૧૬.૧૧
મુંબઈ મહાનગર (બૃહદ્ મુંબઈ) (જિલ્લો – પરાવિસ્તાર સહિત)થી મૂત્રપિંડશોથ સદ્રોણી
મૂડીરોકાણ-નિયમન
મૂડીરોકાણ-નિયમન : મૂડી-ઉઘરામણીની પ્રક્રિયાનું કાયદા દ્વારા નિયમન અને નિયંત્રણ. 1875માં ભારત અને એશિયામાં સૌથી પહેલું સ્થપાયેલું મુંબઈ શૅરબજાર શરૂઆતમાં તો બહુ નાના પાયા પર ચાલતું હતું. મૂડીરોકાણ-નિયમન માટે સરકારી રાહે પગલાં લેવાની જરૂર વરતાઈ નહોતી. ક્રમશ: મુંબઈ શૅરબજારનું કાર્યક્ષેત્ર વિસ્તરતું ગયું. તેના પરના નિયમનના અભાવે મૂડીરોકાણનો કાર્યક્રમ નિરંકુશ અને દિશાવિહીન…
વધુ વાંચો >મૂડીરોકાણ પર વળતર
મૂડીરોકાણ પર વળતર : ધંધામાંથી વર્ષ દરમિયાન થયેલા નફા અને ધંધામાં રોકાણ કરેલી મૂડી વચ્ચેનો ગુણોત્તર. દરેક ધંધાદારી એકમનો મુખ્ય હેતુ મૂડીરોકાણ પર વળતર મેળવી પેઢીના ચોખ્ખા મૂલ્યમાં વધારો કરવાનો હોય છે. અમુક અપેક્ષિત એવું લઘુતમ વળતર પણ મળવાની શક્યતાઓ ન હોય તો સ્વાભાવિક રીતે જ મૂડીરોકાણ કરીને સાહસ ખેડવા…
વધુ વાંચો >મૂડીરોકાણ-બજેટ
મૂડીરોકાણ-બજેટ : ઉત્પાદક પેઢીએ ભાવિ અને લાંબા ગાળાની સંભવિત આવકો અને ખર્ચ અંગે તૈયાર કરેલું પત્રક. અંદાજપત્રની મુખ્ય ભાષા આંકડા છે. આંકડાની મુખ્ય લાક્ષણિકતા એ છે કે એનું અર્થઘટન એક જ થાય છે. ભવિષ્યમાં કરવા ધારેલી પ્રવૃત્તિઓને ભાષામાં મૂકતાં એનાં એકથી વધારે અર્થઘટન થવાની સંભાવના હોવાને કારણે સંસ્થાઓ અને ધંધાદારી…
વધુ વાંચો >મૂડીલાભ
મૂડીલાભ : અસ્કામતની ખરીદી અને તેના વેચાણ વચ્ચેના સમયગાળામાં તેની બજારકિંમતમાં જે વધારો થયો હોય તે; દા.ત., કોઈ વ્યક્તિએ રૂ. 100ની કિંમતે શૅર ખરીદ્યો હોય અને તે રૂ. 140માં વેચ્યો હોય તો તેને જે વધારાના રૂ. 40 મળ્યા તે મૂડીલાભ (capital gain) કહેવાય. વેપારી હેતુ માટે મૂડીલાભની ગણતરી એક જટિલ…
વધુ વાંચો >મૂડીલાભવેરો
મૂડીલાભવેરો : આયકર અધિનિયમ – 1961 હેઠળ મૂડી-અસ્કામત(capital assets)ના હસ્તાંતરણમાંથી ઉદભવેલી કરપાત્ર આવક પર આકારવામાં આવતો કર. આયકર અધિનિયમમાં આવકની કોઈ સર્વગ્રાહી (exhaustive) વ્યાખ્યા આપી નથી, પરંતુ પ્રાપ્ત થયેલા ધનરાશિમાંથી કઈ રકમનો કરના હેતુ માટે આવકમાં સમાવેશ કરાશે તેનો નિર્દેશ કરતી (inclusive) વ્યાખ્યા આપી છે. કુલ આવકની ગણતરી કરવામાં (1)…
