ખંડ ૧૯
લેઇસ વિંગ બગથી વાંસદા
લેઇસ વિંગ બગ
લેઇસ વિંગ બગ : રીંગણ, કેળ, તુલસી વગેરેમાં નુકસાન કરતી જીવાત. વૈજ્ઞાનિક નામ Urentius hystricellus છે. તેનો સમાવેશ Hemiptera શ્રેણીના Tingidae કુળમાં થયેલ છે. આ બગ 2.4 મિમી. લંબાઈ અને 0.9 મિમી. પહોળાઈ ધરાવે છે. તે કાળાશ પડતા બદામી રંગના હોય છે. માદા સહેજ ટૂંકી અને સહેજ પહોળી હોય છે.…
વધુ વાંચો >લેઉઆ, રાઘવજી થોભણભાઈ
લેઉઆ, રાઘવજી થોભણભાઈ (જ. 1 ઑગસ્ટ 1909, અમરેલી, ગુજરાત; અ. 2 માર્ચ, 1983) : નિષ્ઠાવાન રાજકારણી અને ગુજરાત વિધાનસભાના પૂર્વઅધ્યક્ષ. ગરીબ શ્રમજીવી વણકર પરિવારમાં જન્મેલા રાઘવજીભાઈને બાળપણથી અસ્પૃદૃશ્યતાનો અનુભવ થયો, પરંતુ વડોદરા રાજ્યની ફરજિયાત શિક્ષણની નીતિને કારણે શિક્ષણ મેળવી શક્યા. તેજસ્વી વિદ્યાર્થી તરીકે પહેલા નંબરે તેઓ પાસ થતા. શાળાજીવનમાં અસ્પૃદૃશ્યતાના…
વધુ વાંચો >લેઑકોઑન (શિલ્પ) (Laocoon)
લેઑકોઑન (શિલ્પ) (Laocoon): પ્રાચીન ગ્રીક આરસ-શિલ્પ. તે કૉર્ટિલ દેલ બેલવેડર, વૅટિકનમાં આવેલું છે. તેમાં એપૉલોના ટ્રોજન પાદરી લેઑકોઑન તથા તેમના 2 પુત્રો પર સર્પોના આક્રમણનો વિષય કંડારાયો છે. લેઑકોઑનના અવસાનને ટ્રોજનો તેમના શહેર માટેની એક અપશુકનરૂપ ઘટના જ નહિ, પણ દેવી એથીનાએ ફરમાવેલી એક પ્રકારની સજા પણ માનતા હતા; કેમ…
વધુ વાંચો >લેઓપાર્દી, જાકોમો
લેઓપાર્દી, જાકોમો (જ. 29 જૂન 1798, રીકાનાતી, પેપલ સ્ટેટ્સ, ઇટાલી; અ. 14 જૂન 1837, નેપલ્સ) : ઇટાલિયન કવિ, તત્વજ્ઞાની અને સાક્ષર. પોતાના વિદ્વત્તાપૂર્ણ ચિંતનશીલ ગ્રંથો અને ઉત્તમ ઊર્મિકાવ્યો થકી તેઓ ઓગણીસમી સદીના એક મૂર્ધન્ય સાહિત્યકારની પ્રતિષ્ઠા પામ્યા છે. ઉંમરના પ્રમાણમાં ઘણા સમજણા અને પીઢ, પરંતુ જન્મજાત ખોડખાંપણ ધરાવતા લેઓપાર્દીનો જન્મ…
વધુ વાંચો >લેક ડિસ્ટ્રિક્ટ
લેક ડિસ્ટ્રિક્ટ : વાયવ્ય ઇંગ્લૅન્ડના કુમ્બ્રિયા પરગણામાં આવેલો સરોવરો અને પર્વતોથી બનેલો રળિયામણો પ્રદેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 54° 30´ ઉ. અ. અને 3° 10´ પ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 1,800 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર-દક્ષિણ લંબાઈ આશરે 48 કિમી. અને પૂર્વ-પશ્ચિમ પહોળાઈ આશરે 40 કિમી. જેટલી છે.…
