૨૪
સોઇન્કા, વોલથી સ્વોબોડા, લુડવિક
સોઇન્કા વોલ
સોઇન્કા, વોલ (જ. 13 જુલાઈ 1934, ઇસાટા, નાઇજિરિયા) : આફ્રિકન કવિ, નવલકથાકાર અને નાટ્યકાર. 1986ના સાહિત્યના નોબેલ પારિતોષિક વિજેતા. તેમનો ઉછેર એંગ્લિકન ચર્ચના કમ્પાઉન્ડમાં થયો હતો. બાળપણથી જ તેઓ તેજસ્વી વિદ્યાર્થી હતા. પિતા પ્રાથમિક શાળાના આચાર્ય હતા. અંગ્રેજી સામ્રાજ્યના વાતાવરણમાં ઉછેર થયો હોવા છતાં સોઇન્કા પોતાની યોરુબા જાતિની જીવનશૈલી અને…
વધુ વાંચો >સોકોટો (નદી)
સોકોટો (નદી) : પશ્ચિમ આફ્રિકામાં આવેલા નાઇજિરિયા દેશના વાયવ્ય ભાગમાં વહેતી નદી. તે કેમ્બી નદીના નામથી પણ ઓળખાય છે. અહીંના ઉત્તર ભાગમાં આવેલા ઉચ્ચપ્રદેશ પરના ફુંતુઆની દક્ષિણેથી તે નીકળે છે અને પહોળો વળાંક લઈને ઉગ્ર સમુત્પ્રપાતો(escarpments)ની વચ્ચે ખીણો અને ખાઈઓના સપાટ તળભાગમાં થઈને આશરે 320 કિમી.ની લંબાઈમાં સોકોટો રાજ્યના સોકોટો…
વધુ વાંચો >સોકોત્રા (Socotra)
સોકોત્રા (Socotra) : હિંદી મહાસાગરમાં યમન દેશની દરિયાઈ સીમામાં આવેલો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 12 30´ ઉ. અ. અને 54.0 પૂ. રે. ઉપર સ્થિત છે. ગુઆરડાફૂઈ (Guardafui) ખાડી અને અરબી સમુદ્રની વચ્ચે આવેલો છે. સોકોત્રા દ્વીપસમૂહમાં સોકોત્રા ટાપુ સૌથી મોટો છે. જેનું ક્ષેત્રફળ 3,665 ચો.કિમી. છે. આ સિવાય બીજા ચાર…
વધુ વાંચો >સૉક્રેટિસ
સૉક્રેટિસ (જ. ઈ. પૂ. 469, ઍથેન્સ, ગ્રીસ; અ. 399) : અત્યંત ઉમદા ચારિત્ર્ય ધરાવતો ‘ભારતીય ઋષિ’ના બિરુદને પાત્ર મહાન તત્વજ્ઞાની. જેમ રાષ્ટ્રપિતા ગાંધીજીએ ‘મારું જીવન એ જ મારો સંદેશ છે.’ – એમ કહેલું, તેમ સૉક્રેટિસે પણ કહેલું : ‘મારું જીવન એ જ મારું તત્વજ્ઞાન છે’. વિચાર જીવનમાં જ પ્રતિબિંબિત થવા…
વધુ વાંચો >સોગંદનામું (affidavit)
સોગંદનામું (affidavit) : કેટલીક અરજીઓમાં લખેલી વિગતોની પુષ્ટિ કરવા માટે તથા કેટલાક સંજોગોમાં ન્યાયાલય સમક્ષ પુરાવા તરીકે રજૂ કરવા સારુ લેવાતું સહીવાળું લેખિત નિવેદન. સામાન્ય રીતે તે જ્યુડિશ્યિલ ફર્સ્ટ ક્લાસ મૅજિસ્ટ્રેટ, મૅજિસ્ટ્રેટ, ન્યાયાધીશ કે નૉટરી અથવા અધિકૃત અધિકારી સમક્ષ લેવામાં આવતું હોય છે. આવું નિવેદન આપનારે તેમાં દર્શાવેલ હકીકતો સાચી…
વધુ વાંચો >સોગ્નાફિયૉર્ડ (Sognafjorden)
