૧૪.૦૧
બોચાસણવાસી શ્રી અક્ષરપુરુષોત્તમ સંસ્થાથી બૉનર એલિસ
બોડેનો નિયમ
બોડેનો નિયમ : જુદા જુદા ગ્રહોનાં સૂર્યથી અંતર દર્શાવવા માટેની યોજના. યુરેનસ, નેપ્ચ્યૂન અને પ્લૂટો જેવા ગ્રહોની શોધ થઈ તે પહેલાં, આ યોજનાનો ખ્યાલ સૌપ્રથમ વાર જર્મન ગણિતશાસ્ત્રી જોહાન ડી. ટિટિયસે 1766માં આપ્યો હતો. જર્મન ખગોળવિદ જોહાન ઇ. બોડેએ 1772માં આ નિયમ પ્રસિદ્ધ કર્યો. ત્યારથી આ નિયમ બોડેના નિયમ તરીકે…
વધુ વાંચો >બોડેલી
બોડેલી : ગુજરાત રાજ્યના વડોદરા જિલ્લાના સંખેડા તાલુકાનું ગામ. ભૌગોલિક સ્થાન : 22o 16´ ઉ. અ. અને 73o 43´ પૂ. રે. તે સમુદ્રસપાટીથી આશરે 80 મીટરની ઊંચાઈ પર આવેલું છે. ઓરસંગ નદી આ ગામ પાસેથી પસાર થાય છે. અહીં ચોખા છડવાની મિલ, દાળની અને તેલની મિલ, તેમજ ટાઇલ્સ અને બરફ…
વધુ વાંચો >બોડોલૅન્ડ
બોડોલૅન્ડ : આસામ રાજ્યના ઉત્તર તરફના બોડો આદિવાસી વિસ્તારને આવરી લેતો પ્રદેશ. તે મુખ્યત્વે દારાંગ, નાવગાંવ, કામરૂપ, કોકરાઝાર અને ગોલપાડા જિલ્લાઓને આવરી લે છે અને તેનો કુલ વિસ્તાર આશરે 25,000 ચોકિમી. જેટલો થાય છે. આ વિસ્તારમાં ઐતિહાસિક ર્દષ્ટિએ મૉંગોલિયન મૂળના તથા તિબેટી-જર્મન ભાષાસમૂહ સાથે સંકળાયેલા બોડો આદિવાસીઓ વસે છે. તેમની…
વધુ વાંચો >બોત્તિચેલ્લી, સાન્દ્રો
બોત્તિચેલ્લી, સાન્દ્રો (જ. 1445, ફ્લૉરેન્સ; અ. 1510) : રેનેસાંના એક મહત્વના ઈટાલિયન ચિત્રકાર. અભ્યાસમાં તેઓ ઘણા જ નબળા હોવાથી પિતાએ તેમને એક સોનીને ત્યાં કામે લગાડ્યા. આખરે 1460માં પ્રારંભિક રેનેસાંના મહત્વના ચિત્રકાર ફ્રા ફિલિપ્પો લિપ્પી પાસે તેઓ ચિત્રકળા શીખવા રહ્યા. 1466 પછી તેઓ પ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર-શિલ્પી આન્દ્રેયા દેલ વેરોકિયો પાસે ચિત્ર…
વધુ વાંચો >બોત્સવાના
બોત્સવાના : આફ્રિકા ખંડના દક્ષિણ ભાગમાં મધ્યમાં આવેલો દેશ. સત્તાવાર નામ બોત્સવાનાનું પ્રજાસત્તાક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 17o 50´થી 27o 0´ દ. અ. અને 20# 00´થી 29# 25´ પૂ. રે. વચ્ચે વિસ્તરેલો છે. તેનું કુલ ક્ષેત્રફળ 5,81,730 ચોકિમી. જેટલું છે, ઉત્તર–દક્ષિણ અંતર 1,006 કિમી. અને પૂર્વ–પશ્ચિમ અંતર 950 કિમી. છે.…
વધુ વાંચો >બોથનિયાનો અખાત
