૧૩.૨૭
બેરેન્સન બેનાર્ડથી બેલ્મોપાન
બેરેન્સન, બેનાર્ડ
બેરેન્સન, બેનાર્ડ (જ. 1865, લિથુનિયા; અ. 1959) : અગ્રણી કલાવિવેચક. 1875માં તેઓ અમેરિકા જઈ વસ્યા. ત્યાં હાર્વર્ડ ખાતે અભ્યાસ કર્યો. ઇટાલીની રેનેસાં સમયની કલાના અધિકૃત અને અગ્રણી વિવેચક તરીકે તેમણે નામના કાઢી. તેઓ અમેરિકાના નાગરિક બન્યા, પરંતુ 1900માં ઇટાલીમાં રહેવા ચાલ્યા ગયા. ઇટાલીમાં રહીને તેમણે થોકબંધ વિવેચનાત્મક સાહિત્ય સર્જ્યું. પોતાના…
વધુ વાંચો >બેરેન્સ પીટર
બેરેન્સ પીટર (જ. 14 એપ્રિલ 1868, હૅમ્બર્ગ, જર્મની; અ. 27 ફેબ્રુઆરી 1940, બર્લિન, જર્મની) : આધુનિક શૈલીના જર્મન સ્થપતિ. 1886થી 1889 દરમિયાન ડસેલ્ડર્ફ નગરમાં કન્સ્ટ્શૂલેમાં, કાર્લ્સ્રૂલેમાં તથા જુદા જુદા ચિત્રકારોના સ્ટુડિયોમાં ચિત્રકલાનો તેમણે અભ્યાસ કર્યો. 1890માં નેધરલૅન્ડનો પ્રવાસ કર્યો તથા મ્યુનિક (મ્યુનિખ) પાછા ફરી 1893માં ‘મ્યુનિક સેસેશન ગ્રૂપ ઑવ્ પેઇન્ટર્સ’ની…
વધુ વાંચો >બેરેસફૉર્ડ, જૅક
બેરેસફૉર્ડ, જૅક (જ. 1899; અ. 1977) : બ્રિટનના નિપુણ અને નામી હલેસાચાલક (oarsman). 1920થી 1936 દરમિયાન તેમણે ગ્રેટ બ્રિટન વતી ઓલિમ્પિક રમતોમાં 5 વાર ભાગ લીધો અને 3 સુવર્ણચંદ્રક તથા 2 રજતચંદ્રકના વિજેતા બન્યા. 1949માં તેમને ‘ઓલિમ્પિક ડિપ્લોમા ઑવ્ મેરિટ’નું સન્માન મળ્યું. હેન્લી ખાતે તેઓ ‘ડાયમંડ સ્કલ્સ’ના 4 વાર વિજેતા…
વધુ વાંચો >બેરેસફૉર્ડ, બ્રુસ
બેરેસફૉર્ડ, બ્રુસ (જ. 1940, સિડની, ઑસ્ટ્રેલિયા) : ફિલ્મ-દિગ્દર્શક. શરૂઆતમાં તેમણે સિડની ખાતે અભ્યાસ કર્યો. પછી 1966–71 દરમિયાન તેમણે બ્રિટિશ ફિલ્મ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ખાતે કામગીરી કરી. 1972માં તેમણે ‘ધી એડવેન્ચર્સ ઑવ્ બૅરી મૅકેન્ઝી’ નામનું પોતાનું પ્રથમ કથાચિત્ર બનાવ્યું. ઑસ્ટ્રેલિયાના ફિલ્મ-ઉદ્યોગમાં તેઓ અગ્રણી અને ચાવીરૂપ દિગ્દર્શક તરીકે ઊપસી આવ્યા. 1976માં ‘ડૉન્સ પાર્ટી’ તથા…
વધુ વાંચો >બેરો
બેરો : દફન-ટેકરા. તે માટી કે પથ્થરથી બનેલા હોય છે. તેના મુખ્ય બે પ્રકારો જોવા મળે છે : (1) નવપાષાણયુગના લાંબા ટેકરા અને (2) અંતિમ મધ્યપાષાણયુગના (પ્રારંભિક કાંસ્યયુગના) માનવોના દફન માટેના ગોળાકાર ટેકરા. દુનિયામાં આવા દફન-ટેકરાઓનાં ઘણાં ઉદાહરણો મળી આવે છે. લાંબા ટેકરાઓમાં માનવશબને કાષ્ઠપેટીમાં કે પથ્થરના પાટડાઓ વચ્ચે રાખીને…