વધુ વાંચો >લૅકોલિથ (Laccolith)
લૅકોલિથ (Laccolith) : એક પ્રકારનું સંવાદી અંતર્ભેદક. તે ક્ષૈતિજ કે તદ્દન આછા નમનવાળી સ્તરશ્રેણીમાં સ્તરોને સમાંતર ગોઠવાયેલું હોય છે. આ પ્રકારનું અંતર્ભેદન નીચે તૈયાર થયેલા મૅગ્માસંચયમાંથી અત્યંત બળપૂર્વક ઘૂસી જઈને બિલાડીના ટોપની જેમ કે છત્રી આકારમાં ઊંચકાઈને ગોળ સ્વરૂપ ધારણ કરતું હોય છે. સાથે સાથે ઉપરના સ્તરોને પણ બળપૂર્વક ઊંચકીને,…
વધુ વાંચો >લૅક્ટિક અતિઅમ્લતાવિકાર (lactic acidosis)
લૅક્ટિક અતિઅમ્લતાવિકાર (lactic acidosis) : લૅક્ટિક ઍસિડનું લોહીમાં પ્રમાણ વધવાથી થતો શારીરિક વિકાર. લૅક્ટિક ઍસિડને દુગ્ધામ્લ કહે છે. તેથી આ વિકારને અતિદુગ્ધામ્લવિકાર પણ કહેવાય. તેમાં મુખ્ય વિકારો રૂપે શરીરમાં તીવ્ર અમ્લતાવિકાર (acidosis), લોહીનું ઘટેલું pH મૂલ્ય (7.3 કે ઓછું), રુધિરરસમાં બાયકાર્બોનેટનું ઘટેલું પ્રમાણ (15 મિ. ઈ. ક્વિ./લિ.થી ઓછું), વધતો જતો…
વધુ વાંચો >લૅક્ટિક ઍસિડ
લૅક્ટિક ઍસિડ : કાર્બોક્સિલિક ઍસિડ તરીકે ઓળખાતા વર્ગનું એક કાર્બનિક સંયોજન. તે α-હાઇડ્રૉક્સિપ્રૉપિયોનિક ઍસિડ અથવા 2-હાઇડ્રૉક્સિપ્રૉપેનૉઇક ઍસિડ તરીકે પણ ઓળખાય છે. સૂત્ર : CH3CHOHCOOH. તે કેટલાક છોડવાઓના રસમાં, પ્રાણીઓના લોહી તથા સ્નાયુઓમાં જોવા મળે છે. દહીં, ચીઝ, છાશ (butter milk) જેવી આથવણ દ્વારા બનતી ખાદ્ય ચીજોમાં તે મુખ્ય એસિડિક ઘટક…
વધુ વાંચો >લૅક્ટોઝ-અસહ્યતા (lactose intolerance)
લૅક્ટોઝ-અસહ્યતા (lactose intolerance) : દૂધમાંની શર્કરાને પચાવી શકવાની અક્ષમતાને કારણે ઉદભવતો વિકાર. દૂધમાંની શર્કરાને દુગ્ધશર્કરા (lactose) કહે છે. તે ખાંડ કરતાં 84 % ઓછી ગળી હોય છે. તે સફેદ ભૂકા જેવી હોય છે અને ઠંડા પાણીમાં સરળતાથી ઓગળતી નથી. ગાય અને ભેંસના દૂધમાં તે 4.5 % પ્રમાણમાં હોય છે. કેટલાંક…
વધુ વાંચો >લૅક્ટોબૅસિલસ (Lactobacillus)
લૅક્ટોબૅસિલસ (Lactobacillus) : દૂધને દહીંમાં ફેરવવામાં અત્યંત ઉપયોગી એવા જીવાણુ(bacteria)ની કેટલીક જાતો. આ જાતોમાં મુખ્યત્વે L. Casci, L. acidophilus અને L. bulgaricus જેવી જાતોનો સમાવેશ થાય છે. આ જીવાણુઓ ગ્રામધની (gram positive) પ્રકારના અને દંડ (rod) આકારના હોય છે. તેમના સંવર્ધન(culture)ને દૂધમાં ઉમેરતાં સામાન્ય પર્યાવરણિક તાપમાને દૂધમાંથી દહીં બને છે.…
