૧૬.૨૭

મૉરિસ વિલ્સનથી મોલ્દોવા

મોરૉક્કો

મોરૉક્કો : આફ્રિકા ખંડના વાયવ્યકોણમાં આવેલો દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે આશરે 28° ઉ. અ.થી 36° ઉ. અ. અને 2° 00´ પ. રે.થી 13° 00´ પ. રે. વચ્ચેનો 4,58,730 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઈશાન-નૈર્ઋત્ય મહત્તમ લંબાઈ 1,328 કિમી.; જ્યારે પૂર્વ-પશ્ચિમ પહોળાઈ 760 કિમી. જેટલી છે. તેની ઉત્તરે…

વધુ વાંચો >

મોરૉક્કો કટોકટી

મોરૉક્કો કટોકટી : ઉત્તર આફ્રિકામાં આવેલા મોરૉક્કો દેશ ઉપર ફ્રાન્સે પોતાનું વર્ચસ્ જાળવવા અને જર્મનીએ એ વર્ચસ્ તોડવા કરેલા પ્રયાસોને લીધે સર્જાયેલી આંતરરાષ્ટ્રીય કટોકટી. ઈ. સ. 1904માં મોરૉક્કોના ભાગલા પાડવા ફ્રાન્સે સ્પેન સાથે છૂપી સંધિ કરી અને બ્રિટન સાથે એવી સમજૂતી સાધી કે બ્રિટન મોરૉક્કોમાં ફ્રાન્સની સંપૂર્ણ સત્તાનો સ્વીકાર કરે…

વધુ વાંચો >

મૉરો, ગુસ્તાવ

મૉરો, ગુસ્તાવ (જ. 6 એપ્રિલ, 1826, પૅરિસ; અ. 18 એપ્રિલ, 1898 પૅરિસ) : ફ્રેન્ચ પ્રતીકવાદી ચિત્રકાર. તેમણે ´ઇમૅલ દે બ્યૉં આર્ટ્ઝ´માં ચિત્રકલાનો અભ્યાસ કર્યો. ત્યાં જ તે 1892માં ચિત્રકલાના પ્રોફેસર નિમાયા. આ કલાસંસ્થાને રાજા લૂઈ ચૌદમાએ રાજકીય માન્યતા આપી હતી. બહુધા તે પ્રાચીન પુરાણપ્રસંગો તથા બાઇબલમાંથી મોટેભાગે દુષ્ટ ભાવો પ્રેરનારાં…

વધુ વાંચો >

મોરોની (Moroni)

મોરોની (Moroni) : આફ્રિકા ખંડના પૂર્વ ભાગની મુખ્ય ભૂમિથી અગ્નિકોણમાં તથા માડાગાસ્કરથી વાયવ્યમાં આવેલા ટાપુદેશ – કૉમોરોસનું પાટનગર અને સૌથી મોટું શહેર. તે 11° 41´ દ. અ. અને 43° 16´ પૂ. રે.ની આજુબાજુ વિસ્તરેલો છે. મોરોની મોઝામ્બિકની ખાડીના ઉત્તર તરફના પ્રવેશદ્વાર પર આવેલું છે. તે બંદર પણ છે. ત્યાંથી વૅનિલા,…

વધુ વાંચો >

મૉરૉનૉબુ, હિશિકાવા

મૉરૉનૉબુ, હિશિકાવા (જ. 1618, આવા, જાપાન; અ. 25 જુલાઈ, 1694, જાપાન) : જાપાની ચિત્રકાર અને કાષ્ઠછાપકલાના ચિત્રકાર. જાપાનની પ્રસિદ્ધ ´યુકિયો-ઈ´ કાષ્ઠછાપકલાના વિકાસમાં મૉરૉનૉબુએ મૂળગામી પ્રદાન કર્યું છે. મૉરૉનૉબુએ કારકિર્દીનો પ્રારંભ તે સમયે એડૉ નામે ઓળખાતા આજના ટોકિયો નગરમાં ટેક્સ્ટાઇલ ડિઝાઇનર, ભરતગૂંથણની ડિઝાઇનના કલાકાર તેમજ પુસ્તકોનાં ચિત્રનિદર્શનોના આલેખક તરીકે કરી. ´માકુરા…