વધુ વાંચો >મૂડીવાદ
મૂડીવાદ : સ્વૈરવિહાર અને મુક્ત બજારતંત્ર પર આધારિત આર્થિક માળખું. મૂડીવાદી અર્થવ્યવસ્થામાં સમાજમાં ઉપલબ્ધ ઉત્પાદનનાં સાધનોનું રોકાણ મૂડીપ્રચુર ઉદ્યોગોમાં થયેલું હોય છે; જેમાં ઉત્પાદનનાં ભૌતિક સાધનોની માલિકી મોટા ભાગે ખાનગી વ્યક્તિઓના હાથમાં કેન્દ્રિત થયેલી હોય છે અથવા તો ખાનગી ક્ષેત્રની વ્યક્તિઓ દ્વારા મહેનતાણું ચૂકવીને તે ભાડે રાખવામાં આવતાં હોય છે,…
વધુ વાંચો >મૂત્રક
મૂત્રક : જુઓ, ઉત્સર્ગતંત્ર અને ઉત્સર્ગક્રિયા (આયુર્વિજ્ઞાન)
વધુ વાંચો >મૂત્રકનલિકાગત અમ્લતાવિકાર
મૂત્રકનલિકાગત અમ્લતાવિકાર (Renal Tubular Acidosis) : મૂત્રપિંડના વિકારને કારણે શરીરમાં અમ્લતાનું પ્રાધાન્ય વધે તેવો વિકાર. કોઈ દ્રાવણમાં જ્યારે વિદ્યુત તરંગ પસાર કરાય ત્યારે તેમાં દ્રવિત થયેલા (dissolved) રસાયણમાંના ધન અને ઋણ આયનો છૂટા પડીને પ્રવાહમાં ડુબાડેલા વીજાગ્રો (electrolytes) તરફ ગતિ કરે છે. આવી રીતે અલગ પડી શકે તેવા રસાયણમાંના ધનાયન…
વધુ વાંચો >મૂત્રણ (micturition)
મૂત્રણ (micturition) : મૂત્રાશયમાં પેશાબનો સંગ્રહ કરીને તેને સમયાંતરે ખાલી કરવાની ક્રિયા. તેના પર ચેતાતંત્રનું નિયંત્રણ હોય છે. મૂત્રાશય(urinary bladder)ના મુખ્ય બે ભાગ છે – મૂત્રાશય-કાય તથા મૂત્રાશય-ત્રિભુજ (trigone). મૂત્રાશય-કાય એક પોલી તથા પેશાબના સંગ્રહ સાથે અમુક અંશે પહોળી થઈ શકતી કોથળી છે. તે મૂત્રક્ષેપી સ્નાયુ(detrusor muscle)ની બનેલી છે. મૂત્રાશયની…
વધુ વાંચો >મૂત્રદાહ
મૂત્રદાહ : પેશાબ કરતી વખતે અથવા ત્યારપછી તુરત થતી પીડા. દુર્મૂત્રતા(dysuria)ની સંજ્ઞાથી ઓળખાતી તકલીફોમાં ઘણી વખત પીડાકારક મૂત્રણ (micturition) ઉપરાંત મૂત્રણક્રિયામાં અટકાવ કે અવરોધ અનુભવાય તેનો પણ સમાવેશ કરાય છે. મૂત્રદાહ(દુ:મૂત્રતા) કરતા વિવિધ વિકારોમાં મૂત્રમાર્ગમાં ચેપ, ઋતુસ્રાવનિવૃત્તિ (menopause) પછી થતી ઇસ્ટ્રોજન નામના અંત:સ્રાવની ઊણપ, યોનિશોથ(vaginitis), જનનાંગોમાં ચેપ, અંતરાલીય મૂત્રાશયશોથ (intestitial…
વધુ વાંચો >મુંબઈ મહાનગર (બૃહદ્ મુંબઈ)