વધુ વાંચો >વાલરસ
વાલરસ : આર્ક્ટિક, ઉત્તર ઍટલૅંટિક અને ઉત્તર પૅસિફિક દરિયામાં વસતું સસ્તન પ્રાણી. તેનો સમાવેશ પિનિપીડિયા શ્રેણીના ઓડોબેનિડે કુળમાં થાય છે. શાસ્ત્રીય નામ : odobenus rosmarus. બે લાંબા શૂળદંતો અને તરવા માટે અરિત્રો(flippers)ની બે જોડ, એ વાલરસનું વૈશિષ્ટ્ય છે. તે તરવૈયા તરીકે અત્યંત કુશળ છે. અરિત્રોનો ઉપયોગ તરવા ઉપરાંત, શિયાળામાં તરતા…
વધુ વાંચો >વાલરા લિયોન
વાલરા લિયોન (જ. 1834; અ. 1910) : અર્થશાસ્ત્રમાં ગણિતશાસ્ત્રની શાખા(Mathematical School)ના સંસ્થાપક ફ્રેન્ચ અર્થશાસ્ત્રી. તેઓ વિલિયમ સ્ટન્લે જેવન્સ (183582) અને કાર્લ મેન્જર (1840-1921) એ બે અગ્રણી અર્થશાસ્ત્રીઓના સમકાલીન હતા. તેમના પિતા ઑગસ્ટ વાલરાના પ્રોત્સાહનથી તેઓ અર્થશાસ્ત્ર તરફ વળ્યા. તે પૂર્વે તેમણે વિવિધ વ્યવસાયોમાં નસીબ અજમાવવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો; દા. ત.,…
વધુ વાંચો >વાલાસ્ક્વેથ, ડાયેગો રોડ્રિગ્વેઝ ડી સિલ્વા
વાલાસ્ક્વેથ, ડાયેગો રોડ્રિગ્વેઝ ડી સિલ્વા (જ. 6 જૂન 1599, સેવિલે, સ્પેન; અ. 6 ઑગસ્ટ 1660, મૅડ્રિડ, સ્પેન) : સત્તરમી સદીના સ્પેનના સૌથી વધુ મહત્વના ચિત્રકાર. આજે તેમની ગણના વિશ્વના ટોચના ચિત્રકારોમાં થાય છે. બળૂકી અભિવ્યક્તિની ક્ષમતા ધરાવતી તેમની વાસ્તવવાદી ચિત્રશૈલી ચિત્રિત પાત્રોના મનોગતને સ્ફુટ કરવા માટે સમર્થ ગણાઈ છે. વાલાસ્ક્વેથના…
વધુ વાંચો >વાલિકર, ચેન્નન્ના
વાલિકર, ચેન્નન્ના (જ. 6 એપ્રિલ 1943, શંકરવાડી, જિ. ગુલબર્ગ, કર્ણાટક) : કન્નડ લેખક. એમ.એ. અને પીએચ.ડી.ની પદવી મેળવ્યા બાદ 1972થી 1987 સુધી તેઓ રાયપુરની એલવીડી કૉલેજમાં અધ્યાપક અને 1987-95 સુધી ગુલબર્ગ યુનિવર્સિટીમાં પ્રાધ્યાપક અને રીડરપદે રહ્યા. અત્યાર સુધીમાં તેમણે 40 ગ્રંથો આપ્યા છે. તેમના ઉલ્લેખનીય ગ્રંથોમાં ‘કારિતેલિમાનવાન જીપાદ’ (1973, કાવ્યસંગ્રહ);…
વધુ વાંચો >વાલેટા
વાલેટા : પશ્ચિમ આફ્રિકામાં આવેલું એક વખતનું (અગિયારમીથી સોળમી સદી સુધીનું) આગળ પડતું વેપારી શહેર. આજે તે મોરિટાનિયામાં આવેલું ઔલાટા નામનું નાનકડું નગર માત્ર છે. ભૌગોલિક સ્થાન : 17° 18´ ઉ. અ. અને 7° 02´ પૂ. રે.. આ શહેરમાં તે વખતે સોનું અને ક્યારેક ગુલામોના બદલામાં તાંબું, તલવારો અને અન્ય…
