ખંડ ૧૯
લેઇસ વિંગ બગથી વાંસદા
લેઇસ વિંગ બગ
લેઇસ વિંગ બગ : રીંગણ, કેળ, તુલસી વગેરેમાં નુકસાન કરતી જીવાત. વૈજ્ઞાનિક નામ Urentius hystricellus છે. તેનો સમાવેશ Hemiptera શ્રેણીના Tingidae કુળમાં થયેલ છે. આ બગ 2.4 મિમી. લંબાઈ અને 0.9 મિમી. પહોળાઈ ધરાવે છે. તે કાળાશ પડતા બદામી રંગના હોય છે. માદા સહેજ ટૂંકી અને સહેજ પહોળી હોય છે.…
વધુ વાંચો >લેઉઆ, રાઘવજી થોભણભાઈ
લેઉઆ, રાઘવજી થોભણભાઈ (જ. 1 ઑગસ્ટ 1909, અમરેલી, ગુજરાત; અ. 2 માર્ચ, 1983) : નિષ્ઠાવાન રાજકારણી અને ગુજરાત વિધાનસભાના પૂર્વઅધ્યક્ષ. ગરીબ શ્રમજીવી વણકર પરિવારમાં જન્મેલા રાઘવજીભાઈને બાળપણથી અસ્પૃદૃશ્યતાનો અનુભવ થયો, પરંતુ વડોદરા રાજ્યની ફરજિયાત શિક્ષણની નીતિને કારણે શિક્ષણ મેળવી શક્યા. તેજસ્વી વિદ્યાર્થી તરીકે પહેલા નંબરે તેઓ પાસ થતા. શાળાજીવનમાં અસ્પૃદૃશ્યતાના…
વધુ વાંચો >લેઑકોઑન (શિલ્પ) (Laocoon)
લેઑકોઑન (શિલ્પ) (Laocoon): પ્રાચીન ગ્રીક આરસ-શિલ્પ. તે કૉર્ટિલ દેલ બેલવેડર, વૅટિકનમાં આવેલું છે. તેમાં એપૉલોના ટ્રોજન પાદરી લેઑકોઑન તથા તેમના 2 પુત્રો પર સર્પોના આક્રમણનો વિષય કંડારાયો છે. લેઑકોઑનના અવસાનને ટ્રોજનો તેમના શહેર માટેની એક અપશુકનરૂપ ઘટના જ નહિ, પણ દેવી એથીનાએ ફરમાવેલી એક પ્રકારની સજા પણ માનતા હતા; કેમ…
વધુ વાંચો >લેઓપાર્દી, જાકોમો
લેઓપાર્દી, જાકોમો (જ. 29 જૂન 1798, રીકાનાતી, પેપલ સ્ટેટ્સ, ઇટાલી; અ. 14 જૂન 1837, નેપલ્સ) : ઇટાલિયન કવિ, તત્વજ્ઞાની અને સાક્ષર. પોતાના વિદ્વત્તાપૂર્ણ ચિંતનશીલ ગ્રંથો અને ઉત્તમ ઊર્મિકાવ્યો થકી તેઓ ઓગણીસમી સદીના એક મૂર્ધન્ય સાહિત્યકારની પ્રતિષ્ઠા પામ્યા છે. ઉંમરના પ્રમાણમાં ઘણા સમજણા અને પીઢ, પરંતુ જન્મજાત ખોડખાંપણ ધરાવતા લેઓપાર્દીનો જન્મ…
વધુ વાંચો >લેક ડિસ્ટ્રિક્ટ
લેક ડિસ્ટ્રિક્ટ : વાયવ્ય ઇંગ્લૅન્ડના કુમ્બ્રિયા પરગણામાં આવેલો સરોવરો અને પર્વતોથી બનેલો રળિયામણો પ્રદેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 54° 30´ ઉ. અ. અને 3° 10´ પ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 1,800 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર-દક્ષિણ લંબાઈ આશરે 48 કિમી. અને પૂર્વ-પશ્ચિમ પહોળાઈ આશરે 40 કિમી. જેટલી છે.…
