ખંડ ૧૯
લેઇસ વિંગ બગથી વાંસદા
લૅન્ડલ, ઇવાન
લૅન્ડલ, ઇવાન (જ. 7 માર્ચ 1960, ઑસ્ટ્રાવા, ચેકોસ્લોવૅકિયા) : ટેનિસના ખેલાડી. સિંગલ્સનાં 94 અને ડબલ્સનાં 6 ટાઇટલ જીતનારા, ઇન્ટરનૅશનલ ટેનિસ હૉલ ઑવ્ ફેમમાં સ્થાન પામનાર ખેલાડી. 1978માં તેઓ વિમ્બલ્ડન જુનિયર, ફ્રેન્ચ જુનિયર અને ઇટાલિયન જુનિયર વિજયપદકના વિજેતા બન્યા અને આઈટીએફના સૌપ્રથમ વિશ્વ જુનિયર ચૅમ્પિયન થયા. ટેનિસના ઇતિહાસમાં તેઓ સૌથી વધુ…
વધુ વાંચો >લૅન્ડ સ્કેઇપ (દૃશ્યભૂમિ)
લૅન્ડ સ્કેઇપ (દૃશ્યભૂમિ) : ભૂમિદૃશ્ય. તે કુદરતી દૃશ્યની સુંદરતા સાથે સંકળાયેલ છે. ઉદ્યાનમાં સપાટ ભૂમિ પર લૉન હોય તેના પ્રમાણમાં થોડો ઊંચો, આછા ઢાળવાળો અને મોટી જગા ખુલ્લી રહે તે રીતે લૉનનો ટેકરો કર્યો હોય તો તે સુંદર લાગે છે અને માનવ- ઉપયોગમાં પણ આવી શકે છે. સપાટ લૉનથી ઉદભવતી…
વધુ વાંચો >લૅન્ડસ્ટેઇનર, કાર્લ (Landsteiner, Karl)
લૅન્ડસ્ટેઇનર, કાર્લ (Landsteiner, Karl) (જ. 14 જૂન 1868, વિયેના; અ. 24 જૂન 1943, ન્યૂયૉર્ક) : સન 1930ના નોબેલ પારિતોષિક-વિજેતા. તબીબી અને દેહધર્મવિદ્યાના ક્ષેત્રે તેમણે કરેલા સંશોધનને કારણે તેમને આ સન્માન મળ્યું હતું. તેમણે તે સન્માનને લાયક સંશોધન રૂપે લોહીનાં જૂથો અંગેની પ્રતિરક્ષા સંબંધિત જ્ઞાનનો વિકાસ કર્યો હતો. તેમના પિતા જાણીતા…
વધુ વાંચો >લૅન્ડોર, વૉલ્ટર સેવેજ
લૅન્ડોર, વૉલ્ટર સેવેજ (જ. 30 જાન્યુઆરી 1775, વૉર્વિકશાયર, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 17 સપ્ટેમ્બર 1864, ફ્લૉરેન્સ, ઇટાલી) : અંગ્રેજ કવિ, નિબંધકાર અને વિવેચક. ડૉક્ટર પિતા વૉલ્ટર લૅન્ડોર અને માતા એલિઝાબેથના જ્યેષ્ઠ પુત્ર. શિક્ષણ રગ્બી સ્કૂલ અને ઑક્સફર્ડમાં તેર વર્ષની ઉંમરે ફ્રેન્ચ ક્રાંતિ અંગેનાં કાવ્યો સર્જ્યાં. પિતાએ માત્ર 150 પાઉન્ડ આપી ઘરમાંથી કાઢી…
વધુ વાંચો >લૅન્ડૉ, લેવ ડેવિડૉવિચ (Landau, Lev Davidovich)
લૅન્ડૉ, લેવ ડેવિડૉવિચ (Landau, Lev Davidovich) જ. 22 જાન્યુઆરી 1908, બાકુ, યુ.એસ.એસ.આર; અ. 1 એપ્રિલ 1968, મૉસ્કો, યુ.એસ.એસ.આર) : સંઘનિત દ્રવ્ય અને ખાસ કરીને પ્રવાહી હીલિયમ માટે મૂળભૂત, પાયાના સિદ્ધાંતો આપવા માટે 1962નો ભૌતિકશાસ્ત્રમાં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર વિજ્ઞાની. લેવ ડેવિડૉવિચ લૅન્ડૉ લૅન્ડૉનો જન્મ બાકુ, અઝરબૈજાનમાં થયો હતો. તેમનાં માતાપિતા યહૂદી…