મુંબઈ મહાનગર (બૃહદ્ મુંબઈ) (જિલ્લો – પરાવિસ્તાર સહિત) : મહારાષ્ટ્ર રાજ્યનો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 18° 58´ ઉ. અ. અને 72° 50´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 534 ચોકિમી.નો વિસ્તાર આવરી લે છે. મહારાષ્ટ્ર રાજ્યનો તે નાનામાં નાનો જિલ્લો હોવા છતાં વસ્તીની ર્દષ્ટિએ પ્રથમ ક્રમે…
વધુ વાંચો >મુંબઈ સમાચાર
મુંબઈ સમાચાર : એશિયાનું સૌથી જૂનું વિદ્યમાન દૈનિક સમાચારપત્ર. પારસી સાહસિક યુવાન ફરદુનજી મર્ઝબાને 1 લી જુલાઈ, 1822 ને સોમવારને દિવસે મુંબઈમાં ‘શ્રી મુમબઈનાં શમાચાર’ નામે સાપ્તાહિક સ્વરૂપે પ્રારંભ કર્યો. ગુજરાતી ભાષાનું સૌપ્રથમ છાપખાનું સ્થાપવાનો યશ ‘મુંબઈ સમાચાર’ના આદ્યસ્થાપક ફરદુનજી મર્ઝબાનને જાય છે. 1812માં મુદ્રણાલયની સ્થાપના કરી. ગુજરાતી ટાઇપો બનાવ્યા…
વધુ વાંચો >મુંહિજી હયાતીઅ જા સોના રોપા વર્ક
મુંહિજી હયાતીઅ જા સોના રોપા વર્ક (1981) : સિંધી લેખિકા પોપટી હીરાનંદાણી(જ. 1924)ની આત્મકથા. આ કૃતિને 1982નો ભારતીય સાહિત્ય અકાદમીનો ઍવૉર્ડ પ્રાપ્ત થયો હતો. ટૂંકી વાર્તા, નવલકથા અને નિબંધક્ષેત્રે પોતાનું ઉલ્લેખનીય યોગદાન આપનારાં આ લેખિકાની આત્મકથામાં કુલ 14 પ્રકરણો છે. લેખિકાએ પોતાના બાળપણથી પ્રૌઢાવસ્થા સુધીની જીવનયાત્રાની મહત્વપૂર્ણ ઘટનાઓનું સંપૂર્ણ સચ્ચાઈથી…
વધુ વાંચો >મૂકત્વ
મૂકત્વ : મૂકત્વ એટલે મૂંગાપણું (aphonia). આયુર્વેદવિજ્ઞાને ‘મૂંગાપણા’ના રોગને ‘વાતરોગ’ ગણ્યો છે. કફ સાથે પ્રકોપિત વાયુ-દોષથી જ્યારે મગજની અંદર રહેલી શબ્દવાહિની ધમનીમાં અવરોધ ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે વ્યક્તિની બોલવાની શક્તિ નાશ પામે છે ને તે મૂંગો બની જાય છે. જો દોષ થોડો હોય તો વ્યક્તિને તોતડાપણું (disphonia) થાય છે; જેમાં…
વધુ વાંચો >મૂડી
મૂડી : ઉત્પાદન માટે ઉપયોગમાં લેવાતાં જમીન સિવાયનાં ભૌતિક સાધનો. આ વ્યાખ્યા મુજબ યંત્રસામગ્રી, પ્લાન્ટ, સ્પેર-પાર્ટ તો મૂડી છે જ, પણ તે ઉપરાંત ઉત્પાદનમાં વપરાતો કાચો માલ, વીજળી-પુરવઠો, કારખાનાનાં મકાનો, જળસિંચન માટેની નહેરો, વસ્તુઓનો વેચાણ માટે રાખેલો સ્ટૉક કે જથ્થો વગેરે પણ મૂડીમાં ગણાય છે. મૂડીના મુખ્ય બે પ્રકાર છે…
વધુ વાંચો >મૂડીકરણ
