૧૫.૨૬
માર્કોવા ડેમ ઍલિસિયાથી માલહર્બ ફ્રાન્સ્વા દ
માર્કોવા, ડેમ ઍલિસિયા
માર્કોવા, ડેમ ઍલિસિયા (જ. 1910, લંડન, ઇંગ્લૅન્ડ) : પ્રમુખ બૅલે-નૃત્યાંગના (ballerina). તેમણે કાર્નેગો સોસાયટી તથા વિક-વેલ્સ બૅલે તરફથી નૃત્ય-કાર્યક્રમો આપવાનું શરૂ કર્યું. ત્યારપછી ઍન્ટન ડૉલિન સાથે સહયોગમાં કાર્ય કર્યું; તેના પરિણામે 1935માં માર્કોવા ડૉલિન નામક નૃત્ય-સંસ્થાની સ્થાપના થઈ. તેમણે બંનેએ સાથે વિશ્વભરમાં નૃત્યપ્રયોગો રજૂ કર્યા. 1963માં તેમનું ‘ડેમ’ના ખિતાબ વડે…
વધુ વાંચો >માર્કોસ, ઇમેલ્ડા રૉમૅનુલ્ઝ
માર્કોસ, ઇમેલ્ડા રૉમૅનુલ્ઝ (જ. 2 જુલાઈ 1931, ટૅક્લૉબૅન, ફિલિપાઇન્સ) : ફિલિપાઇન્સના પ્રમુખ ફર્ડિનાન્ડ ઇ. માર્કોસનાં મહત્વાકાંક્ષી પત્ની અને સત્તાધારી વ્યક્તિ. તે ગર્ભશ્રીમંત પરિવારનાં પુત્રી હતાં. 1953માં તેઓ ‘મિસ મનીલા’નું બિરુદ જીત્યાં હતાં અને 1954માં માર્કોસ સાથે લગ્ન કર્યું હતું. 1966માં તેઓ પ્રમુખના મહેલમાં રહેવા ગયા પછી ઉત્તરોત્તર વધતી જતી તેમની…
વધુ વાંચો >માર્કોસ, ફર્ડિનાન્ડ એફિલિન
માર્કોસ, ફર્ડિનાન્ડ એફિલિન (જ. 11 સપ્ટેમ્બર 1917, સારાત, ફિલિપાઇન્સ; અ. 28 સપ્ટેમ્બર 1989, હવાઈ, અમેરિકા) : ફિલિપાઇન્સના પ્રમુખ તથા જમણેરી રાજકારણી. તેઓ ફિલિપાઇન્સના ઇતિહાસના સૌથી વિવાદાસ્પદ અને પુન: ચૂંટણીમાં વિજેતા બનનાર એકમાત્ર પ્રમુખ હતા. યુવાવયે 1935માં પિતાના ખૂનીની હત્યા કરવાનો આરોપ તેમના પર મુકાયેલો, જેનાથી તેઓ 1939માં મુક્ત થયા. આ…
વધુ વાંચો >માકર્યુઝ, હર્બર્ટ
માકર્યુઝ, હર્બર્ટ (જ. 19 જુલાઈ 1898, બર્લિન, જર્મની; અ. 29 જુલાઈ 1979, સ્ટર્નબર્ગ, પૂર્વ જર્મની) : જર્મન બૌદ્ધિક અને અમેરિકન સામાજિક રાજકીય ચિંતક. બર્લિનના ફાઇબર્ગમાં તેમણે અભ્યાસ કર્યો અને ત્યાંથી 1922માં ડૉક્ટરેટ મેળવ્યા બાદ ફ્રૅંકફર્ટ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ સોશિયલ રિસર્ચની સ્થાપના કરી. આ સંસ્થા માર્કસવાદના અભ્યાસનું કેંદ્ર બની. જર્મનીમાં હિટલર સત્તા…
વધુ વાંચો >માર્કસ, કાર્લ