બોથનિયાનો અખાત : બાલ્ટિક સમુદ્રનું ઉત્તરતરફી વિસ્તરણ. પૂર્વમાં તે ફિનલૅન્ડને અને પશ્ચિમમાં સ્વીડનને અલગ પાડે છે. ઉત્તરમાં તે સ્વીડિશ બંદર હાપારેન્ડાથી દક્ષિણ તરફના ઍલૅન્ડ ટાપુઓ સુધી 640 કિમી.ની લંબાઈમાં વિસ્તરેલો છે. ઉત્તરમાં તેની પહોળાઈ 160 કિમી. અને દક્ષિણમાં 240 કિમી. જેટલી છે; પરંતુ મધ્યમાં તે સાંકડો છે અને માત્ર 80…
વધુ વાંચો >બૉથમ, ઇયાન ટેરેન્સ
બૉથમ, ઇયાન ટેરેન્સ (જ. 24 નવેમ્બર 1955, હેસવેલ, ચેશાયર) : ઇંગ્લૅન્ડનો સમર્થ ઑલ-રાઉન્ડર ક્રિકેટ ખેલાડી. 5,000 રન કરનાર અને 300 વિકેટ લેનાર વિશ્વક્રિકેટનો ઉત્તમ ઑલ-રાઉન્ડર ઇયાન બૉથમ ડબ્લ્યૂ. જી. ગ્રેસ પછી ઇંગ્લૅન્ડે આપેલો બહુવિધ શક્તિ ધરાવતો ક્રિકેટર છે. રમત ખેલવાની અખૂટ નૈસર્ગિક શક્તિ, શારીરિક તાકાત, સંકલ્પબળ, આત્મવિશ્વાસ અને સાહસિકતાને કારણે…
વધુ વાંચો >બોથા, પીટર વિલેન
બોથા, પીટર વિલેન (જ. 12 જાન્યુઆરી 1916, પાઉલરોક્સ, દક્ષિણ આફ્રિકા) : દક્ષિણ આફ્રિકાના અગ્રણી રાજકારણી, વડાપ્રધાન અને પ્રથમ પ્રમુખ. તેમણે યુનિવર્સિટી ઑવ્ ઑરેન્જ ફ્રી સ્ટેટમાં કાયદાનો અભ્યાસ આરંભ્યો, પરંતુ તે અધૂરો છોડ્યો. કિશોરાવસ્થાથી રાજકારણમાં સક્રિય. વીસ વર્ષની વયે તેઓ નૅશનલ પાર્ટીના પૂર્ણ સમયના સંગઠક બન્યા. 1948માં પ્રથમવાર સંસદમાં ચૂંટાયા અને…
વધુ વાંચો >બોથે, વૉલથેર વિલહેમ જ્યૉર્જ ફ્રાન્ઝ
બોથે, વૉલથેર વિલહેમ જ્યૉર્જ ફ્રાન્ઝ (જ. 8 જાન્યુઆરી 1891, ઓરાનીઅનબર્ગ, પૂર્વ જર્મની; અ. 8 ફેબ્રુઆરી 1957, હાઇડલબર્ગ) : મૅક્સ બૉર્નની સાથે 1954ના ભૌતિકશાસ્ત્રના નોબેલ પ્રાઇઝના સંયુક્ત વિજેતા. આ ઇનામ ઉપ-પારમાણ્વિક (sub-atomic) કણોને શોધી કાઢવા માટેની એક નવી રીતની શોધ તથા તેને લગતી અન્ય શોધ માટે આપવામાં આવ્યું હતું. બીજા વિશ્વયુદ્ધ…
વધુ વાંચો >બોદલેર, શાર્લ
બોદલેર, શાર્લ (જ. 9 એપ્રિલ 1821, પૅરિસ; અ. 31 ઑગસ્ટ 1867, પૅરિસ) : ફ્રેંચ કવિ અને કલાવિવેચક. વૃદ્ધ પિતા ફ્રાંસ્વા અને યુવાન માતા કારોલિનના એ એકના એક પુત્ર હતા. 6 વર્ષની વયના હતા ત્યારે પિતાનું અવસાન થયું. ત્યાં લગીનું એમનું શૈશવ લીલાલીલા સ્વર્ગ સમું હતું. એક જ વર્ષ પછી માતાએ…
વધુ વાંચો >બોચાસણવાસી શ્રી અક્ષરપુરુષોત્તમ સંસ્થા
