ખંડ ૧૯
લેઇસ વિંગ બગથી વાંસદા
લૉમેત્ઝો, જિયોવાની પાઓલો
લૉમેત્ઝો, જિયોવાની પાઓલો (જ. 1538, મિલાન, ઇટાલી; અ. 1600) : મેનરિસ્ટ શૈલીનો ઇટાલિયન ચિત્રકાર અને કલા-ભાષ્યકાર. મેનરિસ્ટ ચિત્રકાર ગ્વોદેન્ઝિયો ફેરારી પાસે તેણે તાલીમ લીધેલી. 1517માં તેત્રીસ વરસની ઉંમરે તે અંધ થઈ જતાં તેની ચિત્રકાર તરીકેની કારકિર્દીનો અંત આવી ગયો. પછીની જિંદગી તેણે કલાના સિદ્ધાંતો પર વિચારણા કરવામાં ગાળી; જેના પરિપાક…
વધુ વાંચો >લોમોનોસૉવ, મિખાઇલ વાસિલ્યેવિચ (Lomonosov, Mikhail Vasilyevich)
લોમોનોસૉવ, મિખાઇલ વાસિલ્યેવિચ (Lomonosov, Mikhail Vasilyevich) (જ. 19 નવેમ્બર 1711, ખોલ્મોગોરી પાસે, રશિયા; અ. 15 એપ્રિલ 1765, સેંટ પીટર્સબર્ગ, રશિયા) : રશિયન કવિ, વ્યાકરણશાસ્ત્રી અને વૈજ્ઞાનિક. તેઓ પહેલા રશિયન ભાષાકીય સુધારાવાદી ગણાય છે. પ્રાકૃતિક વિજ્ઞાનમાં સારો એવો ફાળો આપવા ઉપરાંત તેમણે સેંટ પીટર્સબર્ગ ઇમ્પીરિયલ એકૅડેમી ઑવ્ સાયન્સિઝનું પુનર્ગઠન કર્યું. મૉસ્કોમાં…
વધુ વાંચો >લૉમ્બાર્ડ-લીગ
લૉમ્બાર્ડ-લીગ : જર્મન સમ્રાટ ફ્રેડરિક1 (1121-90) દ્વારા ઇટાલી ઉપર પુન: સત્તા સ્થાપવાના હેતુથી ઇટાલીના લૉમ્બાર્ડી વિસ્તારનાં નગરોનું માર્ચ 1167માં રચવામાં આવેલું સંગઠન. ઉપર્યુક્ત સંગઠનમાં સૌપ્રથમ ક્રિમોના, મન્તુઆ, બારગેમો અને બ્રસિયા જોડાયેલાં, પરંતુ પાછળથી મિલાન, પાર્મા, પેજોવા, વેરોના, પીસેન્ઝા અને બોલોન્યા પણ જોડાયાં હતાં. લૉમ્બાર્ડી વિસ્તાર ઉત્તર ઇટાલીમાં આલ્પ્સ પર્વત અને…
વધુ વાંચો >લૉમ્બાર્ડી
લૉમ્બાર્ડી : ઉત્તર ઇટાલીમાં આવેલો વિસ્તાર. જૂના વખતમાં અહીં વસતી લૉમ્બાર્ડી જાતિ પરથી આ નામ ઊતરી આવેલું છે. આ વિસ્તારનું કુલ ક્ષેત્રફળ 23,861 ચોકિમી. જેટલું અને સમગ્ર વિસ્તારની વસ્તી કુલ 90,28,913 (1998) જેટલી છે. વસ્તીગીચતા પ્રતિ ચોકિમી. 378. અહીં બર્ગેમો, બ્રેસ્કિયા, કોમો, ક્રેમોના, મૅન્ટોવા, મિલાનો, પૅવિયા, સોન્ડ્રિયો અને વૅરેસ નામના…
વધુ વાંચો >લૉમ્બાર્દો પરિવાર
લૉમ્બાર્દો પરિવાર (લૉમ્બાર્દો પિયેત્રો : જ. 1435, વેનિસ, ઇટાલી; અ. 1515, વેનિસ, ઇટાલી; લૉમ્બાર્દો તુલિયો : જ. 1455, વેનિસ, ઇટાલી; અ. 1532, વેનિસ, ઇટાલી; લૉમ્બાર્દો એન્તોનિયો : જ. 1458, વેનિસ, ઇટાલી; અ. 1516 ?, વેનિસ, ઇટાલી) : પિતા અને બે પુત્રોનો ઇટાલિયન શિલ્પી પરિવાર. પિતા લૉમ્બાર્દોના ગુરુ વિશે માહિતી મળતી…