માર્કસ, કાર્લ (જ. 5 મે 1818, ટ્રિયર, પ્રશિયા; અ. 14 માર્ચ 1883, લંડન, ઇંગ્લૅન્ડ) : 19મી સદીના મહાન સામ્યવાદી વિચારક. કાર્લ હાઇનરિક માર્કસ એક જર્મન યહૂદીના પુત્ર હતા. તે 6 વર્ષના હતા ત્યારે તેમના વકીલ પિતાએ સકુટુંબ ખ્રિસ્તી ધર્મ સ્વીકાર્યો હતો. ઈ.સ. 1835માં 17 વર્ષની વયે તે કાયદાનો અભ્યાસ કરવા…
વધુ વાંચો >માકર્સ બ્રધર્સ
માકર્સ બ્રધર્સ (જ. હયાત : 1891થી 1979 વચ્ચે ન્યૂયૉર્ક સિટી) : હાસ્યકાર અભિનેતાઓનો પરિવાર. તેમાં 4 ભાઈઓનો સમાવેશ થાય છે : જુલિયસ (1895–1977) અથવા ગ્રૂચો; લિયોનાર્દ (1891–1961) અથવા ચિકો; આર્થર (1893–1961) અથવા હાર્પો અને હર્બર્ટ (1901–79) અથવા ઝિપ્પો. તેમણે તેમની કારકિર્દીનો આરંભ કર્યો નૃત્ય-નાટક-સંગીતના મનોરંજક કાર્યક્રમોથી; તે વૃંદ ‘સિક્સ મ્યૂઝિકલ…
વધુ વાંચો >માર્ગ
માર્ગ : કાવ્યાભિવ્યક્તિની લાક્ષણિક રીતિ. પ્રાચીન આલંકારિકોએ કાવ્યરચનાના અનેક પ્રકારો જોયા પછી બે મુખ્ય માર્ગો ગણાવ્યા છે કે જેમાં (1) વૈદર્ભ માર્ગ અને (2) ગૌડ માર્ગનો સમાવેશ થાય છે. અલબત્ત, આચાર્ય ભામહ વૈદર્ભ અને ગૌડ માર્ગ વચ્ચે કશું ભેદક તત્વ લાગતું નથી તેથી તેને માનવા તૈયાર નથી; પરંતુ આચાર્ય દંડી…
વધુ વાંચો >માર્ગારેટ કઝિન્સ
માર્ગારેટ કઝિન્સ (જ. 1878, અ. 1954) : ભારતને વતન તરીકે સ્વીકારનાર મહિલાવાદી નેત્રી. ભારતીય સંસ્કૃતિ પ્રત્યેના લગાવને કારણે તેઓ શ્રીમતી ઍની બિસેન્ટના કાર્યમાં જોડાતાં તેમને ભારત આવવાની તક સાંપડી. ભારતમાં આવી ઍની બિસેન્ટના જમણા હાથ બની તેઓ મહિલા-ઉત્કર્ષના કાર્યમાં જોડાયાં. તેમના પતિ જેમ્સ કઝિન્સે – ‘જયરામ કઝિન્સ’ તરીકે જાણીતા પણ…
વધુ વાંચો >માર્ગી ગતિ
માર્ગી ગતિ (Prograde Motion) : પશ્ચિમથી પૂર્વ તરફની પદાર્થની ગતિ. તે સૌરમંડળમાં સામાન્ય ગતિ છે. આવી ગતિને ‘સીધી ગતિ’ (direct motion) પણ કહેવાય છે. તેનાથી વિરુદ્ધ દિશાની ગતિ, એટલે કે પૂર્વથી પશ્ચિમ દિશા તરફની ગતિને ‘પ્રતિ-માર્ગી ગતિ’ (retrograde motion) કહેવાય છે. પરંતપ પાઠક
વધુ વાંચો >માર્ગેરિન
માર્ગેરિન : જુઓ દૂધ, દુગ્ધવિદ્યા અને ડેરીઉદ્યોગ.