વધુ વાંચો >

મોરોપંત

મોરોપંત (જ. 1729, પન્હાળગઢ, જિ. કોલ્હાપુર, મહારાષ્ટ્ર; અ. 1794) : પ્રાચીન મરાઠી પંડિત અને જાણીતા કવિ તથા ´આર્યાભારત´ કાર. તેમનું આખું નામ મોરેશ્વર રામચંદ્ર પરાડકર હતું. કાવ્ય, વ્યુત્પત્તિ, અલંકાર, વેદાંત વગેરે વિષયોનો અભ્યાસ પૂરો કર્યા બાદ તેઓ પન્હાળગઢથી બારામતી આવ્યા. ત્યાં પેશવાના જમાઈ સાહુકાર બાબુજી નાઇકના આશ્રિત પુરાણી નિમાયા. અહીં…

વધુ વાંચો >

મૉર્ગન, જુલિયા

મૉર્ગન, જુલિયા (જ. 20 જાન્યુઆરી, 1872, સાનફ્રાન્સિસ્કો; કૅલિફૉર્નિયા, યુ.એસ., અ. 2 ફેબ્રુઆરી 1957) : અમેરિકાનાં મહિલા-સ્થપતિ. કૅલિફૉર્નિયામાં સ્થાપત્યનો વ્યવસાય (practice) કરવાનું લાઇસન્સ મેળવનાર તેઓ પ્રથમ મહિલા હતાં. તેઓ બર્નાર્ડ મેબેકનાં વિદ્યાર્થિની હતાં. વળી પૅરિસ ખાતેની ઇકૉલ-દ-બો આર્ટ્સમાં સ્થાપત્યના અભ્યાસ માટે પ્રવેશ મેળવનાર પણ તેઓ સર્વપ્રથમ મહિલા હતાં. 1904માં તેમણે પોતાનો…

વધુ વાંચો >

મૉર્ગન, જેક્વિસ જીન મરી દ

મૉર્ગન, જેક્વિસ જીન મરી દ (જ. 3 જૂન, 1857; અ. 14 જૂન, 1924) : ફ્રેન્ચ પુરાતત્વવિદ. તેઓ ફ્રાન્સના પુરાતત્વવિભાગમાં 1892થી ડિરેક્ટર જનરલ તરીકે જોડાયેલા. તેમણે પુરાતત્વ વિભાગના વડા તરીકે ઇજિપ્તમાં નાઇલ નદીના પટમાં કર્નાક અને ઓઝમોસ ખાતે ઉત્ખનન કરીને પુરાવશેષોની શોધ કરી હતી. તેમણે પુશ્ત-ઇ-કુહ (Pusht-i-kuh) વિસ્તાર અને મેસોપોટેમિયામાં ફરીફરીને…

વધુ વાંચો >

મૉર્ગન, થૉમસ હન્ટ

મૉર્ગન, થૉમસ હન્ટ (જ. 25 સપ્ટેમ્બર 1866, કેન્ટુકી, યુ.એસ.; અ. 4 ડિસેમ્બર 1945) : મેન્ડેલે-પ્રતિપાદિત આનુવંશિકતા-(heredity)ના સિદ્ધાંતોનું વિસ્તારપૂર્વક વિવેચન કરવા ઉપરાંત, આધુનિક જનીનવિજ્ઞાન(genetics)નો પાયો નાંખનાર પ્રખર વિજ્ઞાની. તેમણે ડ્રૉસૉફાઇલા મેલાનોગાસ્ટર નામે ઓળખાતી ફળમાખી(fruit fly)ના રંગસૂત્ર પર આવેલાં જનીનોનું અવલોકન અનેક પેઢીઓ સુધી કર્યું. જનીનો સજીવોનાં લક્ષણોના સંચારણમાં પાયાના એકમો છે…

વધુ વાંચો >

મૉર્ગનર, વિલ્હેમ

મૉર્ગનર, વિલ્હેમ (જ. 27 જાન્યુઆરી, 1891, સોએસ્ટ; અ. 16 ઑગસ્ટ, 1917, લેન્જમાર્ક, જર્મની) : જર્મન અભિવ્યક્તિવાદી ચિત્રકાર. 1908થી 1909 સુધી ચિત્રકાર જ્યૉર્જ ટેપર્ટ પાસે તાલીમ લીધી. ટેપર્ટની ચિત્રશૈલીની રેખાઓની લયબદ્ધતા મૉર્ગનરે એટલે સુધી આત્મસાત્ કરી કે તેમનાં ચિત્રોમાં તે છેક સુધી જળવાઈ રહી. આરંભકાળનાં ચિત્રોમાં ખેતીકામમાં વ્યસ્ત ખેડૂતો એ મુખ્ય…