વધુ વાંચો >લૉમ્બૉક (Lombok)
લૉમ્બૉક (Lombok) : ઇન્ડોનેશિયામાં આવેલી લઘુ સુન્દા ટાપુશ્રેણીમાં બાલી અને સુંબાવા ટાપુઓ વચ્ચે રહેલો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 8° 45´ દ. અ. અને 116° 30´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 4,730 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તે પશ્ચિમે આવેલા બાલી ટાપુથી લૉમ્બૉકની સામુદ્રધુની દ્વારા અને પૂર્વ તરફ આવેલા સુંબાવા ટાપુથી…
વધુ વાંચો >લૉરાના, ફ્રાન્ચેસ્કો (Laurana, Francesco)
લૉરાના, ફ્રાન્ચેસ્કો (Laurana, Francesco) (જ. આશરે 1430, વ્રાના, ડૅલ્મેશિયા, રિપબ્લિક ઑવ્ વેનિસ, ઇટાલી; અ. 12 માર્ચ પહેલાં 1502, આવીન્યોન, ફ્રાન્સ) : સ્ત્રીઓનાં ખૂબ જ લાવણ્યસભર બસ્ટ-પૉર્ટ્રટ સર્જવા માટે જાણીતો રેનેસાંસ શિલ્પી તથા ફ્રાન્સમાં રેનેસાંસ કલાશૈલીનો પ્રવર્તક. એની આરંભિક કારકિર્દી વિશે માહિતી મળતી નથી. 1453માં એરેગોનના રાજા એલ્ફોન્સો બીજાએ એની પાસે…
વધુ વાંચો >લોરિયા-નંદનગઢ
લોરિયા-નંદનગઢ (જિ. ચંપારણ, બિહાર) : બૌદ્ધ પુરાવશેષોનાં કેન્દ્રો. આ બંને સ્થળેથી બૌદ્ધ ધર્મને લગતા પુરાવશેષો પ્રાપ્ત થયા છે. બેટ્ટઇથી 25 કિમી. દૂર ઉત્તરપૂર્વમાં આવેલ આ નગર બુદ્ધના સમયમાં ‘અલ્લકપ્પ’ કે ‘અલપ્પા’ નામે ઓળખાતું હતું. લોરિયા ગામેથી અશોકનો લેખયુક્ત એક શિલાસ્તંભ અને 15 સ્તૂપો પ્રાપ્ત થયા છે. આ સ્તૂપો ત્રણ હરોળમાં…
વધુ વાંચો >લૉરી, એલ. એસ.
લૉરી, એલ. એસ. (જ. 1887, માન્ચેસ્ટર, બ્રિટન; અ. 1976, માન્ચેસ્ટર, બ્રિટન) : આધુનિક ઔદ્યોગિક સંસ્કૃતિની એકવિધ નીરસ જિંદગીની વ્યર્થતાને તાદૃશ કરનાર બ્રિટિશ ચિત્રકાર. બ્રિટિશ ગંદી ઝૂંપડપટ્ટીઓ અને ઔદ્યોગિક વસાહતો તથા કારખાનાં એની કલાના આજીવન વિષય રહેલાં. તેમાં એકસરખી દીવાસળીઓ જેવી વ્યક્તિત્વહીન માનવઆકૃતિઓ ઊંધું ઘાલીને મજૂરી કરતી અથવા તો કામના સ્થળે…
વધુ વાંચો >લૉરેઇં, ક્લૉદ ગેલી
લૉરેઇં, ક્લૉદ ગેલી (જ. 1600, લૉરેઇં, ફ્રાંસ; અ. 1682, રોમ, ઇટાલી) : ફ્રેંચ બરોક-ચિત્રકાર. કારકિર્દીનો પ્રારંભ તેણે બ્રેડ અને કેક રાંધનારા પેસ્ટ્રીકૂક તરીકે કરેલો. 1613માં તેણે ઇટાલી જઈ નિસર્ગ-ચિત્રકાર એગૉસ્તીનો તાસી પાસે કલાની તાલીમ લેવી શરૂ કરી. 1618થી 1620 સુધી તે નેપલ્સમાં રહ્યો અને 1620થી તાસીના મદદનીશ તરીકે રોમમાં સ્થિર…