વધુ વાંચો >માર્ટી જોસ જુલિયન
માર્ટી જોસ જુલિયન (જ. 28 જાન્યુઆરી 1853, હવાના; અ. 19 મે 1895, ડોસ રાઓસ, ક્યુબા) : પ્રખર સ્વાતંત્ર્યપ્રેમી અને શહીદ, કવિ અને નિબંધકાર. ક્યુબાના સ્વાતંત્ર્યનું ધ્યેય ધરાવનાર આ સ્વાતંત્ર્યપ્રેમી સમગ્ર લૅટિન અમેરિકામાં સ્વાતંત્ર્યના પર્યાય બની ગયા. સ્પેનમાં રહીને તેમણે ક્યુબાના સ્વાતંત્ર્યની અહાલેક જગવી. ક્યુબાના સ્વાતંત્ર્ય માટેની લડતનું સંગઠન ઊભું કરી…
વધુ વાંચો >માર્ટી, હોસે
માર્ટી, હોસે (જ. 28 જાન્યુઆરી 1853, હવાના; અ. 19 મે 1895, ડૉસ રિયૉસ) : સ્પૅનિશ સાહિત્યિક અને રાજકીય ક્રાંતિકાર. સ્પેનના સંસ્થાનવાદી શાસન સામે તેમની રાજકીય ઝુંબેશ એવી જોશીલી હતી કે તેમણે સૌપ્રથમ ધરપકડ અને દેશવટો માત્ર 16 વર્ષની વયે જ વહોરી લેવાનું થયેલું. 1871થી 1878 દરમિયાનના પ્રથમ દેશવટા વખતે તેમને…
વધુ વાંચો >માર્તીની, સિમૉન
માર્તીની, સિમૉન (જ. 1284, સિયેન, ઇટાલી; અ. 1344, ઍવિગ્નૉન, ફ્રાન્સ) : ઇટાલીના ગૉથિક શૈલીના ચિત્રકાર. ઇટાલીના સિયેન નગરના મહાન ગૉથિક ચિત્રકાર ડુચિયો પાસે તાલીમ લઈ તેમણે ગૉથિક ચિત્રકલાની સિયેનીઝ શૈલીના વિકાસમાં મહત્વનું યોગદાન આપ્યું. ડુચિયોની માફક માર્તીનીનાં ચિત્રોમાં તેજસ્વી રંગો અને માનવ-આકૃતિઓની પશ્ચાદભૂમાં સ્થાપત્યોનાં આલેખનો નજરે પડે છે. ગૉથિક ચિત્રકલાની…
વધુ વાંચો >માર્માગોવા (માર્માગાંવ)
માર્માગોવા (માર્માગાંવ) : ગોવા રાજ્યના દક્ષિણ ગોવા જિલ્લામાં આવેલું નગર અને બંદર. ભૌગોલિક સ્થાન : 15° 25´ ઉ. અ. અને 73° 47´ પૂ. રે. તે માર્માગોવા તાલુકાનું તાલુકામથક પણ છે. તે ગોવાના પાટનગર પણજીથી નૈર્ઋત્યમાં આશરે 33 કિમી.ને અંતરે અરબી સમુદ્રને કોંકણ કિનારે તેમજ ઝુઆરી નદીના દક્ષિણ કાંઠે તેના મુખ…
વધુ વાંચો >માર્લ (Marl)
માર્લ (Marl) : જળકૃત ખડકનો એક પ્રકાર. ચૂનાયુક્ત પંકપાષાણ. માટી અને કૅલ્સાઇટ કે ડૉલોમાઇટની કવચ-કણિકાઓના ઓછાવત્તા ઘનિષ્ઠ મિશ્રણથી બનેલો પ્રમાણમાં નરમ ખડક. સામાન્ય રીતે તે રાખોડી કે ભૂરા રાખોડી રંગવાળો અને ઓછાવત્તા પ્રમાણમાં વિભાજનશીલ તેમજ ચૂર્ણશીલ હોય છે. કેટલાંક લક્ષણોમાં તે ચૉક(ખડી)ને મળતો આવે છે અને તેથી કેટલાંક સ્થાનોમાં તો…
વધુ વાંચો >માર્લો, ક્રિસ્ટોફર