વધુ વાંચો >લૅકોલિથ (Laccolith)
લૅકોલિથ (Laccolith) : એક પ્રકારનું સંવાદી અંતર્ભેદક. તે ક્ષૈતિજ કે તદ્દન આછા નમનવાળી સ્તરશ્રેણીમાં સ્તરોને સમાંતર ગોઠવાયેલું હોય છે. આ પ્રકારનું અંતર્ભેદન નીચે તૈયાર થયેલા મૅગ્માસંચયમાંથી અત્યંત બળપૂર્વક ઘૂસી જઈને બિલાડીના ટોપની જેમ કે છત્રી આકારમાં ઊંચકાઈને ગોળ સ્વરૂપ ધારણ કરતું હોય છે. સાથે સાથે ઉપરના સ્તરોને પણ બળપૂર્વક ઊંચકીને,…
વધુ વાંચો >લૅક્ટિક અતિઅમ્લતાવિકાર (lactic acidosis)
લૅક્ટિક અતિઅમ્લતાવિકાર (lactic acidosis) : લૅક્ટિક ઍસિડનું લોહીમાં પ્રમાણ વધવાથી થતો શારીરિક વિકાર. લૅક્ટિક ઍસિડને દુગ્ધામ્લ કહે છે. તેથી આ વિકારને અતિદુગ્ધામ્લવિકાર પણ કહેવાય. તેમાં મુખ્ય વિકારો રૂપે શરીરમાં તીવ્ર અમ્લતાવિકાર (acidosis), લોહીનું ઘટેલું pH મૂલ્ય (7.3 કે ઓછું), રુધિરરસમાં બાયકાર્બોનેટનું ઘટેલું પ્રમાણ (15 મિ. ઈ. ક્વિ./લિ.થી ઓછું), વધતો જતો…
વધુ વાંચો >લૅક્ટિક ઍસિડ
લૅક્ટિક ઍસિડ : કાર્બોક્સિલિક ઍસિડ તરીકે ઓળખાતા વર્ગનું એક કાર્બનિક સંયોજન. તે α-હાઇડ્રૉક્સિપ્રૉપિયોનિક ઍસિડ અથવા 2-હાઇડ્રૉક્સિપ્રૉપેનૉઇક ઍસિડ તરીકે પણ ઓળખાય છે. સૂત્ર : CH3CHOHCOOH. તે કેટલાક છોડવાઓના રસમાં, પ્રાણીઓના લોહી તથા સ્નાયુઓમાં જોવા મળે છે. દહીં, ચીઝ, છાશ (butter milk) જેવી આથવણ દ્વારા બનતી ખાદ્ય ચીજોમાં તે મુખ્ય એસિડિક ઘટક…
વધુ વાંચો >લૅક્ટોઝ-અસહ્યતા (lactose intolerance)
લૅક્ટોઝ-અસહ્યતા (lactose intolerance) : દૂધમાંની શર્કરાને પચાવી શકવાની અક્ષમતાને કારણે ઉદભવતો વિકાર. દૂધમાંની શર્કરાને દુગ્ધશર્કરા (lactose) કહે છે. તે ખાંડ કરતાં 84 % ઓછી ગળી હોય છે. તે સફેદ ભૂકા જેવી હોય છે અને ઠંડા પાણીમાં સરળતાથી ઓગળતી નથી. ગાય અને ભેંસના દૂધમાં તે 4.5 % પ્રમાણમાં હોય છે. કેટલાંક…
વધુ વાંચો >લૅક્ટોબૅસિલસ (Lactobacillus)
