ખંડ ૧૮
રિકાર્ડો, ડૅવિડથી લૂસ, ક્લેર બૂથ
લી, ડેવિડ મોરિસ
લી, ડેવિડ મોરિસ (Lee, David Morris) (જ. 20 જાન્યુઆરી 1931, રાય, ન્યૂયૉર્ક, યુ.એસ.એ.) : હીલિયમ-3ની અતિતરલતા(superfluidity)ની શોધ માટે 1996નો ભૌતિકશાસ્ત્રમાં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર વિજ્ઞાની. ડગ્લાસ ઓશરોફ અને રૉબર્ટ રિચાર્ડસન સાથે સંયુક્ત રીતે આ પુરસ્કાર પ્રાપ્ત થયો હતો. (અથવા વિભાજિત થયો હતો.) ડેવિડ લીના માતા શિક્ષિકા અને પિતા વિદ્યુત ઇજનેર હતા,…
વધુ વાંચો >લીડ્ઝ (Leeds)
લીડ્ઝ (Leeds) : ઇંગ્લૅન્ડના ઉત્તર ભાગમાં ઍર નદી પર આવેલું શહેર તથા શહેરની આજુબાજુ વિસ્તરેલો પશ્ચિમ યૉર્કશાયરનો મહાનગરને આવરી લેતો જિલ્લો. ભૌગોલિક સ્થાન : 53° 48´ ઉ. અ. અને 1° 33´ પ. રે.. અહીંના વિસ્તૃતપણે અન્યોન્ય સંકળાયેલા રેલમાર્ગો, સડકમાર્ગો, લિવરપુલથી ગુલેનો નહેરમાર્ગ, હવાઈ મથક તથા કોલસાનાં સ્થાનિક ક્ષેત્રોને કારણે તે…
વધુ વાંચો >લી તાંગ (Li Tang)
લી તાંગ (Li Tang) (જ. આશરે 1080, હોઆંગહો પ્રાંત, ચીન; અ. આશરે 1130, ચીન) : ચીનના એક ઉત્તમ કોટિના ચિત્રકાર. દક્ષિણી સુંગ ચિત્રશૈલીના સ્થાપક. ઉત્તર ચીનના સમ્રાટ હુઈ ત્સુન્ગની ચિત્રકલા એકૅડેમીના એ પ્રમુખ બનેલા. પરંતુ મૉંગોલ આક્રમણને પ્રતાપે એ સમ્રાટનું પતન થતાં લી તાંગ દક્ષિણ ચીનના સમ્રાટ સુન્ગ કાઓ ત્સુન્ગના…
વધુ વાંચો >લી, ત્સુંગ દાઓ
લી, ત્સુંગ દાઓ (જ. 25 નવેમ્બર 1926, શાંઘાઈ, ચીન) : મૂળભૂત કણોના સંશોધનમાં મહત્વનું પ્રદાન કરનાર ચીની ભૌતિકવિજ્ઞાની. તેમણે સમતા(parity)ના મહત્વના નિયમોની શોધ કરી, જેને કારણે મૂળભૂત કણોને લગતી ખાસ શોધો શક્ય બની. મૂળભૂત કણોના ક્ષેત્રે અમૂલ્ય સંશોધન કરવા બદલ ચેન નિંગ યાનની ભાગીદારીમાં 1957ના વર્ષનો ભૌતિકવિજ્ઞાનનો નોબેલ પુરસ્કાર તેમને…
વધુ વાંચો >લીન (Lynn)
લીન (Lynn) : યુ.એસ.ના મૅસેચૂસેટ્સ રાજ્યના ઈશાન ભાગમાં, ઍટલૅંટિક મહાસાગરના મૅસેચૂસેટ્સ ઉપસાગરના કાંઠા પર આવેલું ઇસેક્સ પરગણાનું શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 42° 28´ ઉ. અ. અને 70° 57´ પ. રે.. 1629માં તે સૌગસ નામથી વસેલું, 1631માં તે નગર બન્યું. 1637માં તેને લીન રેગિસ નામ અપાયું. અહીં શરૂઆતમાં ચામડાં કમાવાની અને…
વધુ વાંચો >લીન (નહેર-સામુદ્રધુની)