વધુ વાંચો >બેરો (નદી)
બેરો (નદી) : આયર્લૅન્ડના મધ્યભાગમાં આવેલી, સ્લીવ બ્લૂમ પર્વતમાળામાંથી નીકળતી નદી. તે ત્યાંથી અગ્નિ દિશા તરફ 190 કિમી. લંબાઈમાં વહીને વૉટરફર્ડ બારામાં ઠલવાય છે. બારા નજીક તે નૉર (Nore) અને શુર (Suir) નદીઓને મળે છે. જ્યાંથી તે નીકળે છે તે પર્વતપ્રદેશના ઉપરવાસમાં લીક્સ (Leix) અને ઑફાલી (Offaly) પરગણાંઓમાં પૂર્વ તરફ…
વધુ વાંચો >બૅરોનેટ, ચીનુભાઈ માધવલાલ (સર)
બૅરોનેટ, ચીનુભાઈ માધવલાલ (સર) (જ. 26 મે 1864, અમદાવાદ; અ. 3 માર્ચ 1916, અમદાવાદ) : અમદાવાદના દાનવીર ઉદ્યોગપતિ. ગુજરાતના મિલઉદ્યોગના પિતા રાવબહાદુર રણછોડલાલ છોટાલાલના પૌત્ર. 1882માં મૅટ્રિકની પરીક્ષા પાસ કરીને કૉલેજમાં જોડાયા. થોડા સમય બાદ કૉલેજનો અભ્યાસ છોડીને દાદા સાથે શાહપુર મિલમાં જોડાયા અને ધંધાનો અનુભવ મેળવ્યો. 1898માં દાદાનું અને…
વધુ વાંચો >બેર્ડ, જૉન લૉગી
બેર્ડ, જૉન લૉગી (જ. 1888, હેલેન્સબર્ગ, પશ્ચિમ સ્કૉટલૅન્ડ) : પ્રસિદ્ધ અંગ્રેજ વિદ્યુત-ઇજનેર અને ટેલિવિઝનનો પ્રારંભ કરનારા નિષ્ણાત. વિદ્યુત-ઇજનેરી વિશે તેમણે ગ્લાસગો યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કર્યો. 1922માં તેમણે હૅસ્ટિંગ્ઝ ખાતે વસવાટ સ્વીકાર્યો અને ત્યાં ટેલિવિઝનની શક્યતા વિશે સંશોધન આરંભ્યું. 1926માં તેમણે સર્વપ્રથમ ટેલિવિઝન-પ્રતિબિંબ(image)નું નિદર્શન કર્યું. તેમની 30-લાઇન યંત્રસંચાલિત સ્કૅનિંગ પદ્ધતિ બીબીસીએ 1929માં…
વધુ વાંચો >બેર્ડે, લક્ષ્મીકાન્ત
બેર્ડે, લક્ષ્મીકાન્ત (જ. 19 ઑક્ટોબર 1951) : હિંદી અને મરાઠી ચલચિત્રો તથા મરાઠી રંગભૂમિના હાસ્યકલાકાર. ચલચિત્રોમાં હાસ્યકલાકારોની ભૂમિકાઓ નગણ્ય થવા માંડી હતી એવા સમયે પણ હાસ્યકલાકાર બનવાનું જ સપનું સેવનાર લક્ષ્મીકાન્ત બેર્ડેએ લાંબો સમય સંઘર્ષ કર્યો. એક એક ટંક જમવાના સાંસા હોય એવા પરિવારમાં સતત અભાવો વચ્ચે ઊછરેલા લક્ષ્મીકાન્તે સાત-આઠ…
વધુ વાંચો >બેર્લિનર, એમિલ
બેર્લિનર, એમિલ (જ. 1851, હૅનૉવર, જર્મની; અ. 1929) : જર્મનીના સંશોધક. તેમણે કારકિર્દીનો પ્રારંભ કર્યો તાલીમાર્થી પ્રિન્ટર તરીકે. પછી 1870માં સ્થળાંતર કરીને અમેરિકા ગયા. ત્યાં ‘બેલ ટેલિફોન કંપની’માં જોડાયા અને એ કંપનીના મુખ્ય ઇન્સ્પેક્ટરના હોદ્દા સુધી પહોંચ્યા. 1876 પછીનાં વર્ષોમાં તેમણે ઍલેક્ઝાન્ડર ગ્રેહામ બેલના ટેલિફોનમાં અનેક સુધારા પ્રયોજ્યા અને તે…