વધુ વાંચો >લૅન્ડ્ઝ એન્ડ (Land’s End)
લૅન્ડ્ઝ એન્ડ (Land’s End) : ઇંગ્લૅન્ડના કૉર્નવૉલ પરગણામાં આવેલી ભૂશિર. ઇંગ્લૅન્ડની મુખ્ય ભૂમિના પશ્ચિમ છેડાનું સ્થળ. ભૌગોલિક સ્થાન : 50° 03´ ઉ. અ. અને 5° 44´ પ. રે.. ઇંગ્લૅન્ડનો પશ્ચિમ છેડો ઇંગ્લિશ ખાડીમાં ઘૂસી ગયો હોય એવું દૃશ્ય ઊભું કરે છે. અહીંથી ઇંગ્લિશ ખાડી ઍટલૅંટિક મહાસાગરમાં ભળી જાય છે. આ…
વધુ વાંચો >લૅન્ડ્સીર, એડવિન (સર)
લૅન્ડ્સીર, એડવિન (સર) (જ. 1802, બ્રિટન; અ. 1873, બ્રિટન) : બ્રિટિશ પ્રાણી-ચિત્રકાર. બાળપણથી જ તેમણે અનન્ય કલાપ્રતિભા બતાવેલી. બાર વરસની ઉંમરે તેમણે લંડનની રૉયલ એકૅડેમીમાં પહેલું વૈયક્તિક (one man) પ્રદર્શન યોજેલું. ઘોડા ચીતરવાથી શરૂઆત કરીને તેમણે કૂતરાનો વિષય પસંદ કર્યો, જે તેમનો તેમજ દર્શકોનો માનીતો થઈ ગયો. વિવિધ માનવીય મનોભાવોને…
વધુ વાંચો >લૅન્થેનમ
લૅન્થેનમ : આવર્તક કોષ્ટકના ત્રીજા (અગાઉના III A) સમૂહનું રાસાયણિક ધાતુ-તત્ત્વ. સંજ્ઞા La. તે સિરિયમ ઉપસમૂહનું બીજા નંબરનું સૌથી વધુ વિપુલતા ધરાવતું વિરલ મૃદા (rare earth) તત્ત્વ ગણાય છે. 1839માં કાર્લ ગુસ્તાફ મૉસાન્ડરે સિરિયમ નાઇટ્રેટમાંથી એક (છુપાયેલી) અશુદ્ધિ તરીકે લૅન્થેનમ ઑક્સાઇડનું નિષ્કર્ષણ કર્યું હતું અને તેને લેન્થેના (ગ્રીક, છુપાયેલ) નામ…
વધુ વાંચો >લૅન્થેનાઇડ-સંકોચન
લૅન્થેનાઇડ-સંકોચન : તત્ત્વોના આવર્તક કોષ્ટક(periodic table)માં લૅન્થેનમ (La) તત્ત્વથી લ્યૂટેશિયમ (Lu) તરફ જતાં પરમાણુક્રમાંક વધવા સાથે પારમાણ્વિક (atomic) કદ અને આયનિક ત્રિજ્યામાં જોવા મળતો ઘટાડો. લૅન્થેનાઇડ-સંકોચન ઉપરનું મોટાભાગનું કાર્ય 1925માં વૉન હેવેસી અને વી. એમ. ગોલ્ડશ્મિડ્ટે કર્યું હતું. સામાન્ય રીતે આવર્તક કોષ્ટકના કોઈ એક સમૂહ(group)માં ઉપરથી નીચેનાં તત્ત્વ તરફ જતાં…
વધુ વાંચો >લૅન્ફ્રેન્કો, જિયૉવાની
લૅન્ફ્રેન્કો, જિયૉવાની (જ. 1582, પાર્મા, ઇટાલી; અ. 1647, રોમ, ઇટાલી) : ઇટાલિયન બરૉક ચિત્રકાર. ચિત્રકાર એગોસ્તીનો કારાચીના તેઓ શિષ્ય હતા. ઉપરાંત કોરેજિયોએ ચીતરેલાં ભીંતચિત્રોની તેમના પર ખાસ્સી અસર પડી હતી. 1616માં તેમણે કેસીનો બોર્ગીસેના ઘુમ્મટનું તાળવું ચીતર્યું. અહીં ચિત્રિત આકાશ અને માનવઆકૃતિઓ દ્વારા એવી ભ્રમણા ઊભી કરવામાં એ સફળ થયા…