વધુ વાંચો >લેઇસ વિંગ બગ
લેઇસ વિંગ બગ : રીંગણ, કેળ, તુલસી વગેરેમાં નુકસાન કરતી જીવાત. વૈજ્ઞાનિક નામ Urentius hystricellus છે. તેનો સમાવેશ Hemiptera શ્રેણીના Tingidae કુળમાં થયેલ છે. આ બગ 2.4 મિમી. લંબાઈ અને 0.9 મિમી. પહોળાઈ ધરાવે છે. તે કાળાશ પડતા બદામી રંગના હોય છે. માદા સહેજ ટૂંકી અને સહેજ પહોળી હોય છે.…
વધુ વાંચો >લેઉઆ, રાઘવજી થોભણભાઈ
લેઉઆ, રાઘવજી થોભણભાઈ (જ. 1 ઑગસ્ટ 1909, અમરેલી, ગુજરાત; અ. 2 માર્ચ, 1983) : નિષ્ઠાવાન રાજકારણી અને ગુજરાત વિધાનસભાના પૂર્વઅધ્યક્ષ. ગરીબ શ્રમજીવી વણકર પરિવારમાં જન્મેલા રાઘવજીભાઈને બાળપણથી અસ્પૃદૃશ્યતાનો અનુભવ થયો, પરંતુ વડોદરા રાજ્યની ફરજિયાત શિક્ષણની નીતિને કારણે શિક્ષણ મેળવી શક્યા. તેજસ્વી વિદ્યાર્થી તરીકે પહેલા નંબરે તેઓ પાસ થતા. શાળાજીવનમાં અસ્પૃદૃશ્યતાના…
વધુ વાંચો >લેઑકોઑન (શિલ્પ) (Laocoon)
લેઑકોઑન (શિલ્પ) (Laocoon): પ્રાચીન ગ્રીક આરસ-શિલ્પ. તે કૉર્ટિલ દેલ બેલવેડર, વૅટિકનમાં આવેલું છે. તેમાં એપૉલોના ટ્રોજન પાદરી લેઑકોઑન તથા તેમના 2 પુત્રો પર સર્પોના આક્રમણનો વિષય કંડારાયો છે. લેઑકોઑનના અવસાનને ટ્રોજનો તેમના શહેર માટેની એક અપશુકનરૂપ ઘટના જ નહિ, પણ દેવી એથીનાએ ફરમાવેલી એક પ્રકારની સજા પણ માનતા હતા; કેમ…
વધુ વાંચો >લેઓપાર્દી, જાકોમો
લેઓપાર્દી, જાકોમો (જ. 29 જૂન 1798, રીકાનાતી, પેપલ સ્ટેટ્સ, ઇટાલી; અ. 14 જૂન 1837, નેપલ્સ) : ઇટાલિયન કવિ, તત્વજ્ઞાની અને સાક્ષર. પોતાના વિદ્વત્તાપૂર્ણ ચિંતનશીલ ગ્રંથો અને ઉત્તમ ઊર્મિકાવ્યો થકી તેઓ ઓગણીસમી સદીના એક મૂર્ધન્ય સાહિત્યકારની પ્રતિષ્ઠા પામ્યા છે. ઉંમરના પ્રમાણમાં ઘણા સમજણા અને પીઢ, પરંતુ જન્મજાત ખોડખાંપણ ધરાવતા લેઓપાર્દીનો જન્મ…
વધુ વાંચો >લેક ડિસ્ટ્રિક્ટ
લેક ડિસ્ટ્રિક્ટ : વાયવ્ય ઇંગ્લૅન્ડના કુમ્બ્રિયા પરગણામાં આવેલો સરોવરો અને પર્વતોથી બનેલો રળિયામણો પ્રદેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 54° 30´ ઉ. અ. અને 3° 10´ પ. રે.ની આજુબાજુનો આશરે 1,800 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તર-દક્ષિણ લંબાઈ આશરે 48 કિમી. અને પૂર્વ-પશ્ચિમ પહોળાઈ આશરે 40 કિમી. જેટલી છે.…