વધુ વાંચો >બૅલિની, જંતિલે
બૅલિની, જંતિલે (જ. 1429, વેનિસ, ઇટાલી; અ. 1507) : રેનેસાંના ઇટાલિયન ચિત્રકાર. ચિત્રકાર જૅકોપો બૅલિનીના પુત્ર. 1470માં પિતા જૅકોપોના મૃત્યુ સુધી જંતિલેએ પિતાના સ્ટુડિયોમાં તાલીમ લીધી. સ્વતંત્ર રીતે કામ કરતા થયા ત્યારે તેમની ગણના વેનિસના ટોચના ચિત્રકારોમાં થવા લાગી. રોમન સમ્રાટ ફ્રેડરિક ત્રીજાએ જંતિલેને દરબારી ચિત્રકારનો દરજ્જો આપ્યો. સમ્રાટે 1479માં…
વધુ વાંચો >બૅલિની, જિયોવાની
બૅલિની, જિયોવાની (જ. 1430, વૅનિસ, ઇટાલી; અ. 1516) : રેનેસાંના ઇટાલિયન ચિત્રકાર. પિતા જૅકોપો બૅલિનીના સ્ટુડિયોમાં તેમણે તાલીમ મેળવી. ચિત્રકાર આન્દ્રેઆ માન્તેન્યાની શૈલીનો જિયોવાની પર ઘેરો પ્રભાવ જોવા મળે છે. પરંતુ ચિત્રકલામાં તેમની નિજી સિદ્ધિઓ તેને રેનેસાંના ટોચના કલાકારોમાં સ્થાન અપાવે છે. તેમના શિષ્યોમાં જ્યૉર્જોને તથા ટિશ્યોં જેવા મહાન ચિત્રકારોનો…
વધુ વાંચો >બૅલિની, જૅકોપો
બૅલિની, જૅકોપો (જ. 1400, વેનિસ, ઇટાલી; અ. 1470) : રેનેસાંના ઇટાલિયન ચિત્રકાર. જંતિલે દ ફૅબ્રિયાનોના હાથ નીચે જૅકોપોએ 1423માં તાલીમ લીધી હતી. જૅકોપોનાં ચિત્રોમાં ઘણી ઊંડી ગૉથિક અસર જોવા મળે છે. માત્ર ચાર જ ચિત્રો એવાં બચ્યાં છે, જે જૅકોપોએ જ ચીતર્યાં છે તેમ નિ:શંક કહી શકાય. આ ચિત્રોમાં માનવ-આકૃતિઓ…
વધુ વાંચો >બેલિન્સ્કી, વિસારિયૉન ગ્રિગોરિયેવિચ
બેલિન્સ્કી, વિસારિયૉન ગ્રિગોરિયેવિચ (જ. 11 જૂન 1811, વિયાપોરી, રશિયા; અ. 7 જૂન 1848, સેન્ટ પીટર્સબર્ગ) : રશિયન સાહિત્યના ખ્યાતનામ વિવેચક. તેઓ રશિયાના મૂલગામી બુદ્ધિમાનોના ‘પિતામહ’ તરીકે ઓળખાતા હતા. મૉસ્કો યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ પૂરો કર્યા બાદ પત્રકાર તરીકે કારકિર્દીનો પ્રારંભ (1832). તેમના નોંધપાત્ર વિવેચનાત્મક લેખો 1834માં ‘મોલ્વા’ નામના અખબારમાં પ્રસિદ્ધ થયા હતા.…
વધુ વાંચો >બૅલિસ, વિલિયમ મૅડોક (સર)