વધુ વાંચો >

મૉરિસ, વિલ્સન

Feb 27, 2002

મૉરિસ, વિલ્સન (જ. 21 એપ્રિલ 1898, બ્રૅડફર્ડ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 31 મે 1934, એવરેસ્ટ, હિમાલય) : અજોડ સાહસિક પર્વતારોહક. સામાન્ય કારીગર-પરિવારમાં જન્મ. વિશ્વયુદ્ધ ફાટી નીકળતાં અધવચ્ચે અભ્યાસ છોડી દઈને 18 વર્ષની વયે લશ્કરમાં જોડાયા અને ધીમે ધીમે સેકન્ડ લેફ્ટનન્ટના પદે પહોંચ્યા. 1917માં ફ્રાન્સમાં યુદ્ધમાં બતાવેલ વીરત્વ બદલ તેમને લશ્કરી ´ક્રૉસ´ અપાયો…

વધુ વાંચો >

મૉરી, મેથ્યુ ફૉન્ટેન

Feb 27, 2002

મૉરી, મેથ્યુ ફૉન્ટેન (જ. 14 જાન્યુઆરી 1806, સ્પૉટસિલ્વેનિયા, કાઉન્ટી, વર્જિનિયા, અમેરિકા; અ. 1 ફેબ્રુઆરી 1873) : અમેરિકાના સાગર-અભ્યાસી નૌસેના-અધિકારી. સાગરનો સુયોજિત તથા વિસ્તૃત અભ્યાસ કરનાર તેઓ સૌપ્રથમ વ્યક્તિ હતા. સાગરવિજ્ઞાન તથા નૌકાસંચાલન વિશેની તેમની ભગીરથ કામગીરીને પરિણામે 1853માં બ્રસેલ્સ ખાતે એક આંતરરાષ્ટ્રીય પરિષદ ભરવામાં આવી અને તેમાં ઇન્ટરનૅશનલ હાઇડ્રૉગ્રાફિક બ્યૂરો…

વધુ વાંચો >

મોરુ, જેરાર્ડ (Mourou, Gerard)

Feb 27, 2002

મોરુ, જેરાર્ડ (Mourou, Gerard) (જ. 22 જૂન 1944, આલ્બર્ટવિલ, ફ્રાંસ) : ઊચ્ચ-તીવ્રતા તથા અતિલઘુ પ્રકાશીય સ્પન્દનો ઉત્પન્ન કરવાની કાર્યપદ્ધતિ માટેનો 2018નો ભૌતિકશાસ્ત્રમાં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર વિજ્ઞાની. પુરસ્કારનો એક-ચતુર્થાંશ ભાગ તેમને પ્રાપ્ત થયો હતો. અન્ય ભાગ ડૉના સ્ટ્રિક્લૅન્ડ તથા આર્થર ઍશ્કિનને પ્રાપ્ત થયો હતો. જેરાર્ડ મોરુએ યુનિવર્સિટી ઑવ્ ગ્રેનોબલમાં ભૌતિકશાસ્ત્રનો અભ્યાસ…

વધુ વાંચો >

મોરેના

Feb 27, 2002

મોરેના : મધ્ય પ્રદેશના વાયવ્ય ભાગમાં આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 26° 30´ ઉ. અ. અને 78° 09´ પૂ. રે.. આજુબાજુનો 11,594 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરમાં ઉત્તર પ્રદેશનો આગ્રા જિલ્લો, પૂર્વમાં ભિંડ જિલ્લો, અગ્નિ તરફ ગ્વાલિયર અને શિવપુરી જિલ્લા.…

વધુ વાંચો >

મૉરેન્ડી, જ્યૉર્જિયો

Feb 27, 2002

મૉરેન્ડી, જ્યૉર્જિયો (જ. 20 જુલાઈ 1890, બૉલૉન્જ, ઇટાલી; અ. 18 જૂન 1964, બૉલૉન્જ, ઇટાલી) : પદાર્થચિત્રોના જાણીતા ઇટાલિયન ચિત્રકાર. તેમણે બૉલૉન્જની એકૅડેમી ઑવ્ ફાઇન આર્ટ્સમાં અભ્યાસ કર્યો અને પાછળથી 1930થી 1956 સુધી ત્યાં જ કલાશિક્ષક તરીકે કામગીરી સંભાળી. મૉરેન્ડીનાં પદાર્થચિત્રો પદાર્થોની સાદી, ભૌમિતિક ગોઠવણીને કારણે વીસમી સદીના ઔપચારિકતાવાદ(formalism)ના વિકાસમાં મહત્વનું…