મૂડીકરણ : કંપનીની સામાન્ય શૅર અને પ્રેફરન્સ શૅર જેવી સ્વમાલિકીની મૂડી અને ડિબેન્ચર જેવી લાંબા ગાળાની ઉછીની લીધેલી મૂડીમાં વહેંચાયેલું કંપનીનું મૂડીમાળખું અથવા કંપનીના રિઝર્વ સ્વરૂપે એકત્રિત થયેલા નફાનું શૅરમૂડીમાં રૂપાંતર કરવા માટે કંપનીના હયાત શૅરહોલ્ડરોને અપાતા બોનસ શૅર. (1) કંપનીનું મૂડીમાળખું : મૂડીકરણમાં સ્વમાલિકીની મૂડી અને લાંબા ગાળાનાં દેવાં…
વધુ વાંચો >મૂડીબજાર
મૂડીબજાર : ઔદ્યોગિક અને વાણિજ્ય એકમો, સ્થાનિક સત્તામંડળો અને સરકારને લાંબા ગાળાની મૂડી પૂરી પાડતું બજાર. કોઈ પણ દેશના આર્થિક વિકાસ માટે પદ્ધતિસરના મૂડીબજારનું અસ્તિત્વ એક પૂર્વશરત છે. નવી કંપનીઓ શરૂ કરવા, હયાત કંપનીઓનાં વિકાસ અને વિસ્તરણ કરવા તથા સ્થાનિક સત્તામંડળો અને સરકારની યોજનાઓ અમલમાં મૂકવા માટે લાંબા ગાળાની મૂડીની…
વધુ વાંચો >મૂડીમાળખું
મૂડીમાળખું : કંપનીની મૂડીનાં શૅર, ડિબેન્ચર અને દેવાં જેવા વિવિધ ઘટકોનું સંમિશ્રણ. કંપની દ્વારા મૂડીગત સાધનો એકત્ર કરવા માટે જે વિકલ્પોની પસંદગી થાય છે તેમાં શૅરો – જેવા કે ઑર્ડિનરી શૅર, પ્રેફરન્સ શૅર, લાંબા ગાળાનું દેવું જેવાં કે ડિબેન્ચર, બૉન્ડ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. ટૂંકમાં જે વિવિધ પ્રકારની જામીનગીરીઓ દ્વારા…
વધુ વાંચો >મૂડીરોકાણ
મૂડીરોકાણ : સામાન્ય રીતે નફો મેળવવાના હેતુથી નાણાંનો કે ઉત્પાદનનાં અન્ય સાધનોનો ઉપયોગ કરવાની પ્રક્રિયા અથવા કૃત્ય. સામાન્ય વ્યવહારની ભાષામાં નાણાકીય સાધનો દ્વારા થતા રોકાણને મૂડીરોકાણ કહેવામાં આવે છે. એટલે કે નાણાભંડોળ પ્રાપ્ત કરી તેનો શૅર, જામીનગીરી વગેરે મેળવવા માટે ઉપયોગ કરવો. ક્યારેક વાસ્તવિક અસ્કામતો પ્રાપ્ત કરવા માટે નાણાંના થતા…
વધુ વાંચો >મૂડીરોકાણ ટ્રસ્ટ
મૂડીરોકાણ ટ્રસ્ટ (Investment Trust) : પોતાના સભ્યોની બચતનું કંપનીઓના શૅર, ડિબેન્ચર અને બૉન્ડમાં રોકાણ કરીને તેમાંથી થતી આવકનું સભ્યોમાં વિતરણ કરતું ટ્રસ્ટ. બચતોને મૂડીરોકાણમાં રૂપાંતરિત કરવા માટે વિવિધ યુક્તિઓ અજમાવવામાં આવે છે. ધંધાકીય પ્રવૃત્તિઓ કેન્દ્રમાં રાખીને ઘડાયેલા કાયદાઓ હેઠળ વિવિધ સંસ્થાઓનું સર્જન કરી તે દ્વારા મૂડીરોકાણના પ્રયત્નો લાંબા સમયથી થતા…
વધુ વાંચો >