સોગ્નાફિયૉર્ડ (Sognafjorden) : નૉર્વેના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલું ફિયૉર્ડ. નૉર્વેનું લાંબામાં લાંબું અને ઊંડામાં ઊડું ફિયૉર્ડ. તેનો મુખભાગ બર્ગેનથી ઉત્તરે 72 કિમી.ને અંતરે આવેલો છે. ઉત્તર સમુદ્રમાં આવેલા દૂરતટીય સુલાના ટાપુ પરના સોલુંડથી સ્કિયોલ્ડેન સુધીની તેની લંબાઈ 203 કિમી. તથા વિસ્તાર 18,623 ચોકિમી. જેટલો છે. તેની મહત્તમ ઊંડાઈ 1,308 મીટર છે.…
વધુ વાંચો >સોચા જૂન સૂરતૂન (1990)
સોચા જૂન સૂરતૂન (1990) : સિંધી કવિ હરિકાંત-રચિત કાવ્યસંગ્રહ. આ કૃતિને કેન્દ્રીય સાહિત્ય અકાદમીનો 1991ના વર્ષનો પુરસ્કાર મળ્યો હતો. આ પુરસ્કૃત કાવ્યસંગ્રહની રચનાઓમાં બહુધા ભ્રમનિરસનનો ભાવ વણાયેલો છે; એ ઉપરાંત તેમાં આજના અસ્તવ્યસ્ત શહેરી જીવનમાંથી ઉદભવતી નવી સંકુલ સમસ્યાઓનું ચિત્રણ છે. મોટા ભાગનાં કાવ્યોમાં વેધક રાજકીય કટાક્ષનો આક્રોશ છે. તેમની…
વધુ વાંચો >સોજિત્રા
સોજિત્રા : આણંદ જિલ્લામાં આવેલું ગામ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 22° 32´ ઉ. અ. અને 72° 53´ પૂ. રે. પર તાલુકામથક પેટલાદથી 11 કિમી. દૂર આવેલું છે. સોજિત્રા ચરોતરના સમતળ, ફળદ્રૂપ પ્રદેશમાં આવેલું છે. તેની આજુબાજુની જમીન ગોરાડુ છે. આબોહવા વિષમ છે. ઉનાળા અને શિયાળાનાં સરેરાશ મહત્તમ અને લઘુતમ દૈનિક…
વધુ વાંચો >સોઝ હીરાનંદ
સોઝ, હીરાનંદ [જ. 19 મે 1922, જિ. મિયાંવાલી (હાલ પાકિસ્તાન)] : ઉર્દૂ લેખક અને કવિ. તેઓ ઉત્તર રેલવેમાંથી સેવાનિવૃત્ત થયા. ત્યાર બાદ લેખનપ્રવૃત્તિ આરંભી. 1994માં હરિયાણા ઉર્દૂ અકાદમીની કાર્યકારી સમિતિના સભ્ય તેમજ ફરીદાબાદની અંજુમન-અદબના સેક્રેટરી રહ્યા. તેમણે ઉર્દૂમાં 7 ગ્રંથો આપ્યા છે. તેમાં ‘કાગઝ કી દીવાર’ (1960), ‘સાહિલ, સમુન્દર ઔર…
વધુ વાંચો >સોડરબ્લૉમ લાર્સ એલૉફ નાથન (જોનાથન)
સોડરબ્લૉમ, લાર્સ એલૉફ નાથન (જોનાથન) (જ. 15 જાન્યુઆરી 1866, ટ્રોનો, સ્વીડન; અ. 12 જુલાઈ 1931, ઉપસાલા, સ્વીડન) : સ્વીડિશ ધર્મગુરુ, લુથેરન ખ્રિસ્તી દેવળના મુખ્ય બિશપ, અગ્રણી ધર્મશાસ્ત્રી તથા ખ્રિસ્તી દેવળોની એકતા મારફત આંતરરાષ્ટ્રીય સમજણ વિસ્તારવાનો સઘન પ્રયાસ કરવા બદલ 1930 વર્ષના શાંતિ માટેના નોબેલ પારિતોષિકના વિજેતા. ખ્રિસ્તી સંપ્રદાયોની એકતા તથા…