બૅલિસ, વિલિયમ મૅડોક (સર) (જ. 1860, વૉલ્વર હૅમ્પટન, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1924) : દેહધર્મવિદ્યા(physiology)ના અગ્રણી નિષ્ણાત. તેમણે લંડનની યુનિવર્સિટી કૉલેજ ખાતે વિજ્ઞાનનો અભ્યાસ કર્યો અને 1888થી 1924 દરમિયાન ત્યાં દેહધર્મવિદ્યા વિશે અધ્યાપનકાર્ય કર્યું. તેમણે મોટા ભાગનું સંશોધનકાર્ય તેમના સાથી અર્નેસ્ટ હેનરી સ્ટાલિંગના સહયોગમાં કર્યું. એમાં સૌથી મહત્વની સંશોધન-કામગીરી તે કાર્ડિયો-વૅસ્ક્યુલર તંત્રનો…
વધુ વાંચો >બેલિંગશૉસેન સમુદ્ર
બેલિંગશૉસેન સમુદ્ર (બેલજિકા સમુદ્ર) : દક્ષિણ અમેરિકાના દક્ષિણ છેડા પરની હૉર્નની ભૂશિરથી નૈર્ઋત્ય તરફ આવેલો ઍન્ટાર્ક્ટિકા ખંડ નજીકનો સમુદ્ર. તે 65°થી 72° દક્ષિણ અક્ષાંશ અને 70°થી 110° પશ્ચિમ રેખાંશ વચ્ચે વિસ્તરેલો છે. ફૅબિયન ગૉટલિબ ફૉન બેલિંગશૉસેને 1819માં આ સમુદ્રની શોધ કરેલી, તેના નામ પરથી આ સમુદ્રને નામ અપાયેલું છે. વિશાળ…
વધુ વાંચો >બેલી, આંદ્રે
બેલી, આંદ્રે (જ. 1880, મૉસ્કો; અ. 1934) : નામી રુસી નવલકથાકાર, કવિ અને વિવેચક. મૂળ નામ બૉરિસ નિકોલેવિચ બ્યુગેવ. તેઓ અગ્રણી પ્રતીકવાદી (symbolist) લેખક હતા. શરૂઆતમાં તેઓ ધર્મશાસ્ત્રના તત્વજ્ઞાની વ્લાદિમીર સૉલોવિવના સંપર્કમાં અને પછી તેમના પ્રભાવ હેઠળ આવ્યા. મૉસ્કો યુનિવર્સિટીમાં હતા ત્યારે તેમણે અવનતિ-વિષયક કાવ્યો લખ્યાં, જે ‘ધ નૉર્ધર્ન સિમ્ફની’(1902)માં…
વધુ વાંચો >બેલુર
બેલુર (Belur) : કર્ણાટક રાજ્યના હસન જિલ્લાનું તાલુકામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : 13° 08´ ઉ. અ. અને 75° 15´ પૂ. રે. તેની વાયવ્યમાં 70 કિમી. અંતરે ચિકમગલુર, અગ્નિકોણમાં 50 કિમી. અંતરે હસન અને પશ્ચિમે 200 કિમી. અંતરે મેંગલોર શહેર આવેલાં છે. ભૂપૃષ્ઠ-જળપરિવાહ-આબોહવા : બેલુરનો પ્રદેશ પશ્ચિમઘાટની હારમાળામાં આશરે 600 મીટરની ઊંચાઈ…
વધુ વાંચો >બેલુરનું ચેન્નાકેશવ મંદિર
બેલુરનું ચેન્નાકેશવ મંદિર (ઈ. 1174) : કર્ણાટક રાજ્યના બેલુર(જિ. હસન)માં આવેલું ચેન્નાકેશવ નામનું પ્રસિદ્ધ મંદિર. હોયસળ શૈલીએ બંધાયેલ મંદિર ઊંચા પ્રાકાર વચ્ચે નિર્મિત છે. મંદિરનું તલદર્શન અષ્ટભદ્રાકૃતિ સ્વરૂપનું છે. ઊંચા સુશોભિત પીઠ પર પૂર્વાભિમુખ ઊભેલ મંદિરનું પીઠ સહિતનું તલમાન 58 × 50 મીટરનું છે અને તે ગર્ભગૃહ, અંતરાલ, વિમાન (મંડપ) અને…
વધુ વાંચો >બેલૂર મઠ
બેલૂર મઠ : જુઓ કલકત્તા (કોલકાતા)
વધુ વાંચો >