વધુ વાંચો >લેઇસ વિંગ બગ
લેઇસ વિંગ બગ : રીંગણ, કેળ, તુલસી વગેરેમાં નુકસાન કરતી જીવાત. વૈજ્ઞાનિક નામ Urentius hystricellus છે. તેનો સમાવેશ Hemiptera શ્રેણીના Tingidae કુળમાં થયેલ છે. આ બગ 2.4 મિમી. લંબાઈ અને 0.9 મિમી. પહોળાઈ ધરાવે છે. તે કાળાશ પડતા બદામી રંગના હોય છે. માદા સહેજ ટૂંકી અને સહેજ પહોળી હોય છે.…
વધુ વાંચો >લેઉઆ, રાઘવજી થોભણભાઈ
લેઉઆ, રાઘવજી થોભણભાઈ (જ. 1 ઑગસ્ટ 1909, અમરેલી, ગુજરાત; અ. 2 માર્ચ, 1983) : નિષ્ઠાવાન રાજકારણી અને ગુજરાત વિધાનસભાના પૂર્વઅધ્યક્ષ. ગરીબ શ્રમજીવી વણકર પરિવારમાં જન્મેલા રાઘવજીભાઈને બાળપણથી અસ્પૃદૃશ્યતાનો અનુભવ થયો, પરંતુ વડોદરા રાજ્યની ફરજિયાત શિક્ષણની નીતિને કારણે શિક્ષણ મેળવી શક્યા. તેજસ્વી વિદ્યાર્થી તરીકે પહેલા નંબરે તેઓ પાસ થતા. શાળાજીવનમાં અસ્પૃદૃશ્યતાના…
વધુ વાંચો >લેઑકોઑન (શિલ્પ) (Laocoon)
લેઑકોઑન (શિલ્પ) (Laocoon): પ્રાચીન ગ્રીક આરસ-શિલ્પ. તે કૉર્ટિલ દેલ બેલવેડર, વૅટિકનમાં આવેલું છે. તેમાં એપૉલોના ટ્રોજન પાદરી લેઑકોઑન તથા તેમના 2 પુત્રો પર સર્પોના આક્રમણનો વિષય કંડારાયો છે. લેઑકોઑનના અવસાનને ટ્રોજનો તેમના શહેર માટેની એક અપશુકનરૂપ ઘટના જ નહિ, પણ દેવી એથીનાએ ફરમાવેલી એક પ્રકારની સજા પણ માનતા હતા; કેમ…
વધુ વાંચો >લેઓપાર્દી, જાકોમો
લેઓપાર્દી, જાકોમો (જ. 29 જૂન 1798, રીકાનાતી, પેપલ સ્ટેટ્સ, ઇટાલી; અ. 14 જૂન 1837, નેપલ્સ) : ઇટાલિયન કવિ, તત્વજ્ઞાની અને સાક્ષર. પોતાના વિદ્વત્તાપૂર્ણ ચિંતનશીલ ગ્રંથો અને ઉત્તમ ઊર્મિકાવ્યો થકી તેઓ ઓગણીસમી સદીના એક મૂર્ધન્ય સાહિત્યકારની પ્રતિષ્ઠા પામ્યા છે. ઉંમરના પ્રમાણમાં ઘણા સમજણા અને પીઢ, પરંતુ જન્મજાત ખોડખાંપણ ધરાવતા લેઓપાર્દીનો જન્મ…
વધુ વાંચો >લેક ડિસ્ટ્રિક્ટ
લેક ડિસ્ટ્રિક્ટ : વાયવ્ય ઇંગ્લૅન્ડના કુમ્બ્રિયા પરગણામાં આવેલો સરોવરો અને પર્વતોથી બનેલો રળિયામણો પ્રદેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 54° 30´ ઉ. અ. અને 3° 10´ પ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 1,800 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર-દક્ષિણ લંબાઈ આશરે 48 કિમી. અને પૂર્વ-પશ્ચિમ પહોળાઈ આશરે 40 કિમી. જેટલી છે.…
વધુ વાંચો >લૅકોલિથ (Laccolith)