વધુ વાંચો >સ્ટૂગઝ ધ થ્રી
સ્ટૂગઝ, ધ થ્રી : હાસ્ય અભિનેતાની ત્રિપુટી. એમાં હાઉત્ઝ ભાઈઓ એટલે કે સૅમ્યુઅલ (જ. 1895) તથા મૉઝિઝ (જ. 1897) અને ત્રીજા અભિનેતા તે જૅરૉમ (જૅરી) (જ. 1911)નો સમાવેશ થાય છે. આ ત્રિપુટીનાં અનુક્રમે શૅમ્પ, મૉ અને કર્લી હેડ (માથે ટાલ હોવા છતાં) ઉપનામો હતાં. પ્રારંભમાં હાસ્યઅભિનેતા ટેડ હિલી સાથે તેમણે…
વધુ વાંચો >સ્ટેઇન એરૂલ (Stein Sir Aurel)
સ્ટેઇન, એરૂલ (Stein, Sir Aurel) (જ. 26 નવેમ્બર 1862, બુડાપેસ્ટ; અ. 26 ઑક્ટોબર 1943, કાબુલ, અફઘાનિસ્તાન) : હંગેરિયન બ્રિટિશ પુરાતત્વવિદ અને ભૂગોળવિદ. મધ્ય એશિયાના ખાસ કરીને ચીન અને તુર્કસ્તાનનાં તેમનાં પ્રવાસો અને સંશોધનોએ ઇતિહાસમાં ઘણો પ્રકાશ પાડ્યો છે. તેઓ 1888–99 દરમિયાન ઑરિયેન્ટલ કૉલેજ, લાહોર(હાલ પાકિસ્તાનમાં)ના આચાર્ય હતા. 1892માં તેમણે કલ્હણકૃત…
વધુ વાંચો >સ્ટેઇનબર્જર જૅક
સ્ટેઇનબર્જર, જૅક (જ. 25 મે 1921, બેડ કિસ્સિન્જન, જર્મની; અ. 12 ડિસેમ્બર 2020 જિનીવા) : 1988માં ભૌતિકવિજ્ઞાનના નોબેલ પારિતોષિકના લીઓન એમ લેન્ડરમાન અને મૅલ્વિન શ્વાટર્ઝ સાથે ન્યૂટ્રિનોને લગતાં સંશોધન માટેના સહવિજેતા અમેરિકન ભૌતિક વિજ્ઞાની. આ સંશોધનના લીધે દ્રવ્યની સૌથી ઊંડી સંરચના અને તેના ગતિવિજ્ઞાન પર સંશોધન કરવા નવી તકો ઊભી…
વધુ વાંચો >સ્ટૅક (stack)
સ્ટૅક (stack) : ઘસારાનાં પરિબળો દ્વારા તૈયાર થતું ટાપુ જેવા આકારનું ભૂમિસ્વરૂપ. દરિયાકિનારા નજીકનો ભૂમિભાગ અનુકૂળ સંજોગો હેઠળ દરિયાઈ મોજાંની અસરને કારણે જો બે બાજુથી ઘસાતો જાય તો એક લાંબા જિહવાગ્ર ભાગ જેવો ભૂમિઆકાર તૈયાર થાય છે. પછીથી આવો વિભાગ છેડાઓ પરથી પણ મોજાંઓની પછડાટને કારણે ઘસાઈ જાય છે અને…
વધુ વાંચો >સ્ટૅકમૅન ઇલ્વિન ચાર્લ્સ
સ્ટૅકમૅન, ઇલ્વિન ચાર્લ્સ (જ. 17 મે 1885, ઍલ્ગોમા, વિસ્કો, યુ.એસ.; અ. 22 જાન્યુઆરી 1979, સેન્ટ પોલ, મિને) : યુ.એસ.ના અગ્રણી (pioneer), વનસ્પતિરોગ-વિજ્ઞાની (pathologist) અને શિક્ષણવિદ. તેમણે ઘઉં અને અન્ય મહત્ત્વના અન્ન પાકોના રોગોની ઓળખ અને રોગ સામેના સંઘર્ષ માટેની પદ્ધતિઓ આપી. સ્ટૅકમૅને બી.એ. (1906), એમ.એ. (1910) અને પીએચ.ડી. (1913) પદવીઓ…
