ખંડ ૨૦
વિકરી, વિલિયમથી વૈંપટિ, ચિન્ન સત્યમ્
વિકરી, વિલિયમ
વિકરી, વિલિયમ (જ. 1914, વિક્ટૉરિયા, બ્રિટિશ કોલંબિયા, કૅનેડા; અ. 13 ઑક્ટોબર 1996, ન્યૂયૉર્ક) : અર્થશાસ્ત્ર માટેના નોબેલ પારિતોષિકના સહવિજેતા અમેરિકન અર્થશાસ્ત્રી. માત્ર અસમમિતીય માહિતી (asymetric information) જ ઉપલબ્ધ હોય તેવા સંજોગોમાં લેવાતા નિર્ણયો પાછળ કયા પ્રકારનાં પરિબળો કામ કરતાં હોય છે તેનું વિશ્લેષણ કરતો સિદ્ધાંત તારવવા બદલ 1996નું અર્થશાસ્ત્ર માટેનું…
વધુ વાંચો >વિકલ, શ્રીવત્સ
વિકલ, શ્રીવત્સ (જ. 1930, રામનગર, જમ્મુ; અ. 1970, તેજપુર, આસામ) : ડોગરી વિદ્વાન. પંડિત પરિવારમાં જન્મ. તેમણે નાની ઉંમરમાં તેમનાં માતાપિતા ગુમાવેલાં. તેથી અનુકૂળ સંજોગો માટે એક સ્થળેથી બીજા સ્થળે તેમને ભટકવું પડેલું. તે દરમિયાન તેઓ ક્ષયરોગનો ભોગ બન્યા હતા. તેમણે 20 વર્ષની વયે ટૂંકી વાર્તાઓ અને કાવ્યો લખવાનો પ્રારંભ…
વધુ વાંચો >વિકલ સમીકરણો
વિકલ સમીકરણો : x, y અને y ના x વિશેના વિકલન ફળોને સમાવતું કોઈ પણ સમીકરણ. દા.ત., વગેરે વિકલ સમીકરણો છે. વિકલ સમીકરણોનું જ્ઞાન ગણિત સિવાયની વિજ્ઞાનની અન્ય શાખાઓ તથા સમાજવિદ્યાની શાખાઓના અભ્યાસમાં પણ ઘણું ઉપયોગી છે. વિકલ સમીકરણમાં આવતા મહત્તમ કક્ષાના વિકલનફળની કક્ષાને વિકલ સમીકરણની કક્ષા (order) કહેવાય છે.…
વધુ વાંચો >વિકસિત અને વિકાસશીલ દેશો
વિકસિત અને વિકાસશીલ દેશો : માથાદીઠ આવકની કસોટીના આધાર પર કરવામાં આવેલું દુનિયાના દેશોનું વર્ગીકરણ. 1950-60ના દસકામાં દુનિયાના ગરીબ દેશોના આર્થિક વિકાસના પ્રશ્નોની ચર્ચા અર્થશાસ્ત્રીઓએ હાથ ધરી ત્યારે તેમણે વિશ્લેષણના હેતુ માટે દુનિયાના દેશોને બે વિભાગમાં વહેંચ્યા હતા. એ દસકાના ઉત્તરાર્ધમાં દુનિયાની માથાદીઠ આવક અમેરિકાના 200 ડૉલર જેટલી અંદાજવામાં આવી…
વધુ વાંચો >વિકળો
વિકળો : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સિલેસ્ટ્રેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Gymnosporia montana (Roth) Benth syn. spinosa (Forsk.) Flori (l syn – Maytenus emarginata) (સં. વિકંકત્; હિં. કંટાઈ, વંજ, બૈકલ; ગુ. વિકળો, બહેકળ) છે. તે ક્ષુપ કે નાના વૃક્ષ-સ્વરૂપે સમગ્ર ભારતમાં, ખાસ કરીને ડુંગરાળ જમીનમાં થાય છે. પર્ણપાતી (deciduous)…