લૅક્ટોબૅસિલસ (Lactobacillus) : દૂધને દહીંમાં ફેરવવામાં અત્યંત ઉપયોગી એવા જીવાણુ(bacteria)ની કેટલીક જાતો. આ જાતોમાં મુખ્યત્વે L. Casci, L. acidophilus અને L. bulgaricus જેવી જાતોનો સમાવેશ થાય છે. આ જીવાણુઓ ગ્રામધની (gram positive) પ્રકારના અને દંડ (rod) આકારના હોય છે. તેમના સંવર્ધન(culture)ને દૂધમાં ઉમેરતાં સામાન્ય પર્યાવરણિક તાપમાને દૂધમાંથી દહીં બને છે.…
વધુ વાંચો >લેડી વિલ્સન મ્યુઝિયમ
લેડી વિલ્સન મ્યુઝિયમ : દક્ષિણ ગુજરાતના ધરમપુરમાં આવેલું સર્વસંગ્રાહક મ્યુઝિયમ. બ્રિટિશ રાજ દરમિયાન ધરમપુર સિસોદિયા રાજવંશની સત્તા હેઠળ હતું. એ વખતે સિસોદિયા રાજવીએ સ્થાનિક પ્રજાને દેશવિદેશની કલા અને કારીગરીના શ્રેષ્ઠ નમૂનાઓ નજીકથી નિહાળવા મળે તે માટે આ મ્યુઝિયમની સ્થાપના 1928માં કરી. 1938થી તેનો વહીવટ મુંબઈ રાજ્યના ઉદ્યોગ વિભાગે હાથમાં લીધેલો.…
વધુ વાંચો >લેણદેણનું સરવૈયું
લેણદેણનું સરવૈયું : કોઈ પણ એક દેશનું વિશ્વના અન્ય દેશો સાથેની લેવડદેવડનું વાર્ષિક સરવૈયું, જેમાં દૃશ્ય અને અદૃશ્ય બંને પ્રકારની લેવડદેવડના નાણાકીય મૂલ્યનો સમાવેશ થતો હોય છે. દૃશ્ય સ્વરૂપની લેવડદેવડમાં ચીજવસ્તુઓના આદાનપ્રદાનના મૂલ્યનો અને અદૃશ્ય સ્વરૂપની લેવડદેવડમાં સેવાઓની લેવડદેવડના મૂલ્યનો સમાવેશ થાય છે. આજના યુગમાં વિશ્વના તમામ દેશો વત્તેઓછે અંશે…
વધુ વાંચો >લેથ (lathe)
લેથ (lathe) : ધાતુમાં ધારદાર ઓજાર વડે કર્તન કરી-છોલીને નળાકાર ઘાટના દાગીના તૈયાર કરવા કે નળાકાર દાગીનામાં આંટા પાડવા માટે વપરાતું મશીન. લેથ મશીન ધાતુના (કે લાકડાના) પદાર્થોને છોલીને દાગીના તૈયાર કરવા વપરાતાં અનેકવિધ મશીનો(મશીનટૂલ્સ)માં સૌથી જૂનું અને આજે પણ સૌથી વિશેષ પ્રમાણમાં વપરાતું મશીન છે. સદીઓ પહેલાંના હાથથી ચલાવાતા…
વધુ વાંચો >લેના તમિળવનન (લક્ષ્મણન આર.એમ.)
લેના તમિળવનન (લક્ષ્મણન આર.એમ.) (જ. 1 ફેબ્રુઆરી 1954, દેવકોટ્ટઈ, જિ. પશુમ્પન, તામિલનાડુ) : તમિળ લેખક. એમ.એ.ની ડિગ્રી મેળવ્યા બાદ તેમણે પત્રકારત્વમાં ડિપ્લોમા કર્યું અને ‘કાલકંડુ અને કુમુદમ્’ સાપ્તાહિકના સહ-સંપાદક બન્યા. તેમણે અનેક કૉલેજોમાં પત્રકારત્વના અધ્યાપક તરીકે કામગીરી કરી અને સંપાદક બૉર્ડ, મણિમેકલાઈ પ્રસુરામ, ચેન્નઈના અધ્યક્ષ તરીકે કાર્યરત રહ્યા. તેમણે 51…
વધુ વાંચો >લેનિનગ્રાડ
લેનિનગ્રાડ : જુઓ સેન્ટ પીટર્સબર્ગ.