વધુ વાંચો >લૅકોલિથ (Laccolith)
લૅકોલિથ (Laccolith) : એક પ્રકારનું સંવાદી અંતર્ભેદક. તે ક્ષૈતિજ કે તદ્દન આછા નમનવાળી સ્તરશ્રેણીમાં સ્તરોને સમાંતર ગોઠવાયેલું હોય છે. આ પ્રકારનું અંતર્ભેદન નીચે તૈયાર થયેલા મૅગ્માસંચયમાંથી અત્યંત બળપૂર્વક ઘૂસી જઈને બિલાડીના ટોપની જેમ કે છત્રી આકારમાં ઊંચકાઈને ગોળ સ્વરૂપ ધારણ કરતું હોય છે. સાથે સાથે ઉપરના સ્તરોને પણ બળપૂર્વક ઊંચકીને,…
વધુ વાંચો >લૅક્ટિક અતિઅમ્લતાવિકાર (lactic acidosis)
લૅક્ટિક અતિઅમ્લતાવિકાર (lactic acidosis) : લૅક્ટિક ઍસિડનું લોહીમાં પ્રમાણ વધવાથી થતો શારીરિક વિકાર. લૅક્ટિક ઍસિડને દુગ્ધામ્લ કહે છે. તેથી આ વિકારને અતિદુગ્ધામ્લવિકાર પણ કહેવાય. તેમાં મુખ્ય વિકારો રૂપે શરીરમાં તીવ્ર અમ્લતાવિકાર (acidosis), લોહીનું ઘટેલું pH મૂલ્ય (7.3 કે ઓછું), રુધિરરસમાં બાયકાર્બોનેટનું ઘટેલું પ્રમાણ (15 મિ. ઈ. ક્વિ./લિ.થી ઓછું), વધતો જતો…
વધુ વાંચો >લૅક્ટિક ઍસિડ
લૅક્ટિક ઍસિડ : કાર્બોક્સિલિક ઍસિડ તરીકે ઓળખાતા વર્ગનું એક કાર્બનિક સંયોજન. તે α-હાઇડ્રૉક્સિપ્રૉપિયોનિક ઍસિડ અથવા 2-હાઇડ્રૉક્સિપ્રૉપેનૉઇક ઍસિડ તરીકે પણ ઓળખાય છે. સૂત્ર : CH3CHOHCOOH. તે કેટલાક છોડવાઓના રસમાં, પ્રાણીઓના લોહી તથા સ્નાયુઓમાં જોવા મળે છે. દહીં, ચીઝ, છાશ (butter milk) જેવી આથવણ દ્વારા બનતી ખાદ્ય ચીજોમાં તે મુખ્ય એસિડિક ઘટક…
વધુ વાંચો >લૅક્ટોઝ-અસહ્યતા (lactose intolerance)
લૅક્ટોઝ-અસહ્યતા (lactose intolerance) : દૂધમાંની શર્કરાને પચાવી શકવાની અક્ષમતાને કારણે ઉદભવતો વિકાર. દૂધમાંની શર્કરાને દુગ્ધશર્કરા (lactose) કહે છે. તે ખાંડ કરતાં 84 % ઓછી ગળી હોય છે. તે સફેદ ભૂકા જેવી હોય છે અને ઠંડા પાણીમાં સરળતાથી ઓગળતી નથી. ગાય અને ભેંસના દૂધમાં તે 4.5 % પ્રમાણમાં હોય છે. કેટલાંક…
વધુ વાંચો >લૅક્ટોબૅસિલસ (Lactobacillus)
લૅક્ટોબૅસિલસ (Lactobacillus) : દૂધને દહીંમાં ફેરવવામાં અત્યંત ઉપયોગી એવા જીવાણુ(bacteria)ની કેટલીક જાતો. આ જાતોમાં મુખ્યત્વે L. Casci, L. acidophilus અને L. bulgaricus જેવી જાતોનો સમાવેશ થાય છે. આ જીવાણુઓ ગ્રામધની (gram positive) પ્રકારના અને દંડ (rod) આકારના હોય છે. તેમના સંવર્ધન(culture)ને દૂધમાં ઉમેરતાં સામાન્ય પર્યાવરણિક તાપમાને દૂધમાંથી દહીં બને છે.…
વધુ વાંચો >