વધુ વાંચો >વિકાચીભવન (devitrification)
વિકાચીભવન (devitrification) : કાચમય કણરચનાવાળા ખડકોની અમુક ચોક્કસ ખનિજ-ઘટકોમાં છૂટા પડવાની ઘટના. છૂટા પડતા ઘટકોમાં સામાન્ય રીતે ક્વાર્ટ્ઝ અને ફેલ્સ્પારના અતિસૂક્ષ્મ સ્ફટિકો હોય છે. કાચમય સ્થિતિમાં ઘનીભવન થયા પછીથી સ્ફટિકમય સ્થિતિમાં થતો ફેરફાર આ ઘટનાની ખાસિયત છે. ઑબ્સિડિયન કે પિચસ્ટૉન જેવા મળૂભૂત કાચમય અગ્નિકૃત ખડકમાંથી નાના પાયા પર થતા આ…
વધુ વાંચો >વિકાસ
વિકાસ : લોકોના જીવનધોરણને ઊંચે લઈ જતાં પરિવર્તનો. વિકાસનો ખ્યાલ આદર્શલક્ષી (normative) છે. તેથી તેમાં કયાં અને કેવાં પરિવર્તનોને વિકાસ ગણવો એ વિશે મતમતાંતર પ્રવર્તે છે. આને કારણે અર્થશાસ્ત્રીઓ વિકાસને બદલે આર્થિક વૃદ્ધિ (economic growth) કે વૃદ્ધિ(growth)ના ખ્યાલને પસંદ કરે છે; જેમાં કોઈ આદર્શ અભિપ્રેત નથી. આર્થિક વૃદ્ધિ એટલે રાષ્ટ્રના…
વધુ વાંચો >વિકાસનાં સોપાનો
વિકાસનાં સોપાનો : જુઓ સોપાનો, બાળવિકાસનાં.
વધુ વાંચો >વિકાસ બૅંકો
વિકાસ બૅંકો : આર્થિક વિકાસ માટે સહાયરૂપ બનતી બૅંકો. વિકાસ બૅંક અવિકસિત મૂડીબજાર તેમજ વ્યાપારી બૅંકોનું લાંબાગાળાનું ધિરાણ પૂરું પાડવાના આશયથી અસ્તિત્વમાં આવેલી સંસ્થા છે. તેનું કાર્ય મુખ્યત્વે નાણાકીય અછતને અનુરૂપ સહાય પૂરી પાડવાનું છે. આ ઉપરાંત તે તકનીકી સહાય તેમજ વિકાસ માટે તજ્જ્ઞો દ્વારા સલાહની પણ વ્યવસ્થા ગોઠવી આપે…
વધુ વાંચો >વિકાસ-વળતર
વિકાસ-વળતર : આયકર અધિનિયમ 1961 હેઠળ નવાં યંત્રો અને વહાણોની ખરીદકિંમતના નિર્દિષ્ટ દરે ધંધાની કરપાત્ર આવકમાંથી આપવામાં આવતી કપાત. દેશના ઝડપી ઔદ્યોગિક વિકાસ માટે વિશ્વભરની સરકારો જાહેર વિત્તવ્યવસ્થા હેઠળ વિવિધ યુક્તિ-પ્રયુક્તિઓ અજમાવે છે. ભારત સરકારે પણ તેવી યુક્તિ-પ્રયુક્તિઓ અજમાવી છે. સીધા કરવેરા હેઠળ સરકારે આવકવેરા દ્વારા આવી પ્રયુક્તિ અજમાવી છે.…
વધુ વાંચો >વિશ્વનાથન્, સીની
વિશ્વનાથન્, સીની (જ. 22 નવેમ્બર 1934, વેલુર, જિ. સાલેમ, તામિલનાડુ) : તમિળ વિવેચક. તાંજાવુર તમિળ યુનિવર્સિટીમાં ‘ભારતીઝ પોએટિક વકર્સ’ના મુખ્ય સંપાદક રહેલા. તેમણે અત્યાર સુધીમાં 40 ગ્રંથો આપ્યા છે. ‘ચક્રવર્ધિની’ (1979); ‘ભારતીચીન ‘ઇન્ડિયા’ કટ્ટુરાઇકલ’ (1985); ‘અરવિંદોઝ માકિમાઇ’ (1990) તેમના જાણીતા નિબંધસંગ્રહો છે. ‘મહાકવિ ભારતી : નૂલ પિયર કોવઇ’ (1981) ગ્રંથસૂચિ;…
