૧૩.૨૪
બેકર બૉરિસથી બેન-ત્સવી ઇત્ઝાક
બૅચલર, જૉય
બૅચલર, જૉય (જ. 1914; હર્ટફર્ડશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1991) : જીવંત (animated) કાર્ટૂનનાં નિર્માત્રી. તેમણે કારકિર્દીનો પ્રારંભ કર્યો ‘હાર્પર બાઝાર’માં ફૅશન આર્ટિસ્ટ તરીકે. 1935માં તેમણે ‘રૉબિનહુડ’ના નિર્માણ દ્વારા જીવંત કાર્ટૂનનો પ્રારંભ કર્યો. 1941માં તેમણે સાથી નિર્માતા જૉન હલ્સ સાથે લગ્ન કર્યાં. બંનેએ સાથે મળીને હલ્સ બૅચલર ઍનિમેશન યુનિટની સ્થાપના કરી. તેમણે…
વધુ વાંચો >બેજબરુવા, લક્ષ્મીનાથ દીનાનાથ
બેજબરુવા, લક્ષ્મીનાથ દીનાનાથ (જ. નવેમ્બર 1868, આહતગુરિ; અ. 26 માર્ચ 1938, દિબ્રુગઢ) : અસમિયા નિબંધકાર, નાટકકાર, કથાકાર અને કવિ. અસમિયા રાષ્ટ્રગીત ‘ઓ મોર આપોનાર દેશ’ના સર્જક. પ્રાથમિક શિક્ષણ ગુવાહાટી તથા શિવસાગરમાં. શિવસાગરની પ્રવેશ પરીક્ષા પાસ કરી (1886), ઉચ્ચ અભ્યાસાર્થે કૉલકાતાની જનરલ ઍસેમ્બ્લી કૉલેજમાંથી સ્નાતક થયા (1890). એમ.એ.બી.એલ.ની પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ ન…
વધુ વાંચો >બેજર, ફ્રેડરિક
બેજર, ફ્રેડરિક (જ. 27 એપ્રિલ 1837, ડેન્માર્ક; અ. 22 જાન્યુઆરી 1922, કોપનહેગન) : 1908ના શાંતિના નોબેલ પુરસ્કારના સહવિજેતા. જીવનની શરૂઆતમાં બેજરે લશ્કરમાં ફરજ બજાવી અને પ્રશિયાની લડાઈ પછી છૂટા થતાં તેમણે સ્કૅન્ડિનેવિયાની એકતા, શાંતિ, સહકાર અને સ્ત્રીઓની મુક્તિ માટે કાર્ય શરૂ કર્યું. તેમણે ડેનિશ સ્ત્રી સંઘની રચના કરી. ડેન્માર્કને તટસ્થ…
વધુ વાંચો >બેજહૉટ, વૉલ્ટેર
બેજહૉટ, વૉલ્ટેર (જ. 3 ફેબ્રુઆરી 1826, લેંગપૉર્ટ, સમરસેટ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 24 માર્ચ 1877, ઇંગ્લૅન્ડ) : રાજ્યશાસ્ત્ર અને અર્થશાસ્ત્રના અંગ્રેજ વિદ્વાન. 1848માં તેઓ લંડનની યુનિવર્સિટી-કૉલેજમાંથી અનુસ્નાતક થયા. ત્યારબાદ ત્રણ વર્ષ કાયદાનો અભ્યાસ કર્યો. 1851માં તેઓ પૅરિસ ગયા અને ત્યાં લુઈ નેપોલિયન સામેના વિપ્લવ વિશે લેખો લખ્યા અને આંખોદેખી માહિતીને આધારે નેપોલિયનનો…
વધુ વાંચો >બેજિન્ગ (પેકિંગ)
