૧૬.૦૨
મિત્ર અરુણથી મિર્ઝા અઝીઝ કોકા
મિનુચહરી
મિનુચહરી (અ. 1042) : ગઝનવી યુગના એક અગ્રણી કસીદાકાર. મૂળ નામ અબુનજમ એહમદ મિનુચહરી. ઈરાનના દામગાન પ્રદેશના નિવાસી. નાનપણથી કાવ્ય-સંસ્કારો સાંપડેલા હતા. સૌથી પહેલાં તેમનો સંબંધ તબરિસ્તાનના હાકેમ મલેકુલ મઆલી અમીર મિનુચહર બિન કાબૂસના દરબાર સાથે હતો. અમીર સાથેના આ સંબંધને લઈને તેમણે પોતાનું ઉપનામ ‘મિનુચહરી’ રાખ્યું હતું. અમીર મિનુચહરીના…
વધુ વાંચો >મિને, જ્યૉર્જ
મિને, જ્યૉર્જ (જ. 30 ઑગસ્ટ 1866, બેલ્જિયમ; અ. 18 ફેબ્રુઆરી 1941) : બેલ્જિયન શિલ્પી. બેલ્જિયમના પ્રતીકવાદી લેખકો મૉરિસ મેટરલિંક અને એમિલી વેરહારેનને તેમનાં પુસ્તકો માટે તેઓ કાષ્ઠછાપ (wood cut) વડે પ્રસંગચિત્રો તૈયાર કરી આપતા. આ લેખકોએ તેનો ‘લ વિન્ગ’ (The Twenty) નામના આધુનિક કલાકારોના જૂથ સાથે પરિચય કરાવ્યો. આ જૂથના…
વધુ વાંચો >મિનૅન્ડર
મિનૅન્ડર (જ. ઈ. સ. પૂ. આશરે 343, ઍથેન્સ; અ. ઈ. સ. પૂ. 291, ઍથેન્સ) : પ્રાચીન ગ્રીસના કૉમેડી-લેખક. પ્રાચીન કાળમાં ખૂબ ખ્યાતનામ અને પ્રભાવશાળી સર્જક લેખાતા. વિવેચકોએ તેમને ‘નવ્ય (new) ગ્રીક કૉમેડી’ના સર્વોચ્ચ કવિ લેખ્યા હતા. ઍથેન્સની રંગભૂમિના કૉમેડી નાટ્યપ્રકારના આ છેલ્લા શ્રેષ્ઠ સર્જકને તેમના જીવનકાળ દરમિયાન ખૂબ મર્યાદિત સફળતા…
વધુ વાંચો >મિનેલી, લિઝા
મિનેલી, લિઝા (જ. 12 માર્ચ 1946, લૉસ ઍન્જલસ, કૅલિફૉર્નિયા) : અમેરિકાનાં અભિનેત્રી અને ગાયિકા. રૂપેરી પડદા પર સૌપ્રથમ વાર તેમણે પોતાનાં માતાએ તૈયાર કરેલા ચલચિત્ર ‘ઇન ધ ગુડ ઓલ્ડ સમરટાઇમ’(1949)માં અભિનેત્રી તરીકે દેખા દીધી. 1965માં ‘ફલૉરા, ધ રેડ મિનૅસ’માંના અભિનય બદલ ટૉની ઍવૉર્ડનાં વિજેતા બન્યાં. આ પદક મેળવનારાં તે સૌથી…
વધુ વાંચો >મિનેસોટા
મિનેસોટા : યુ. એસ.માં ઉત્તર તરફ આવેલાં મધ્ય-પશ્ચિમ રાજ્યો પૈકીનું મોટામાં મોટું રાજ્ય. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 46° 00´ ઉ. અ. અને 94° 15´ પ. રે.ની આજુબાજુનો 2,18,601 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે કૅનેડા, પૂર્વ તરફ સુપીરિયર સરોવર અને વિસ્કૉન્સિન, દક્ષિણે આયોવા તથા પશ્ચિમે ઉત્તર અને દક્ષિણ…
વધુ વાંચો >મિનોઅન કલા