વધુ વાંચો >લેનિન, વ્લાદિમિર ઇલિચ ઇલિયાનૉવ
લેનિન, વ્લાદિમિર ઇલિચ ઇલિયાનૉવ (જ. 22 એપ્રિલ 1870, સિમ્બિકર્સ, રશિયા; અ. 21 જાન્યુઆરી 1924, ગૉર્કી મૉસ્કો) : માર્કસવાદી વિચારસરણીને વરેલા વિશ્વના મહાન ક્રાંતિકારી નેતા, સોવિયેત સંઘના પ્રથમ સમાજવાદી શાસક, રશિયાના બોલ્શેવિક (સામ્યવાદી) પક્ષના સંસ્થાપક તથા માર્કસવાદી-લેનિનવાદી વિચારસરણીના પ્રવર્તક. રશિયાની પોલીસને થાપ આપવા મૂકવા માટે 1901માં તેમણે લેનિન નામ ધારણ કર્યું…
વધુ વાંચો >લેનિન સ્ટેટ લાઇબ્રેરી, મૉસ્કો (રશિયન સ્ટેટ લાઇબ્રેરી)
લેનિન સ્ટેટ લાઇબ્રેરી, મૉસ્કો (રશિયન સ્ટેટ લાઇબ્રેરી) : યુએસએસઆરનું રાષ્ટ્રીય ગ્રંથાલય. રશિયન સ્ટેટ લાઇબ્રેરી (Rossiiskaia gosudarstvennaia biblioteka, or RGB) તરીકે જાણીતું આ ગ્રંથાલય વિશ્વનાં અગ્રેસર ગ્રંથાલયોમાંનું એક છે. 1લી જુલાઈ 1862ના રોજ રુમિયનત્સેવ મ્યુઝિયમ (Rumiantser Museum). મૉસ્કોના ભાગ તરીકે આ ગ્રંથાલયની સ્થાપના થઈ. અઢારમી અને ઓગણીસમી સદીમાં ઘણા ખાનગી સંગ્રહો…
વધુ વાંચો >લૅનિયર, સિડની
લૅનિયર, સિડની (જ. 3 ફેબ્રુઆરી 1842, મેકોન, જ્યૉર્જિયા, યુ.એસ.; અ. 7 સપ્ટેમ્બર 1881, લિન, નૉર્થ કૅરોલિના) : સંગીતપ્રેમી, અમેરિકન કવિ, વિવેચક. ધર્મપરાયણ માતાપિતાનું સંતાન. શિક્ષણ ઑગલથૉર્પ કૉલેજમાં લીધું. બાળપણથી જ સંગીત અને કવિતાના અનુરાગી. વિગ્રહ વખતે સંઘીય લશ્કરમાં જોડાયા અને લશ્કરી સેવા બજાવતાં 1864માં પ્રતિપક્ષના હાથે પકડાયા. પૉઇંટ લુકાઉટ, મેરીલૅન્ડમાં…
વધુ વાંચો >લે નૈન પરિવાર (Le Nain Family)
લે નૈન પરિવાર (Le Nain Family) : [લે નૈન, એન્તોની (જ. આશરે 1588, લાઓં, ફ્રાન્સ; અ. 25 મે 1648, પૅરિસ, ફ્રાન્સ), લે નૈન, લુઈ (જ. આશરે 1593, લાઓં, ફ્રાન્સ; અ. 23 મે 1648, પૅરિસ, ફ્રાન્સ), લે નૈન, મૅથ્યુ (જ. 1607, લાઓં, ફ્રાન્સ; અ. 20 એપ્રિલ 1677, પેરિસ, ફ્રાન્સ)] : સત્તરમી…
વધુ વાંચો >લેનૉક્સ, જેમ્સ
લેનૉક્સ, જેમ્સ (જ. 19 ઑગસ્ટ 1800, ન્યૂયૉર્ક સિટી; અ. 17 ફેબ્રુઆરી 1880, ન્યૂયૉર્ક સિટી) : અમેરિકન માનવપ્રેમી અને દુષ્પ્રાપ્ય પુસ્તકોના સંગ્રાહક. પિતા સ્કૉટલૅન્ડના ધનિક વેપારી હતા. વારસામાં મળેલી અઢળક સંપત્તિના તેઓ માલિક બન્યા. ન્યૂયૉર્કમાં તેમની સ્થાવર મિલકતો હતી. કોલંબિયા કૉલેજના સ્નાતક બન્યા ત્યારે તેમની ઉંમર 18 વર્ષની હતી. પોતે વકીલ…
વધુ વાંચો >