બેજિન્ગ (પેકિંગ) : ચીનનું પાટનગર તથા શાંગહાઈ પછી દેશમાં બીજા ક્રમે આવતું મોટામાં મોટું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 39° 55´ ઉ. અ. તથા 116° 25´ પૂ. રે. તે પેકિંગ નામથી પણ ઓળખાય છે. ઝિલી અથવા પો હે અથવા બોના અખાતથી અંદરના ભૂમિભાગમાં આશરે 160 કિમી.ને અંતરે ઉત્તર ચીનના મેદાની વિસ્તારમાં…
વધુ વાંચો >બેઝબૉલ
બેઝબૉલ : અમેરિકાની રાષ્ટ્રીય રમત. સ્થિર મગજ, ત્વરિત નિર્ણય-શક્તિ, ચપળ નજર અને ત્વરિત સ્નાયુકાર્ય માગી લેતી અમેરિકન પ્રજાની આ અત્યંત લોકપ્રિય મેદાની રમત છે. બેઝબૉલની ઉત્પત્તિ મૂળ અંગ્રેજી ‘રાઉન્ડર્સ’ નામની રમતમાંથી થઈ. લોકોક્તિ મુજબ આ રમતની શોધ ઈ. સ. 1839માં ‘એબનર ડાઉબ્લૅન્ડે’ નામના અમેરિકન લશ્કરી યુવાને કુપર સ્ટાઉન ન્યૂયૉર્કમાં કરી…
વધુ વાંચો >બેઝમેન્ટ
બેઝમેન્ટ : ભવનનો છેક નીચેનો એવો માળ જે જમીનમાં અંશત: કે પૂરેપૂરો આવેલો હોય. ક્યારેક જમીનના સ્તરેથી પણ એ શરૂ થતો હોય તો તે ઉપલા બધા મજલાઓથી ઓછી ઊંચાઈ ધરાવતો હોય છે. આંતરિક રચના પરત્વે તે તેની ઉપરના મુખ્ય મજલા સાથે સંલગ્ન હોય છે. ‘બેઝમેન્ટ’ સેલરથી ભિન્ન છે. બેઝમેન્ટનો ઉપયોગ…
વધુ વાંચો >બેઝિક અગ્નિકૃત ખડકો
બેઝિક અગ્નિકૃત ખડકો : જુઓ બેસાલ્ટ
વધુ વાંચો >બેઝિક ઇંગ્લિશ
બેઝિક ઇંગ્લિશ : અંગ્રેજી ભાષાના વિકાસ માટે વિચારાયેલું અત્યંત સરળ સ્વરૂપ. આ માટેનો સૌપ્રથમ વિચાર બ્રિટિશ લેખક અને ભાષાશાસ્ત્રી ચાર્લ્સ કે. ઑઝન(1889–1957)ને આવેલો. તેમાં અંગ્રેજી ભાષા પૂરતી આંતરરાષ્ટ્રીય આદાનપ્રદાન માટેની એકસરખી આધારભૂત એક રીત ઉપજાવાઈ છે. તેમના પુસ્તક ‘ધ મીનિંગ ઑવ્ મીનિંગ’(1923)માં બેઝિક ઇંગ્લિશ વિશે પ્રાથમિક વિચાર રજૂ થયો, જે…
વધુ વાંચો >બેટ દ્વારકા
બેટ દ્વારકા : ગુજરાત રાજ્યના જામનગર જિલ્લાના ઓખામંડળ તાલુકામાં આવેલો એક બેટ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 22° 27´થી 22° 29´ ઉ. અ. અને 69° 5´થી 69° 9´ પૂ. રે. વચ્ચે આવેલો છે. આ બેટ ઉપર ‘બેટ’ નામનું ગામ વસેલું છે. નજીકનાં અન્ય નાનાં ગામોમાં બાલાપુર, ખંભાળા અને પારનો સમાવેશ થાય…
વધુ વાંચો >બેકર, બૉરિસ