મિનોઅન કલા (Minoan Art) : ભૂમધ્ય સાગરમાં ગ્રીસ નજીક ઇજિયન (Aegean) સમુદ્રકાંઠાના ક્રીટ (Crete) ટાપુની પ્રાચીન કલા. ક્રીટના સમૃદ્ધ રાજા મિનોસ(Minos)ના નામ ઉપરથી આ ટાપુની સંસ્કૃતિ અને કલા ‘મિનોઅન’ નામે ઓળખ પામી. ગ્રીક મહાકવિ હોમરનાં મહાકાવ્યો ‘ઇલિયડ’ અને ‘ઓડિસિ’માં આ ટાપુ અને તેની સંસ્કૃતિના ઉલ્લેખો ટ્રોજન યુદ્ધના સંદર્ભે મળે છે.…
વધુ વાંચો >મિનૉટ, જ્યૉર્જ રિચાર્ડ્ઝ
મિનૉટ, જ્યૉર્જ રિચાર્ડ્ઝ (જ. 2 ડિસેમ્બર 1885, બૉસ્ટન, યુ.એસ.; અ. 25 ફેબ્રુઆરી 1950, બ્રુક્લિન) : અમેરિકન દેહધર્મવિદ(physiologist). તેમણે લોહીમાં હીમોગ્લોબિનની ઊણપથી ઉદભવતી પાંડુતા (anaemia) નામની તકલીફમાં યકૃત-(liver)માંથી મેળવાતું યકૃતાર્ક (extract of liver) નામનું દ્રવ્ય ઉપયોગી ઔષધ છે એવું પ્રતિપાદિત કર્યું. તે માટે સન 1934નું દેહધાર્મિકવિદ્યા અંગેનું નોબેલ પારિતોષિક એમને એનાયત…
વધુ વાંચો >મિનોસ
મિનોસ : દંતકથા મુજબ ગ્રીસ પાસેના ક્રીટ ટાપુનો રાજા. તે દેવોના રાજા ઝિયસ અને યુરોપ ખંડની મૂર્તિસ્વરૂપ યુરોપાનો પુત્ર હતો. ગ્રીક દેવ પૉસિડોનની મદદથી મિનોસે ક્રીટની રાજગાદી મેળવી હતી અને નૉસસ નજીક આવેલા એજિયન સમુદ્રના ટાપુઓ ઉપર અંકુશ મેળવ્યો હતો. તેમાંના ઘણા ટાપુઓમાં તેણે વસાહતો સ્થાપી અને સમુદ્રમાંથી ચાંચિયાગીરી દૂર…
વધુ વાંચો >મિન્ટો, ગિલ્બર્ટ એલિયટ (લૉર્ડ)
મિન્ટો, ગિલ્બર્ટ એલિયટ (લૉર્ડ) (જ. 9 જુલાઈ 1845, લંડન; અ. 1 માર્ચ 1914, રૉક્સબર્ગ, સ્કૉટલૅન્ડ) : ભારતનો પૂર્વ ગવર્નર જનરલ અને વાઇસરૉય. કેમ્બ્રિજની ઈટન કૉલેજ અને ટ્રિનિટી કૉલેજમાં શિક્ષણ લીધા પછી ત્રણ વર્ષ માટે સ્કૉટલૅન્ડના રક્ષકદળમાં જોડાયો. એણે ઘોડેસવારીની તાલીમ લીધી. એ પછી સ્પેન અને તુર્કસ્તાનમાં રહી એણે વર્તમાનપત્રોના ખબરપત્રી…
વધુ વાંચો >મિન્ડાનાઓ
મિન્ડાનાઓ : પૅસિફિક મહાસાગરમાં આવેલા ફિલિપાઇન્સ ટાપુસમૂહ પૈકીનો લ્યુઝોન પછીનો બીજા ક્રમે આવતો મોટો ટાપુ. ફિલિપાઇન્સ ટાપુસમૂહના છેક અગ્નિ છેડા પર તે આવેલો છે. ભૌગોલિક સ્થાન : આ ટાપુ 8° 00´ ઉ. અ. અને 125° 00´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો (આશરે 5° થી 10° ઉ. અ. અને 120°થી 127° પૂ. રે.…
વધુ વાંચો >મિત્ર, અરુણ