વધુ વાંચો >

મૉરેવિયા, આલ્બર્તો

Feb 27, 2002

મૉરેવિયા, આલ્બર્તો (જ. 28 નવેમ્બર 1907, રોમ; અ. 1990) : ઇટાલીના વાર્તાકાર, નવલકથાકાર અને પત્રકાર. તેમના કથાસાહિત્યમાં આલેખાયેલાં સામાજિક અળગાપણા તથા પ્રેમવિહીન કામુકતા બદલ તેઓ જાણીતા છે. તેમને 16 વર્ષની વયે ક્ષય લાગુ પડ્યો પણ સૅનેટૉરિયમમાંનાં બે વર્ષ દરમિયાન તેમણે ફ્રેન્ચ અને અંગ્રેજીનો અભ્યાસ કર્યો; બૉકાચિયો, ઍરિયૉસ્ટો, શેક્સપિયર તથા મૉલિયેરની…

વધુ વાંચો >

મૉરેસ, ડૉમ

Feb 27, 2002

મૉરેસ, ડૉમ (જ. 19 જુલાઈ 1938, મુંબઈ; અ. 2 જૂન, 2004 મુંબઈ) : અંગ્રેજીમાં લખતા ભારતીય કવિ. તેમના કાવ્યસંગ્રહ ´સેરેન્ડિપ´ને કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો 1994ના વર્ષનો ઍવૉર્ડ અપાયો હતો. તેમના લેખક-પિતા (અને એક વખતના ´ધ ટાઇમ્સ ઑવ્ ઇન્ડિયા´ના તંત્રી) ફ્રૅન્ક મૉરેસ સાથે તેમણે નાનપણમાં જ ઑસ્ટ્રેલિયા, ન્યૂઝીલૅન્ડ અને અગ્નિ એશિયાના દેશોનો…

વધુ વાંચો >

મોરે, સદાનંદ શ્રીધર

Feb 27, 2002

મોરે, સદાનંદ શ્રીધર (જ. 1952, અહમદનગર, મહારાષ્ટ્ર) : મરાઠી વિવેચક અને કવિ. તેમને વિવેચન-ગ્રંથ ´તુકારામદર્શન´ માટે 1998ના વર્ષનો સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યો છે. તેમણે દર્શનશાસ્ત્ર, પ્રાચીન ભારતીય ઇતિહાસ અને સંસ્કૃતિમાં એમ.એ.ની અને દર્શનશાસ્ત્રમાં પીએચ.ડી.ની ડિગ્રી. પ્રાપ્ત કર્યા બાદ 1974માં કૉલેજના વ્યાખ્યાતા તરીકે વ્યાવસાયિક જીવનનો પ્રારંભ કર્યો. 1996થી તેઓ પુણે…

વધુ વાંચો >

મૉરેસ, ફ્રૅન્ક ઍન્થોની

Feb 27, 2002

મૉરેસ, ફ્રૅન્ક ઍન્થોની (જ.1 જાન્યુઆરી, 1907, મુંબઈ; અ. 2 મે, 1974 લંડન, ઇંગ્લૅન્ડ) : અગ્રણી ભારતીય પત્રકાર. લાંબા સમય સુધી ´ધ ટાઇમ્સ ઑવ્ ઇન્ડિયા´ અને ´ધી ઇન્ડિયન એક્સપ્રેસ´નું તંત્રીપદ તેમણે સંભાળ્યું હતું. એમના પિતા ઍન્થોની ઝૅવિઅર મૉરેસ હિંદ સરકારના એક અધિકારી હતા. ફ્રૅન્કનું બાળપણ પૂનામાં વીત્યું. મુંબઈની સેન્ટ ઝેવિયર્સ કૉલેજમાં…

વધુ વાંચો >

મોરૈયો

Feb 27, 2002

મોરૈયો : વનસ્પતિઓના એકદળી (લીલીયોપ્સીડા) વર્ગમાં આવેલા પોએસી (ગ્રેમિનીતૃણાદિ) કુળનું એક તૃણ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Panicum miliaceum Linn. (સં. વરક, પ્રિયંગુ; હિં. ચેના, ચીન, બરી; બં. ચીના; મ. વરો, વરી, ધાનોર્યા; ગુ. વરી, મોરૈયૌ, ચીની; તા. પાનીવારાગુ, કડુકાન્ની,  ટિને; તે. વારગાલુ, વરીગા, કોર્રલુ; મલા. ટિના; ક. બારાગુ, પ્રિયંગુ; અં. કૉમન…

વધુ વાંચો >