બેકર, બૉરિસ (જ. 22 નવેમ્બર 1967, લિમેન, જર્મની) : વિખ્યાત ટેનિસ-ખેલાડી. પિતાનું નામ કર્લ-હિન્ઝ બેકર અને માતાનું નામ એલવિસ બેકર. એના પિતાએ સ્થપતિનું કામ કરતાં બેકરના ઘરની નજીકમાં ટેનિસ સેન્ટર બાંધ્યું હતું. તે વખતે બૉરિસ ત્રણ વર્ષનો હતો. બૉરિસને એના પિતા તાલીમ આપતા હતા, તેથી તેનામાં ટેનિસની રમત પ્રત્યેનો લગાવ…
વધુ વાંચો >બેકર, સૅમ્યુઅલ (સર)
બેકર, સૅમ્યુઅલ (સર) (જ. 1821, લંડન, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1893) : અંગ્રેજ સાહસવીર. તેમણે નાઈલ નદીનાં મૂળ સ્થાનોની શોધ માટે સાહસપ્રવાસ ખેડ્યો અને 1864માં ગૉન્ડોકૉરો ખાતે સ્પેક તથા ગ્રાન્ટ સાથે ભેટો થયો. 1864માં નાઈલ નદી જેમાં આવી ભળે છે તે અંતરિયાળ દરિયા (inland sea) સુધી પહોંચ્યા અને તેને ‘ઍલ્બર્ટ ન્યાન્ઝા’ એવું…
વધુ વાંચો >બેકારી
બેકારી : વ્યક્તિ પાસે કામ કરવાની શક્તિ હોય અને કામ કરવાની ઇચ્છા હોય, પરંતુ તેને પ્રવર્તમાન વેતનના દર પ્રમાણે કામ ન મળતું હોય ત્યારે તે વ્યક્તિ બેકાર છે તેમ કહેવાય. જ્યારે કોઈ પણ વ્યક્તિ બેકાર હોય ત્યારે આ બેકારી તેના માટે એક ગંભીર વ્યક્તિગત પ્રશ્ન ગણાય, પરંતુ આવા થોડાઘણા લોકો…
વધુ વાંચો >બેકી
બેકી : ઓરિસા મંદિરશૈલીમાં શિખર ઉપરનો કંઠનો નળાકાર પથ્થર. ઓરિસાના રેખા-દેઉલના શિખર પર આમલકનો વર્તુળાકાર પથ્થર બેસાડવા માટે આ પથ્થર વપરાય છે. આ પથ્થરના પ્રયોગથી શિખરનું ઊર્ધ્વ દર્શન અત્યંત પ્રભાવશાળી બને છે. ભુવનેશ્વરના લિંગરાજ મંદિર અને પુરીના જગન્નાથ મંદિરમાં 38થી 46 મીટર ઊંચાઈએ 9 મીટર જેટલો વ્યાસ ધરાવતા વિશાળ આમલકને…
વધુ વાંચો >બેકેટ, સેંટ ટૉમસ
બેકેટ, સેંટ ટૉમસ (જ. 21 ડિસેમ્બર 1118, લંડન; અ. 29 ડિસેમ્બર 1170, કૅન્ટરબરી, કૅન્ટ, ઇંગ્લૅન્ડ) : ખ્રિસ્તી ધર્મના શહીદ. રોમન કૅથલિક પંથના સંત તરીકે પ્રતિષ્ઠા (1173). ચાન્સેલર ઑવ્ ઇંગ્લૅન્ડ (1155–62) અને આર્ચબિશપ ઑવ્ કૅન્ટરબરી (1162–70). રાજા હેન્રી બીજા સાથે વૈમનસ્ય થતાં કૅન્ટરબરીના દેવળમાં જ તેમની નિર્મમ હત્યા. નૉર્મન વંશના ‘લિટર…
વધુ વાંચો >બેકેટ, સૅમ્યુઅલ બાર્કલે