બોચાસણવાસી શ્રી અક્ષરપુરુષોત્તમ સંસ્થા (1907) : સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયની અગ્રણી સંસ્થા. શ્રી અક્ષરપુરુષોત્તમ સંસ્થાના મૂળમાં–કેન્દ્રમાં છે સહજાનંદ સ્વામી, (1781–1830). ઉત્તર ભારતમાં છપૈયા ગામે (અયોધ્યા નજીક) જન્મેલા સહજાનંદ સ્વામી અખિલ ભારત પદયાત્રા કરી ગુજરાતમાં સ્થાયી થયા હતા. 21 વર્ષની વયે આધ્યાત્મિક ધર્મધુરા સંભાળી યુગપરિવર્તનનું કાર્ય આરંભ્યું. તેમણે દલિતો, પીડિતો, પછાતો પ્રત્યે પૂર્ણ…
વધુ વાંચો >બૉચિયોની, અમ્બર્તો
બૉચિયોની, અમ્બર્તો (જ. 19 ઑક્ટોબર 1882, રેજિયો ડિકેલાબિયા, ઇટાલી; અ. 16 ઑગસ્ટ 1916, વેરોના) : ફ્યૂચરિસ્ટ ઇટાલિયન શૈલીના ચિત્રકાર અને શિલ્પી. ઘનવાદથી પ્રારંભ કર્યા પછી આકાર અને સ્વરૂપોને ગતિમાન રૂપમાં આલેખવાના ધ્યેય તરફ તે આકર્ષાયા. હકીકતમાં આ ધ્યેય ફ્યૂચરિસ્ટ કલાનું એક સૌથી મહત્વનું અને અંતર્ગત પાસું હતું. શહેરના રસ્તા પર…
વધુ વાંચો >બોજ-બીબાં
બોજ-બીબાં (load cast) : ગોળાકાર વીંટા જેવાં બીબાં. જ્યારે શેલ કે મૃદખડક જેવો નરમ સ્તર નીચે હોય અને પ્રમાણમાં સખત રેતીખડક તેની ઉપર જામતો હોય ત્યારે રેતીખડકના તળભાગમાં અસમ ઘનિષ્ઠતા અને દાબને કારણે નીચેતરફી અનિયમિત ગોળાઈવાળા વીંટા જેવા આકારો તૈયાર થતા હોય છે. નરમ ખડક ઉપર સખત ખડકનો બોજ પડતો…
વધુ વાંચો >બૉ, જૉયી
બૉ, જૉયી (જ. 772, સેન્સી પ્રાંત, ચીન; અ. 846) : કવિ, સરકારી અધિકારી અને હગઝોનના ગવર્નર. તેમના જીવનકાળ દરમિયાન જ તેઓ જાપાન અને કોરિયા જેવા દેશોમાં પણ ખ્યાતિ પામ્યા હતા. જેમની કૃતિઓ મુદ્રિતરૂપે પ્રગટ થઈ (આ. 810) હોય તેવા એ કદાચ સૌપ્રથમ કવિ હતા. તેમની માતૃભાષામાં લખાયેલી પદ્ય અને ગદ્યની…
વધુ વાંચો >બોઝ-આઇન્સ્ટાઇન આંકડાશાસ્ત્ર
બોઝ-આઇન્સ્ટાઇન આંકડાશાસ્ત્ર (Bose-Einstein statistics) : વ્યક્તિગત ઊર્જાસ્તર ઉપર કણોના વિતરણ માટે કોઈ પ્રતિબંધ ન હોય તેવી ક્વૉન્ટમ પ્રણાલીનું આંકડાશાસ્ત્રીય વર્ણન. અહીં પાઉલીનો અપવર્જન(exclusion)નો નિયમ પળાતો નથી, માટે ગમે તેટલી સંખ્યામાં સમાન બોઝૉન કણો એક જ ઊર્જા અવસ્થામાં રહી શકે છે. પૂર્ણાંક પ્રચક્રણ (integral spin) ધરાવતા કણોને બોઝૉન કહે છે. ફોટૉન…
વધુ વાંચો >બોઝ, આનંદમોહન