મિત્ર, અરુણ [જ. 1909, જેસોર, બંગાળ (હવે બાંગ્લાદેશમાં); અ. ઑગસ્ટ 2000, કૉલકાતા] : બંગાળી સાહિત્યકાર. તેમના ‘ખુઁજતે ખુઁજતે એત દૂર’ નામના કાવ્યગ્રંથને 1987ના વર્ષનો સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર અપાયો હતો. કલકત્તા યુનિવર્સિટીમાંથી સ્નાતક થયા પછી તેમણે થોડો વખત પત્રકાર તરીકે કામ કર્યું. ત્યારબાદ તેમણે કૉલકાતાના એલાયન્સ ફ્રાંસેમાં ફ્રેન્ચ ભાષાનો અભ્યાસ કર્યો…
વધુ વાંચો >મિત્ર, અશોક
મિત્ર, અશોક [(જ. 10 એપ્રિલ 1928, ઢાકા, (હવે બાંગ્લાદેશ)] : બંગાળના વિશિષ્ટ ગદ્યકાર, અર્થશાસ્ત્રી તથા સમાજશાસ્ત્રી. તેમને નિબંધસંગ્રહ ‘તાલ બેતાલ’ (1994) માટે 1996ના વર્ષનો સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર આપવામાં આવ્યો હતો. તેમણે કાશી હિંદુ યુનિવર્સિટીમાંથી અર્થશાસ્ત્રમાં એમ.એ.ની તથા નેધરલૅન્ડ સ્કૂલ ઑવ્ ઇકૉનૉમિક્સમાંથી પીએચ.ડી.ની ડિગ્રી પ્રાપ્ત કરી. તેમણે વર્ષો સુધી યુનિવર્સિટીમાં અધ્યાપનની…
વધુ વાંચો >મિત્ર, ગજેન્દ્રકુમાર
મિત્ર, ગજેન્દ્રકુમાર (જ. 1 જાન્યુઆરી 1908, કૉલકાતા; અ. 1 જાન્યુઆરી 1994) : અગ્રણી બંગાળી નવલકથાકાર, વાર્તાકાર, નાટ્યકાર અને પત્રકાર. તેમને તેમની નવલકથા ‘કૉલકાતાર કાછેઇ’ (1957) માટે 1959ના વર્ષનો સાહિત્ય અકાદમી ઍવૉર્ડ આપવામાં આવ્યો હતો. વારાણસી અને કૉલકાતામાં શિક્ષણ લીધા પછી તેઓ પુસ્તકના ધંધામાં પ્રચારક તરીકે જોડાયા. તે કારણે તેમણે બંગાળ,…
વધુ વાંચો >મિત્ર, તૃપ્તિ
મિત્ર, તૃપ્તિ (જ. 25 ઑક્ટોબર 1925, દિનાજપુર, બંગાળ, બ્રિટિશ ઇન્ડિયા; અ. 24 મે 1989, કૉલકાતા) : બંગાળી રંગભૂમિનાં અગ્રેસર નટી અને શંભુ મિત્રનાં પત્ની. તેમણે પણ શંભુ મિત્રની જેમ જ બંગાળના નવનાટ્ય-આંદોલનમાં પ્રમુખ ભૂમિકા ભજવી હતી. પ્રારંભમાં શંભુ મિત્ર સાથે વિશ્વરૂપ નાટ્યસંસ્થામાં કામ કર્યું અને પછી ‘બહુરૂપી’ સંસ્થા સાથે સંકળાયાં.…
વધુ વાંચો >મિત્રદત્ત બીજો
મિત્રદત્ત બીજો (શાસનકાળ – ઈ. સ. પૂ. 123–88) : પૂર્વ ઈરાનનો પહલવ (પાર્થિયન) જાતિનો સમ્રાટ. પહલવ સમ્રાટ મિત્રદત્ત બીજા(Mithradates II)એ શકોને પાર્થિયામાંથી હાંકી કાઢ્યા તે ઘણી મોટી સિદ્ધિ ગણાય છે. તેના સિક્કા પરથી જાણવા મળે છે કે તેણે ‘ગ્રેટ કિંગ ઑવ્ કિંગ્ઝ’(મહારાજાધિરાજ)નો ખિતાબ ધારણ કર્યો હતો. શક-પહલવોએ પ્રથમ ઈરાનમાં અને…