બેકેટ, સૅમ્યુઅલ બાર્કલે (જ. 13 એપ્રિલ 1906, ફૉક્સરૉક, ડબ્લિન, આયર્લૅન્ડ; અ. 1989) : સાહિત્ય માટેના 1969ના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા. અંગ્રેજી અને ફ્રેન્ચ ઉભય ભાષાઓના નવલકથાકાર, નાટ્યકાર અને કવિ. ઍબ્સર્ડ થિયેટરના મુખ્ય નાટ્યકાર. જન્મ પ્રૉટેસ્ટન્ટ ઍંગ્લો-આઇરિશ પરિવારમાં. પિતા તોલ-માપ પર દેખરેખ રાખનાર અધિકારી. માતા ઊંડી ધાર્મિક વૃત્તિવાળાં. શિક્ષણ ઉત્તર આયર્લૅન્ડની પૉર્ટોરા…
વધુ વાંચો >બેકેનબાવર, ફ્રાન્ઝ
બેકેનબાવર, ફ્રાન્ઝ (જ. 1945, મ્યૂનિક, જર્મની) : ફૂટબૉલની રમતના મહાન ખેલાડી. આ રમતના ખેલાડી બનવા ઉપરાંત પ્રશિક્ષક (coach), મૅનેજર અને વહીવટકર્તા તરીકે – એમ વિવિધ રીતે તેઓ 1970ના દાયકા દરમિયાન જર્મનીમાં ફૂટબૉલ રમતના ક્ષેત્રે એક પ્રભાવક અને જોશીલું પ્રેરકબળ બની રહ્યા. 1972માં યુરોપિયન નૅશન્સ કપમાં પશ્ચિમ જર્મનીની રાષ્ટ્રીય ટીમને તેમના…
વધુ વાંચો >બૅકેરલ, આન્ત્વાં આંરી
બૅકેરલ, આન્ત્વાં આંરી (જ. 15 ડિસેમ્બર 1852, પૅરિસ; અ. 25 ઑગસ્ટ 1908, લ કર્વાશિક, ફ્રાન્સ) : 1903ની સાલના ભૌતિકશાસ્ત્રના નોબેલ પારિતોષિક વિજેતા. સ્વયંસ્ફુરિત રેડિયો સક્રિયતા(spontaneous radioactivity)ની તેમની શોધની કદર રૂપે આ પારિતોષિક અર્પણ કરવામાં આવ્યું હતું. તેમના દાદા, નૅપોલિયન બોનાપાર્ટના સમયમાં એક નામાંકિત ભૌતિકશાસ્ત્રી હતા; તેમના પિતાએ આ કૌટુંબિક પરંપરા…
વધુ વાંચો >બેકેલાઇટ
બેકેલાઇટ : લિયો બેઇકલૅન્ડ દ્વારા 1909માં બનાવાયેલ પ્રથમ સંશ્લેષિત પ્લાસ્ટિક. ફીનૉલનું ફૉર્માલ્ડિહાઇડ સાથે સંઘનન કરવાથી પાઉડર સ્વરૂપે જે રેઝિન બને છે તે બેકેલાઇટ નામે જાણીતું છે. આ પાઉડરને ગરમ કરવાથી તેને ઘન સ્વરૂપે યથોચિત આકાર આપી શકાય છે. ફીનૉલની ફૉર્માલ્ડિહાઇડ સાથે પ્રક્રિયા કરતાં મિથિલોલ ફીનૉલ્સ (i) બને છે. આ પ્રક્રિયા…
વધુ વાંચો >બેકેસી, જ્યૉર્જ ફૉન
બેકેસી, જ્યૉર્જ ફૉન (જ. 3 જૂન 1899, બુડાપેસ્ટ, હંગેરી; અ. 13 જૂન 1972, હૉનોલુલુ) : ઈ. સ. 1961ના તબીબી વિદ્યા અને દેહધર્મવિદ્યા અંગેના નોબેલ પુરસ્કારવિજેતા. કાન દ્વારા સાંભળવાની ક્રિયા અંગે તેમણે સંશોધનકાર્ય હતું. તેઓ બર્ન યુનિવર્સિટી ખાતે રસાયણશાસ્ત્ર ભણ્યા હતા અને તેમણે બુડાપેસ્ટ યુનિવર્સિટીમાંથી 1923ની સાલમાં ભૌતિકશાસ્ત્રના વિષયમાં પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ…
વધુ વાંચો >