વધુ વાંચો >વિશ્વનાથ પ્રતાપસિંગ
વિશ્વનાથ પ્રતાપસિંગ (જ. 25 જૂન 1931, અલ્લાહાબાદ) : અગ્રણી રાજકારણી અને ભારતના છઠ્ઠા વડાપ્રધાન. તેમનો જન્મ દહિયા કુટુંબમાં થયો હતો. માંડાના રાજા રામગોપાલ સિંગ કુટુંબીના નાતે તેમના કાકા થતા હતા. તેમણે પાંચ વર્ષની ઉંમરે વિશ્વનાથને દત્તક લીધા. માધ્યમિક શાળાનો અભ્યાસ તેમણે અલ્લાહાબાદ અને દહેરાદૂનમાં કર્યો; પરંતુ તેમની કિશોરાવસ્થા દત્તક લેવાયા…
વધુ વાંચો >વિશ્વનાથ રેડી, કેતુ
વિશ્વનાથ રેડી, કેતુ (જ. 10 જુલાઈ 1939, રંગસાંઈપુરમ્, જિ. કડપ્પા, આંધ્રપ્રદેશ) : તેલુગુ નવલકથાકાર. શ્રી વેંકટેશ્વર યુનિવર્સિટીમાંથી એમ.એ., પીએચ.ડી. અધ્યાપનની કારકિર્દી પછી ડૉ. બી. આર. આંબેડકર ઓપન યુનિવર્સિટીમાંથી તેલુગુ સ્ટડીઝના પ્રાધ્યાપક તરીકે નિવૃત્ત. હાલ લેખનની સ્વતંત્ર કારકિર્દી. તેઓ એ. પી. પ્રોગ્રેસિવ રાઇટર્સ યુનિયનના અધ્યક્ષ (1996); તેલુગુ અકાદમીના સંપાદક મંડળના સભ્ય…
વધુ વાંચો >વિશ્વનાથ સિંહ, મહારાજ
વિશ્વનાથ સિંહ, મહારાજ (જ. 1789 – અ. 1854) : રિવા રાજ્યના મહારાજ જૂ દેવ. પિતા મહારાજ જયસિંહ કવિ હોવા ઉપરાંત અનન્ય સાહિત્યોપાસક હતા. તેમનું ઈ. સ. 1833માં મૃત્યુ થતાં વિશ્વનાથ સિંહ રાજગાદી પર બેઠા અને 21 વર્ષો સુધી શાસન કર્યું. પોતે રામભક્તિના અનન્ય આરાધક કવિ હતા. તેમને શૃંગાર-પ્રધાન રામભક્તિના પ્રમુખ…
વધુ વાંચો >વિશ્વબૅંક
વિશ્વબૅંક : યુદ્ધોત્તર વિશ્વના વિકસતા દેશોને આર્થિક સહાય પૂરી પાડી તેમના ઝડપી વિકાસમાં મદદરૂપ થવા તથા આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાપારને પ્રોત્સાહન આપવા સ્થપાયેલી આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થા. યુદ્ધ પછીના આંતરરાષ્ટ્રીય આર્થિક પ્રશ્નોની વિચારણા માટે રાષ્ટ્રસંઘના આશ્રયે 44 દેશોના પ્રતિનિધિઓની પરિષદ 1944માં બ્રેટનવુડ્ઝ ખાતે યોજાઈ હતી. તેના ફલ સ્વરૂપે આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાભંડોળ (International Monetary Fund ટૂંકમાં…
વધુ વાંચો >વિશ્વભારતી
વિશ્વભારતી : જુઓ શાંતિનિકેતન.