બોઝ, આનંદમોહન (જ. 23 સપ્ટેમ્બર 1847, જયસિદ્ધિ, મયમનસિંગ, બંગાળ; અ. 20 ઑગસ્ટ 1906, કૉલકાતા) : ભારતના પ્રથમ રૅંગ્લર, બ્રહ્મોસમાજના અગ્રણી, મવાળ કૉંગ્રેસી અને સમાજસુધારક. આનંદમોહનનો જન્મ ઉપલા મધ્યમ વર્ગના પરિવારમાં થયો હતો. માતા ઉમાકિશોરીદેવીનો તેમના ઉપર ઊંડો પ્રભાવ પડ્યો હતો. તેથી આનંદમોહન સર્વધર્મસમાનતામાં માનતા હતા. પોતાનાં સંતાનો સારી કેળવણી મેળવી…
વધુ વાંચો >બોઝ, ખુદીરામ
બોઝ, ખુદીરામ (જ. 3 ડિસેમ્બર 1889, હબીબપુર, પશ્ચિમ બંગાળ; અ. 11 ઑગસ્ટ 1908, મુઝફ્ફરપુર, બિહાર) : ભારતીય ક્રાંતિકાર. તેમના પિતા ત્રૈલોક્યનાથ નારજોલ રાજની જાગીરમાં મહેસૂલ ઉઘરાવવાની નોકરી કરતા હતા. તેમની માત્ર છ વર્ષની ઉંમરે માતા લક્ષ્મીપ્રિયાદેવીનું અને પછીના વરસે પિતાનું અવસાન થયું હોવાથી તેમને મોટી બહેને ઉછેર્યા હતા. તેમણે ધોરણ…
વધુ વાંચો >બોઝ, જગદીશચંદ્ર (સર)
બોઝ, જગદીશચંદ્ર (સર) (જ. 30 ઑક્ટોબર 1858, માયમેનસીંગ; અ. 23 નવેમ્બર, 1937, ગિરિડિહનગર) : બિનતારી (wireless) સંદેશાવ્યવહાર પ્રણાલીના પ્રથમ શોધક, જગપ્રસિદ્ધ ભૌતિકશાસ્ત્રી અને વનસ્પતિ-દેહવિદ્યાના નિષ્ણાત. કૉલકાતાની સેંટ ઝેવિયર્સ કૉલેજ તથા ઇંગ્લૅન્ડના કેમ્બ્રિજ વિશ્વવિદ્યાલયમાં શિક્ષણ પ્રાપ્ત કર્યું. 1879માં તેમણે બી.એ. (વિજ્ઞાન સાથે) અને બી.એસસી. લંડન યુનિવર્સિટીમાંથી પાસ કરી. 1885માં કૉલકાતાની પ્રેસિડેંસી…
વધુ વાંચો >બોઝ, દેવકી
બોઝ, દેવકી (જ. 25 નવેમ્બર 1898; અ. 11 નવેમ્બર 1971, કૉલકાતા) : બંગાળી અને હિન્દી ચલચિત્રોના નિર્માતા અને દિગ્દર્શક. તે અનોખા ફિલ્મસર્જક સાથે એક પત્રકાર પણ હતા. સાપ્તાહિક પત્ર ‘શક્તિ’માં કામ કરતા હતા. તેમણે ઉચ્ચ શિક્ષણ કૉલકાતામાં મેળવ્યું હતું. 1921માં અસહકાર આંદોલન દરમિયાન તેઓ શિક્ષણ છોડી સંઘર્ષમાં સામેલ થઈ ગયા.…
વધુ વાંચો >બોઝ, નંદલાલ
બોઝ, નંદલાલ (જ. 3 ડિસેમ્બર 1882, ખડ્ગપુર; અ. 16 એપ્રિલ 1966, શાંતિનિકેતન) : બંગાળ કલાશૈલીના સૌથી વધુ પ્રભાવશાળી અને યુગપ્રવર્તક ચિત્રકાર તથા કલાગુરુ. તેઓ અવનીન્દ્રનાથ ટાગોર, રવીન્દ્રનાથ ટાગોર, ઈ. બી. હૅવેલ અને ભગિની નિવેદિતાના ખાસ પ્રીતિપાત્ર હતા. 1903માં સુધીરાદેવી સાથે લગ્ન કર્યા બાદ 1905માં તેઓ કૉલકાતાની ‘ગવર્નમેન્ટ સ્કૂલ ઑવ્ આર્ટ’માં…
વધુ વાંચો >