વધુ વાંચો >સ્ટૅગ (શૅરબજાર)
સ્ટૅગ (શૅરબજાર) : કંપનીએ બહાર પાડેલા નવા શૅરો અરજી કરીને ખરીદ્યા પછી તુરત જ વેચી કાઢીને નફો કમાવાના હેતુવાળો સટોડિયો. શૅરબજારના ખેલાડીઓની ઓળખ અંગ્રેજી ભાષામાં કેટલાંક પ્રાણીઓનાં નામથી આપવામાં આવે છે; દા. ત., તેજીવાળાને ‘Bull’ એટલે કે ‘સાંઢ’થી ઓળખવામાં આવે છે. એ જ પ્રમાણે તાજાં ઘાસ અને કૂંપળ ખાતા ‘Stag’…
વધુ વાંચો >સ્ટેટન આઇલૅન્ડ
સ્ટેટન આઇલૅન્ડ : ન્યૂયૉર્ક શહેરના પાંચ વિભાગો પૈકીનો એક વિભાગ. ભૌગોલિક સ્થાન : 40° 35´ ઉ. અ. અને 74° 09´ પ. રે.. તે ન્યૂયૉર્ક ઉપસાગરમાં મૅનહટ્ટન ટાપુથી નૈર્ઋત્યમાં 8 કિમી.ને અંતરે ટાપુ રૂપે આવેલો છે. તે ન્યૂયૉર્ક શહેરનો ઝડપથી વિકસતો જતો વિસ્તાર ગણાય છે. આ ટાપુ મૅનહટ્ટન સાથે ફેરીસેવાથી સંકળાયેલો…
વધુ વાંચો >સ્ટેટ મ્યુઝિયમ પટણા
સ્ટેટ મ્યુઝિયમ, પટણા (બિહાર) (સ્થાપના 1917) : બિહાર રાજ્ય-હસ્તકનું કલા-સંગ્રહાલય. તેમાં મૌર્યકાળ અને ત્યાર પછીના સમયનાં પથ્થર અને ટેરાકોટાની ઉત્તમ શિલ્પકૃતિઓનો સંગ્રહ છે. આ સંગ્રહને 1930માં યુરોપિયન, મુઘલ અને રાજપૂત સ્થાપત્ય શૈલી મુજબ બાંધેલા નવા મકાનમાં ખસેડવામાં આવ્યો હતો. સ્ટેટ મ્યુઝિયમ, પટણા (બિહાર) 1930માં યુરોપિયન, મુઘલ અને રાજપૂત સ્થાપત્ય શૈલી…
વધુ વાંચો >સ્ટેટ મ્યુઝિયમ લખનૌ
સ્ટેટ મ્યુઝિયમ, લખનૌ (સ્થાપના 1863) : માનવવિદ્યાવિષયક મ્યુઝિયમ. આ મ્યુઝિયમની સ્થાપના પ્રારંભમાં મ્યુનિસિપલ મ્યુઝિયમ તરીકે થયેલી. ત્યારે તેમાં પુરાતત્વ અને પ્રાકૃતિક ઇતિહાસના વિભાગ હતા. પછી પ્રાંતના જુદા જુદા ભાગમાંથી પ્રાપ્ત થયેલી વસ્તુઓ દ્વારા 1883માં તે પ્રાદેશિક મ્યુઝિયમ બન્યું. સ્ટેટ મ્યુઝિયમ, લખનૌમાં સ્તૂપ 1911માં તેને 4 મુખ્ય વિભાગોમાં પુનર્વ્યવસ્થિત કરવામાં આવ્યું…
વધુ વાંચો >સ્ટેટીસ (statice)
સ્ટેટીસ (statice) : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા પ્લમ્બેજિનેસી કુળની વનસ્પતિ. તેના મુખ્ય બે પ્રકાર છે : (1) બહુવાર્ષિક અને (2) વાર્ષિક (annual). મોટા ભાગની જાતો વાર્ષિક છે. તેનાં પુષ્પો ફૂલદાનીમાં લાંબો વખત ટકે છે. પુષ્પ શિયાળામાં બેસે છે. સ્ટેટીસને ‘sea lavender’ અથવા ‘sea pink’ પણ કહે છે. suworowy 40 સેમી.થી 45…
વધુ વાંચો >