લીન (નહેર-સામુદ્રધુની) : ઉત્તર પૅસિફિક મહાસાગરની પૂર્વ તરફ અલાસ્કા(યુ.એસ.)ના અગ્નિ ભાગમાં આવેલો સાંકડો જળમાર્ગ. તેની પહોળાઈ સ્થાનભેદે 5થી 19 કિમી. જેટલી છે. ભૌગોલિક સ્થાન : 58° 50´ ઉ. અ. અને 135° 15´ પ. રે.. ઉત્તર તરફ આગળ વધતાં તે ચૅટમ(Chatham)ની સામુદ્રધુની તરીકે ઓળખાય છે અને 96 કિમી. સુધી વિસ્તરે છે.…
વધુ વાંચો >લીન, ડૅવિડ (સર)
લીન, ડૅવિડ (સર) (જ. 25 માર્ચ 1908, ક્રૉયડન, લંડન; અ. 16 એપ્રિલ 1991) : ચલચિત્ર દિગ્દર્શક. રૂપેરી પડદા પર વિશાળ ફલક પર મહાગાથાઓ સમાન ભવ્ય અને લખલૂટ ખર્ચે ચિત્રો બનાવવા માટે જાણીતા સર ડૅવિડ લીને ‘ધ લૉરેન્સ ઑવ્ અરેબિયા’, ‘ડૉ. ઝિવાગો’ અને ‘ધ બ્રિજ ઑન ધ રિવર ક્વાઇ’ સહિતનાં યાદગાર…
વધુ વાંચો >લીનન, ફિયોદોર (Lynen Feodor)
લીનન, ફિયોદોર (Lynen Feodor) (જ. 6 એપ્રિલ 1911, મ્યુનિચ, જર્મની; અ. 1979) : સન 1964ના તબીબીવિદ્યા અને દેહધર્મવિદ્યાના નોબેલ પારિતોષિક માટેના રોનાર્ડ બ્લોક(Konard Bloch)ના સહવિજેતા. તેમને કોલેસ્ટિરોલ તથા મેદામ્લો(fatty acid)ના ચયાપચયની ક્રિયાપ્રવિધિ સંબંધિત શોધ કરવા માટે આ સન્માન પ્રાપ્ત થયું હતું. તેમના પિતા યાંત્રિક ઇજનેરી વિદ્યામાં પ્રાધ્યાપક હતા. તેમણે મ્યુનિચમાંથી…
વધુ વાંચો >લીન, પિઆઓ
લીન, પિઆઓ (જ. 5 ડિસેમ્બર 1907, હુઆંગ-કુઆંગ, હુપેહ પ્રાંત; અ. 13 ડિસેમ્બર 1971, મૉંગોલિયન પ્રજાસત્તાક) : ચીનના રાજકીય નેતા અને પ્રમુખ સામ્યવાદી લશ્કરી કમાન્ડર. ચીનના દુબેઈ વિસ્તારમાં એક નાના જમીનદાર પરિવારમાં જન્મેલ લીન વામ્પોઆ એકૅડેમીમાં અભ્યાસ દરમિયાન સામ્યવાદી નેતા ચાઉ-એન-લાઈના સંપર્કમાં આવ્યા અને તેમનાથી પ્રભાવિત થયા. 1928માં સામ્યવાદી પક્ષ રાષ્ટ્રીય…
વધુ વાંચો >લીના (નદી)
લીના (નદી) : રશિયાના પૂર્વ સાઇબીરિયાની મુખ્ય નદી તથા તેના વિશાળ ક્ષેત્ર માટે ઉપયોગમાં લેવાતો જળમાર્ગ. ભૌગોલિક સ્થાન : 72° 25´ ઉ. અ. અને 126° 40´ પૂ. રે.. તે બૈકલ પર્વતોના ઢોળાવમાંથી નીકળે છે. શરૂઆતમાં તે ઈશાન તરફ અને યાકુટસ્ક શહેર પછી વાયવ્યમાં વહે છે. આશરે 4,400 કિમી. વહીને લૅપ્ટેવ…
વધુ વાંચો >રિકાર્ડો, ડૅવિડ