લૅકોલિથ (Laccolith) : એક પ્રકારનું સંવાદી અંતર્ભેદક. તે ક્ષૈતિજ કે તદ્દન આછા નમનવાળી સ્તરશ્રેણીમાં સ્તરોને સમાંતર ગોઠવાયેલું હોય છે. આ પ્રકારનું અંતર્ભેદન નીચે તૈયાર થયેલા મૅગ્માસંચયમાંથી અત્યંત બળપૂર્વક ઘૂસી જઈને બિલાડીના ટોપની જેમ કે છત્રી આકારમાં ઊંચકાઈને ગોળ સ્વરૂપ ધારણ કરતું હોય છે. સાથે સાથે ઉપરના સ્તરોને પણ બળપૂર્વક ઊંચકીને,…
વધુ વાંચો >લૅક્ટિક અતિઅમ્લતાવિકાર (lactic acidosis)
લૅક્ટિક અતિઅમ્લતાવિકાર (lactic acidosis) : લૅક્ટિક ઍસિડનું લોહીમાં પ્રમાણ વધવાથી થતો શારીરિક વિકાર. લૅક્ટિક ઍસિડને દુગ્ધામ્લ કહે છે. તેથી આ વિકારને અતિદુગ્ધામ્લવિકાર પણ કહેવાય. તેમાં મુખ્ય વિકારો રૂપે શરીરમાં તીવ્ર અમ્લતાવિકાર (acidosis), લોહીનું ઘટેલું pH મૂલ્ય (7.3 કે ઓછું), રુધિરરસમાં બાયકાર્બોનેટનું ઘટેલું પ્રમાણ (15 મિ. ઈ. ક્વિ./લિ.થી ઓછું), વધતો જતો…
વધુ વાંચો >લૅક્ટિક ઍસિડ
લૅક્ટિક ઍસિડ : કાર્બોક્સિલિક ઍસિડ તરીકે ઓળખાતા વર્ગનું એક કાર્બનિક સંયોજન. તે α-હાઇડ્રૉક્સિપ્રૉપિયોનિક ઍસિડ અથવા 2-હાઇડ્રૉક્સિપ્રૉપેનૉઇક ઍસિડ તરીકે પણ ઓળખાય છે. સૂત્ર : CH3CHOHCOOH. તે કેટલાક છોડવાઓના રસમાં, પ્રાણીઓના લોહી તથા સ્નાયુઓમાં જોવા મળે છે. દહીં, ચીઝ, છાશ (butter milk) જેવી આથવણ દ્વારા બનતી ખાદ્ય ચીજોમાં તે મુખ્ય એસિડિક ઘટક…
વધુ વાંચો >લૅક્ટોઝ-અસહ્યતા (lactose intolerance)
લૅક્ટોઝ-અસહ્યતા (lactose intolerance) : દૂધમાંની શર્કરાને પચાવી શકવાની અક્ષમતાને કારણે ઉદભવતો વિકાર. દૂધમાંની શર્કરાને દુગ્ધશર્કરા (lactose) કહે છે. તે ખાંડ કરતાં 84 % ઓછી ગળી હોય છે. તે સફેદ ભૂકા જેવી હોય છે અને ઠંડા પાણીમાં સરળતાથી ઓગળતી નથી. ગાય અને ભેંસના દૂધમાં તે 4.5 % પ્રમાણમાં હોય છે. કેટલાંક…
વધુ વાંચો >લૅક્ટોબૅસિલસ (Lactobacillus)
લૅક્ટોબૅસિલસ (Lactobacillus) : દૂધને દહીંમાં ફેરવવામાં અત્યંત ઉપયોગી એવા જીવાણુ(bacteria)ની કેટલીક જાતો. આ જાતોમાં મુખ્યત્વે L. Casci, L. acidophilus અને L. bulgaricus જેવી જાતોનો સમાવેશ થાય છે. આ જીવાણુઓ ગ્રામધની (gram positive) પ્રકારના અને દંડ (rod) આકારના હોય છે. તેમના સંવર્ધન(culture)ને દૂધમાં ઉમેરતાં સામાન્ય પર્યાવરણિક તાપમાને દૂધમાંથી દહીં બને છે.…
વધુ વાંચો >