વધુ વાંચો >વાલેન્શિયા (શહેર)-1
વાલેન્શિયા (શહેર)-1 : વેનેઝુએલામાં આવેલું ત્રીજા ક્રમે ગણાતું મોટું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 10° 11´ ઉ. અ. અને 68° 00´ પ. રે.. તે કારાબોબો રાજ્યનું પાટનગર છે. તે કારાકાસથી નૈર્ઋત્યમાં 154 કિમી. અંતરે આવેલું છે. આ શહેર વાલેન્શિયા સરોવરની નજીક વસેલું છે. આ શહેર દેશના ખૂબ જ વિકસિત ઔદ્યોગિક વિસ્તારમાં…
વધુ વાંચો >વાલેન્શિયા (શહેર)-2
વાલેન્શિયા (શહેર)-2 : સ્પેનનાં મૅડ્રિડ અને બાર્સિલોના પછીના ત્રીજા ક્રમે આવતું મોટું શહેર તથા તે જ નામ ધરાવતો પ્રાંત અને પ્રાંતીય પાટનગર. ભૌગોલિક સ્થાન : 39° 28´ ઉ. અ. અને 0° 22´ પ. રે.. આ શહેર ભૂમધ્ય સમુદ્રના પશ્ચિમ ભાગમાં વાલેન્શિયાના અખાતને કાંઠે માત્ર 5 કિમી. અંતરે અંદરના ભૂમિભાગમાં તુરિયા…
વધુ વાંચો >વાલેરી પૉલ
વાલેરી, પૉલ (જ. 30 ઑક્ટોબર 1871, સેતે, ફ્રાન્સ; અ. 20 જુલાઈ 1945, પૅરિસ) : ફ્રેન્ચ કવિ, નિબંધકાર અને વિવેચક. પૂરું નામ ઍમ્બ્રોઇસ-પોલ-તૂસ-સેંત-જુલે વાલેરી. ‘લા ર્જ્યૂં પાર્ક’ (1917, ‘ધ યન્ગ ફેટ’) કાવ્યથી તેઓ ફ્રેન્ચ સાહિત્યમાં અમર થયા છે. ભૂમધ્ય સમુદ્રના એક નાના બંદરમાં તેમના પિતા સરકારી જકાત ખાતામાં ઉચ્ચ હોદ્દા પર…
વધુ વાંચો >વાલેરી, બ્રૂમેલ
વાલેરી, બ્રૂમેલ (જ. 14 એપ્રિલ 1942, સાઇબીરિયા) : ઊંચી કૂદના વિશ્વવિખ્યાત રમતવીર. તેમનું આખું નામ વાલેરી નિકોલાએવિચ બ્રૂમેલ હતું. નાનપણથી જ તેમને ઊંચી કૂદમાં ખૂબ જ રસ હતો અને તેથી જ તેમણે 11 વર્ષની વયથી જ ઊંચી કૂદનો અભ્યાસ શરૂ કર્યો હતો. લોકોમાં આ જાતની આમ ધારણા પણ હતી કે…
વધુ વાંચો >વાલેસ, કાર્લોસ (ફાધર)
વાલેસ, કાર્લોસ (ફાધર) (જ. 4 નવેમ્બર 1925; લા ગ્રોન્યો, સ્પેન; અ. 9 નવેમ્બર 2020, મેડ્રિડ, સ્પેન) : મૌલિક ચિંતક અને નિબંધકાર. એમનું પૂરું નામ કાર્લોસ ગોન્ઝાલેઝ વાલેસ. ઈસુસંઘની સાધુસંસ્થામાં ઈ. સ. 1941માં પ્રવેશ કરી, ઈ. સ. 1958માં દીક્ષિત થઈ ફાધર વાલેસ બન્યા. લૅટિન અને ગ્રીક સાહિત્યનો તેમજ તત્ત્વજ્ઞાનનો ઊંડો અભ્યાસ…
વધુ વાંચો >