રિકાર્ડો, ડૅવિડ (જ. 1772, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 1823) : અર્થશાસ્ત્રની પ્રશિષ્ટ વિચારસરણીના પ્રખર પુરસ્કર્તા અને વિવાદાસ્પદ ચિંતક. મૂળ નેધરલૅન્ડ્ઝ(હોલૅન્ડ)ના નિવાસી યહૂદી પરિવારના નબીરા. પિતા સ્ટૉક માર્કેટમાં હૂંડીઓ અને જામીનગીરીઓના વટાવનો ધંધો કરતા. રિકાર્ડો ઓછું ભણેલા. ચૌદ વર્ષની વયે કામધંધાની શરૂઆત કરી અને ટૂંકસમયમાં ધનાઢ્ય બન્યા. તેઓ જર્મનના સોદાઓમાં માહેર હતા. ઇંગ્લૅન્ડની…
વધુ વાંચો >રિકેટ્સિયા
રિકેટ્સિયા : વિશિષ્ટ પ્રકારના જીવાણુ (bacteria) તરીકે જેમનું વર્ણન કરી શકાય તેવા પરોપજીવી સૂક્ષ્મજીવો. કદમાં તેઓ જીવાણુ કરતાં નાના હોય છે અને માત્ર યજમાન(host)ના જીવંત કોષોની અંદર પ્રજોત્પાદન કરી શકતા હોય છે. મોટાભાગના રિકેટ્સિયા પ્રજાતિના સૂક્ષ્મજીવો ઇતરડી (mite), રિકેટ્સિયા-પૉક્સ રોગ પેદા કરનાર રિકેટ્સિયા એકારી સૂક્ષ્મજીવ જૂ (lice), ઉંદર જેવાં યજમાનોના…
વધુ વાંચો >રિક્ટર, ઉર્લિક
રિક્ટર, ઉર્લિક (જ. 17 જૂન 1952, ગૉર્લિટ્ઝ [જીડીઆર]) : અગાઉના પૂર્વ જર્મની(જીડીઆર)નાં મહિલા તરણખેલાડી. 1973થી ’76નાં 4 વર્ષોમાં તેમણે 100 મીટર બૅકસ્ટ્રોકમાં 9 વિશ્વવિક્રમ સ્થાપ્યા અને 65.39 સે.ના વિક્રમને બદલે 61.51 સે.નો વિક્રમ નોંધાવ્યો. વળી 1974માં 200 મી.ની સ્પર્ધામાં 2 મિ. 18.41 સે. અને 2 મિ. 17.35 સે.ના વિક્રમો પણ…
વધુ વાંચો >રિક્ટર, ચાર્લ્સ એફ.
રિક્ટર, ચાર્લ્સ એફ. (જ. 26 એપ્રિલ 1900; અ. 1985, આલ્ટાડેના, કૅલિફૉર્નિયા) : જાણીતા ભૂકંપશાસ્ત્રી. 1927માં તેમણે કૅલિફૉર્નિયામાં પાસાડેનામાં ભૂકંપીય પ્રયોગશાળામાં કામગીરી શરૂ કરી હતી. 1928માં તેમણે કૅલિફૉર્નિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ખાતેથી સૈદ્ધાંતિક ભૌતિકશાસ્ત્રમાં ડૉક્ટરેટ મેળવી હતી. 1936થી 1970 વચ્ચે કાલકેટ ખાતે સિસ્મોલૉજિકલ લૅબોરેટરીમાં તેઓ પ્રોફેસર હતા. ભૂકંપની તીવ્રતા માપવા માટે તેમણે લોકલ…
વધુ વાંચો >રિક્ટર, બર્ટન
રિક્ટર, બર્ટન (જ. 22 માર્ચ 1931, બ્રૂકલીન, ન્યૂયૉર્ક) : નવા જ પ્રકારના ભારે મૂળભૂત કણોની શોધ અને તેને લગતું પાયાનું કાર્ય કરવા બદલ 1976ના વર્ષનો નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનાર અમેરિકન ભૌતિકવિજ્ઞાની. મૅસેચૂસેટ્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑવ્ ટૅકનૉલૉજીમાંથી સ્નાતકની ઉપાધિ મેળવી. ત્યારબાદ 1956માં તેમણે પીએચ.ડી.ની ઉપાધિ ત્યાંથી જ મેળવી. તે પછી તે સ્ટૅનફોર્ડ યુનિવર્સિટીમાં…
વધુ વાંચો >રિક્ટરનો ભૂકંપ આંક
રિક્ટરનો ભૂકંપ આંક : જુઓ ભૂકંપ.