માર્લો, ક્રિસ્ટોફર (જ. 6 ફેબ્રુઆરી 1564, કૅન્ટરબરી; અ. 30 મે 1593, ડેફ્ટફર્ડ) : અંગ્રેજ નાટ્યકાર અને કવિ. એલિઝાબેથના સમયના ‘યુનિવર્સિટી વિટ’ નામક વૃંદના સભ્ય. સામાજિક રૂઢિઓ વિરુદ્ધ બંડ કરવાની સ્વૈરવૃત્તિ અને તે મુજબનું આચરણ કરનારા લેખક. પિતા ચર્મકાર. શિક્ષણ કૅન્ટરબરીની કિંગ્ઝ સ્કૂલ અને કૉર્પસ ક્રિસ્ટી કૉલેજ, કેમ્બ્રિજમાં. બી.એ. 1584માં અને…
વધુ વાંચો >માર્લો-પૉન્તી, મૉરિસ
માર્લો-પૉન્તી, મૉરિસ (જ. 14 માર્ચ 1908, રૉકફર્ડ, ફ્રાન્સ; અ. 4 મે 1961, પૅરિસ) : ફ્રેન્ચ તત્વચિંતક. પૉન્તીએ પ્રત્યક્ષાનુભવ(perception)ના નિરૂપણને અને શરીરવિષયક વિચારણાને તેમના તત્વચિંતનમાં ખૂબ મહત્વનું સ્થાન આપ્યું છે. પૉન્તીના પિતા પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધમાં માર્યા ગયા હતા. બીજા વિશ્વયુદ્ધમાં પૉન્તીએ ફ્રૅન્ચ પાયદળ(ઇનફન્ટ્રી)માં સેવાઓ આપી હતી. જર્મનોએ તે સમયે તેમને શારીરિક અને…
વધુ વાંચો >માર્વેલ, ઍન્ડ્રુ
માર્વેલ, ઍન્ડ્રુ (જ. 31 માર્ચ 1621, વાઇનસ્ટેડ, યૉર્કશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 18 ઑગસ્ટ 1678, લંડન) : આંગ્લ કવિ. એક ઉત્તમ ધર્મનિરપેક્ષ તત્વમીમાંસક કવિ તરીકે તેમની ખ્યાતિ છે. જોકે વીસમી સદી સુધી તેમની રાજકીય ખ્યાતિને કારણે તેમની કાવ્યપ્રતિભા ઢંકાઈ ગઈ હતી. તેમણે હલ ગ્રામર સ્કૂલ તથા કેમ્બ્રિજ ખાતે અભ્યાસ કરી 1639માં બી.એ.ની…
વધુ વાંચો >માર્શ, ઍથ્નિયેલ ચાર્લ્સ
માર્શ, ઍથ્નિયેલ ચાર્લ્સ (જ. 1831, લૉકપૉર્ટ, ન્યૂયૉર્ક; અ. 1899) : પ્રાચીન પ્રાણીવિદ્યાના નિષ્ણાત. તેમણે યેલ યુનિવર્સિટીમાં તેમજ જર્મની ખાતે અભ્યાસ કર્યો હતો. 1866થી ’99 સુધી તેમણે યેલ યુનિવર્સિટી ખાતે અધ્યાપન કર્યું અને તેઓ 1882થી ’92 સુધી ‘યુ. એસ. જિયોલૉજિકલ સર્વે’માં કરોડરજ્જુ ધરાવતાં પ્રાણીઓ વિશેની પ્રાણીવિદ્યાના પ્રમુખ અને નિષ્ણાત વિજ્ઞાની બની…
વધુ વાંચો >માર્શ, રૉડની વિલિયમ (માર્શ, રૉડ)
માર્શ, રૉડની વિલિયમ (માર્શ, રૉડ) (જ. 4 નવેમ્બર 1947, આર્માડૅલ, પશ્ર્ચિમ ઑસ્ટ્રેલિયા) : ઑસ્ટ્રેલિયાના ક્રિકેટ-ખિલાડી. શરૂઆતમાં તેઓ ‘આયર્ન ગ્લવ’ તરીકેનું નામાભિધાન પામ્યા હતા. પછી ક્રમશ: સુધારો કરતા જઈ, તેઓ એક સૌથી કૌશલ્યપૂર્ણ વિકેટ-કીપર બની રહ્યા. પ્રથમ કક્ષાની મૅચની કારકિર્દીમાં તેઓ સૌથી વધુ ખેલાડીઓને વિકેટ પાછળ ઝડપવા(dismissal)નો ઑસ્ટ્રેલિયાનો વિક્રમ ઉપરાંત ટેસ્ટ-મૅચમાં…
વધુ વાંચો >