વધુ વાંચો >વિશ્વમાનવ (સામયિક)
વિશ્વમાનવ (સામયિક) : માનવીય મૂલ્યોની પ્રતિષ્ઠા ઝંખતું સામયિક. તેની શરૂઆત ભોગીભાઈ ગાંધીએ જાન્યુઆરી 1958માં કરી. (જાન્યુઆરી 1958થી જુલાઈ 1958 સુધી ‘માનવ’; પછીથી ‘વિશ્વમાનવ’). તેમાં સાહિત્યવિભાગ સુરેશ જોષીને, કલાવિભાગ ગુલામ મોહમ્મદ શેખને તથા વિજ્ઞાનવિભાગ મધુકર શાહને સુપરત કરેલા. આધુનિકતાની આબોહવા રચાવાની શરૂઆત આ સામયિકથી થઈ. એ પછી સુરેશ જોષીનું ‘ક્ષિતિજ’ શરૂ…
વધુ વાંચો >વિશ્વયુદ્ધ (પ્રથમ)
વિશ્વયુદ્ધ (પ્રથમ) (1914-1918) : વીસમી સદીના બીજા દાયકામાં મુખ્યત્વે યુરોપમાં લડાયેલું, વિશ્વના ઘણાખરા અગત્યના દેશોને સંડોવતું યુદ્ધ. વીસમી સદીની કેટલીક મહત્વની ઘટનાઓમાં પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધને સૌપ્રથમ અગત્યની ઘટના માનવામાં આવે છે. એટલા માટે કે ભૂતકાળમાં આટલા વિશાળ પાયા ઉપર, દુનિયાના લગભગ બધા અગત્યના દેશોને સંડોવતું યુદ્ધ લડાયું ન હતું. તેમાં નવીન…
વધુ વાંચો >વિશ્વયુદ્ધ, દ્વિતીય (1939-1945)
વિશ્વયુદ્ધ, દ્વિતીય (1939-1945) : વિશ્વના પાંચેય ખંડોના 47 દેશોને સંડોવતું, વીસમી સદીના ચોથા અને પાંચમા દાયકામાં થયેલું ભયંકર યુદ્ધ. પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ બાદ વિશ્વમાં શાંતિ તથા સલામતી જાળવવા માટે તથા ફરીથી ભયંકર માનવસંહાર થાય નહિ તે વાસ્તે રાષ્ટ્રસંઘની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી; તેમ છતાં માત્ર બે દાયકા બાદ વધુ ભયંકર વિશ્વયુદ્ધ…
વધુ વાંચો >વિશ્વર અન્ના (રૉમેર્સ ડોચ્ટર) Visscher Anna (Roemers dochter)
વિશ્વર, અન્ના (રૉમેર્સ ડોચ્ટર) Visscher, Anna (Roemers dochter) (જ. 22 ફેબ્રુઆરી 1583, ઍમસ્ટરડૅમ; અ. 6 ડિસેમ્બર 1651, આલ્કમાર, નેધરલૅન્ડ) : ડચ કવયિત્રી. રેનેસાંસ યુગના પંડિત પિતા રૉમર વિશ્વરની પુત્રી. અન્નાની બહેન મારિયા ટેસ્સેલસ્ચેડ પણ સાહિત્યક્ષેત્રે પ્રતિભાવંત નામ હતું. કૉન્સ્ટૅન્જિન હાઇજેન્ઝ અને પીટર કૉર્નેલિઝૂન હૂફ્ટ જેવા કવિઓએ અન્નાની કવિતાના મુક્તકંઠે વખાણ…
વધુ વાંચો >