વધુ વાંચો >રિક્ટરાઇટ
રિક્ટરાઇટ : સોડાધારક ટ્રેમોલાઇટ. ઍમ્ફિબોલ વર્ગનું ખનિજ. તે કૅલ્શિયમ, મૅગ્નેશિયમ, લોહ, મૅંગેનીઝ અને ઍલ્યુમિનિયમ સહિતનું સોડિયમ સિલિકેટ છે. તેના રાસાયણિક બંધારણમાં કૅલ્શિયમની અવેજીમાં સોડિયમ આવતું હોવાથી તે ટ્રેમોલાઇટ સાથે સંબંધ ધરાવે છે. તેના બાકીના ભૌતિક ગુણધર્મો ઍમ્ફિબોલ વર્ગનાં ખનિજોને મળતા આવે છે. ઉત્પત્તિસ્થિતિના સંદર્ભમાં તે ઉષ્ણતાવિકૃતિ પામેલા ચૂનાખડકો અને સ્કાર્ન…
વધુ વાંચો >રિક્સ મ્યુઝિયમ, ઍમ્સ્ટરડૅમ (નેધરલૅન્ડ)
રિક્સ મ્યુઝિયમ, ઍમ્સ્ટરડૅમ (નેધરલૅન્ડ) : મહાન ડચ ચિત્રકારો જેવા કે રૅમ્બ્રાં, વરમીર, હૉલ્સ અને રૉટ્સડાલ જેવા પ્રસિદ્ધ ચિત્રકારોની ભવ્ય કૃતિઓનો સંગ્રહ. 1808માં હૉલૅન્ડના રાજા લૂઈ નેપોલિયનની આજ્ઞાથી, 1798માં હેગમાં સ્થાપેલા કલાસંગ્રહ ‘ધ નૅશનલ મ્યુઝિયમ’માંથી ફ્રાન્સમાં નહિ ખસેડાયેલાં ચિત્રોનો પ્રથમ સંગ્રહ આમાં ગોઠવવામાં આવ્યો. સૌપ્રથમ તે ડચ ચિત્રોને ઍમ્સ્ટરડૅમના ટાઉનહૉલમાં લટકાવવામાં…
વધુ વાંચો >રિખ્તર, ગૅર્હાર્ડ
રિખ્તર, ગૅર્હાર્ડ (જ. 1932, જર્મની) : અગ્રણી અનુઆધુનિક ચિત્રકાર. બીજાઓ દ્વારા પાડવામાં આવેલી તસવીરો ઉપરથી તેઓ ચિત્રો કરે છે. તસવીરની હૂબહૂ નકલ ઝીણવટભરી વિગત સાથે અને પીંછીના લસરકા ન દેખાય તે રીતે તેઓ કરે છે. અમિતાભ મડિયા
વધુ વાંચો >રિગર્ટ ડૅવિડ
રિગર્ટ ડૅવિડ (જ. 12 મે 1947, કૉકચેટાવ ઑબ્લાસ્ટ, કઝાખિસ્તાન, યુ.એસ.એસ.આર.) : રશિયાના વેટલિફ્ટર. તેઓ સદાકાળના એક સૌથી મહાન વેટલિફ્ટર હતા, પણ રમતના સર્વોત્તમ સ્તરે – ઓલિમ્પિક રમતોત્સવની કક્ષાએ તેમને બે વાર કરુણ નિષ્ફળતા વેઠવી પડી હતી. 1971માં તેમજ 1973–76 દરમિયાન તેઓ 90 કિગ્રા.ની સ્પર્ધામાં પાંચ વખત વિજેતા નીવડ્યા હતા; 1978માં…
વધુ વાંચો >