વધુ વાંચો >મિત્ર, દીનબંધુ
મિત્ર, દીનબંધુ (જ. 1829, ચૌબેરિયા પી.એસ. નૉર્થ 24 પરગણા; અ. 1 નવેમ્બર 1873) : નાટકકાર. હેર સ્કૂલમાં અભ્યાસ કર્યો અને ત્યાં 1850માં જુનિયર સ્કૉલરશિપ મેળવી. ત્યારપછી તેઓ હિંદુ કૉલેજમાં દાખલ થયા. 1855માં તેમણે કૉલેજ છોડી અને પટનામાં પોસ્ટમાસ્ટર તરીકે તેઓ નિમાયા. શાળાના વિદ્યાર્થી હતા ત્યારથી જ તેઓ લખતા હતા. તે…
વધુ વાંચો >મિત્ર, પ્યારીચાંદ
મિત્ર, પ્યારીચાંદ (જ. 24 જુલાઈ 1814, કૉલકાતા; અ. 23 નવેમ્બર 1883, કૉલકાતા) : બંગાળીની પ્રથમ નવલકથા ‘આલાલેર ઘરેર દુલાલ’(1858)ના લેખક. બચપણમાં ગુરુ પાસેથી બંગાળી અને મુનશી પાસેથી ફારસી ભણ્યા હતા. 1827માં ઉચ્ચશિક્ષણ લેવા તે વખતે સ્થપાયેલી પ્રસિદ્ધ હિન્દુ કૉલેજમાં દાખલ થયા હતા અને ડેરોઝિયોના શિષ્ય થવા સદભાગી થયા હતા. તેજસ્વી…
વધુ વાંચો >મિત્ર, પ્રેમેન્દ્ર
મિત્ર, પ્રેમેન્દ્ર (જ. 1904, બનારસ; અ. 3 મે 1988, કૉલકાતા) : કવિ, વાર્તાકાર. તેમણે ઢાકા અને કૉલકાતામાં શિક્ષણ લીધું અને તે પછી શ્રીનિકેતનમાં કૃષિવિજ્ઞાનનો અભ્યાસ કર્યો હતો. તેમણે આજીવિકા માટે પત્રકારત્વનો વ્યવસાય અપનાવ્યો હતો. થોડા વખત પછી ફિલ્મનિર્માણના ક્ષેત્રે પણ પ્રવેશ કર્યો અને છેવટે લેખક તરીકે સ્થિર થયા. બુદ્ધદેવ બસુએ…
વધુ વાંચો >મિત્ર, રાજા રાજેન્દ્રલાલ
મિત્ર, રાજા રાજેન્દ્રલાલ (જ. 15 ફેબ્રુઆરી 1824, કૉલકાતા; અ. 6 ઑગસ્ટ 1891, કૉલકાતા) : બંગાળાના જાણીતા પુરાતત્વવિદ તથા બંગાળી સાહિત્યના લેખક અને વિવેચક. કૉલકાતામાં ખેમ બૉઝની શાળામાં અંગ્રેજી શિક્ષણ મેળવીને દાક્તરીનો અભ્યાસ કર્યો (1937–41). પિતા જનમેજય મિત્ર સંસ્કૃત, પર્શિયન અને બંગાળીના સારા પંડિત હતા; તેમ છતાં ધર્મચુસ્ત હોવાથી વધુ અભ્યાસ…
વધુ વાંચો >મિત્ર, રાધારમણ
મિત્ર, રાધારમણ (જ. 1897, શ્યામબજાર, કૉલકાતા; અ. 1992) : બંગાળી લેખક, સંશોધક અને પ્રતિભાવંત રાજકીય કાર્યકર. તેમના ‘કાલિકાતા દર્પણ’ નામક સંશોધનગ્રંથ બદલ તેમને 1981ના વર્ષનો સાહિત્ય અકાદમીનો ઍવૉર્ડ આપવામાં આવ્યો હતો. તેમણે કલકતા યુનિવર્સિટીમાંથી એમ.એ.ની ડિગ્રી મેળવ્યા પછી ઉત્તરપ્રદેશમાં ઇટાવા ખાતે શિક્ષક તરીકે કામગીરી કરી. ગાંધીજીની અસહકારની ચળવળમાં જોડાયા, તેમાં…
વધુ વાંચો >