધિરાભિસરણતંત્ર : જુઓ હૃદય અને વાહિનીતંત્ર.
વધુ વાંચો >રુધિરી સંવર્ધન (blood culture)
રુધિરી સંવર્ધન (blood culture) : લોહીમાં ભ્રમણ કરતા સૂક્ષ્મજીવોને સંવર્ધન-માધ્યમ (culture medium) દ્વારા ઉછેરીને તેમની હાજરી તથા ઍન્ટિબાયૉટિક ઔષધો વડેની તેમની વશ્યતા જાણવાની ક્રિયા. જ્યારે કોઈ દર્દીને હૃદયના વાલ્વ(કપાટ)નો ચેપ લાગ્યાની શંકા હોય, દર્દીને આવતા તાવનું કારણ જાણમાં ન હોય અથવા પ્રતિરક્ષાની ઊણપ (immunodeficiency) ધરાવતા કે તે સિવાયના તીવ્ર ચેપથી…
વધુ વાંચો >રુન્કૉર્ન સ્ટેનલી કીથ
રુન્કૉર્ન સ્ટેનલી કીથ (જ. 19 નવેમ્બર 1922, સાઉથ પૉર્ટ, લકેશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ) : પૃથ્વીના ચુંબકીય ક્ષેત્રના આવર્તક ઉત્ક્રમણો(reversals)નો પુરાવો આપનાર પ્રથમ બ્રિટિશ ભૂભૌતિક વિજ્ઞાની (geophysicist). આવા ઉત્ક્રમણને ભૂભૌતિક ધ્રુવીય (polar) ઉત્ક્રમણ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. 1956થી 196૩ સુધી તે ડર્હાહામ યુનિવર્સિટીમાં ભૌતિકવિજ્ઞાન વિભાગના નિયામક તરીકે રહ્યા. પછી તે 196૩માં ન્યૂકૅસલ…
વધુ વાંચો >રુન્ટસ્ટેટ, કાર્લ રુડૉલ્ફ ગેર્ટ વૉન
રુન્ટસ્ટેટ, કાર્લ રુડૉલ્ફ ગેર્ટ વૉન (જ. 12 ડિસેમ્બર 1875, એસ્ચેર્સ્લેબેન, મેગ્ડેબર્ગ, જર્મની; અ. 24 ફેબ્રુઆરી 195૩, હૅનોવર) : જર્મન ફીલ્ડ-માર્શલ. તેઓ જર્મન લશ્કરી અધિકારી કૉરના પિતા સમાન અને હિટલરના વડપણ હેઠળના પ્રશિયન જનરલોની જૂની પરંપરાના છેલ્લા અધિકારી હતા. ઉમરાવ પરિવારમાં જન્મ. ઇમ્પીરિયલ આર્મીમાં અધિકારીનો દરજ્જો પામ્યા. પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ વખતે તેમણે…
વધુ વાંચો >રુપર
રુપર : પંજાબના અંબાલા જિલ્લામાં સતલજ નદીના કાંઠે આવેલું હડપ્પાકાલીન સભ્યતાનું એક નોંધપાત્ર કેન્દ્ર. આર્કિયોલૉજિકલ સર્વે ઑવ્ ઇન્ડિયાના આશ્રયે ડૉ. વાય. ડી. શર્માના માર્ગદર્શન નીચે 195૩થી 1955 દરમિયાન અહીં ઉત્ખનન કરવામાં આવ્યું હતું. હડપ્પાકાલથી માંડીને મુઘલકાલ સુધીના પુરાવશેષો અહીંથી પ્રાપ્ત થયા છે. હડપ્પાકાલથી વર્તમાનકાલ સુધીના જુદા જુદા છ સ્તર અવશેષોને…
વધુ વાંચો >રુપ્પિયા
રુપ્પિયા : વનસ્પતિના એકદળી વર્ગમાં આવેલા રુપ્પિયેસી કુળની એક પ્રજાતિ (genus). પહેલાં આ પ્રજાતિને નાયાડેસી કુળમાં મૂકવામાં આવી હતી. રુપ્પિયાનાં લક્ષણો નાયાસ પ્રજાતિ કરતાં જુદાં પડતાં હોવાથી તેનું નવા કુળમાં સ્થાપન યથાર્થ ઠરે છે. આ પ્રજાતિ સામાન્યત: ખાડીના ખારા પાણીમાં ઊગે છે. તેનો ભૂમિગત દ્વિશાખી પ્રકંદ (root stock) પાણીને તળિયે…
વધુ વાંચો >રુબાઈ
રુબાઈ : ઈરાની કાવ્યપ્રકાર. ‘રુબાઈ’ શબ્દ અરબી ભાષાનો છે. તેની ઉત્પત્તિ મૂળ ધાતુ ‘રુબ્અ’ પરથી થઈ છે. તેનો અર્થ ‘ચાર’ થાય છે. તે 4 ચરણોનું હોવાથી રુબાઈ તરીકે ઓળખાય છે. મહંમદ બિન કયસી રાઝીએ તેનાં ‘કોલ’, ‘તરાના’, ‘ગઝલ’, ‘દોબયતી’, ‘રુબાઈ’ વગેરે નામો આપેલાં છે. રુબાઈની ઉત્પત્તિ ઈરાનના સફ્ફારી (ઈ. સ.…
વધુ વાંચો >