ખંડ ૧૫
મઅર્રી અબુલ આલાથી માળિયા-મિયાણા
મઅર્રી, અબુલ આલા
મઅર્રી, અબુલ આલા (જ. ડિસેમ્બર 973, મઅર્રહ, ઉત્તર સીરિયા; અ. 1057) : સીરિયાના તત્વજ્ઞાની. તેમનું પૂરું નામ અબુલ આલા મહંમદ ઇબ્ન અબ્દુલ્લા અલ-તનૂખી અલ-મઅર્રી. 4 વર્ષની નાની વયે શીતળાના રોગમાં તેમણે ર્દષ્ટિ ગુમાવી હતી. છતાં તે શિક્ષણ મેળવવામાં પાછા પડ્યા ન હતા. પોતાના પિતાની પાસે શિક્ષણની શરૂઆત કર્યા બાદ તેઓ…
વધુ વાંચો >મઉ (મઉનાથભંજન)
મઉ (મઉનાથભંજન) : ઉત્તર પ્રદેશના પૂર્વ છેડા નજીક આવેલો જિલ્લો તથા તે જ નામ ધરાવતું જિલ્લામથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 25° 17´ ઉ. અ. અને 81° 23´ પૂ. રે.ની આજુબાજુનો 1,727 ચોકિમી.નો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની ઉત્તરે અને ઈશાન તરફ ગોરખપુર અને દેવરિયા, પૂર્વમાં બલિયા, દક્ષિણે ગાઝીપુર અને પશ્ચિમે…
વધુ વાંચો >મકફેલ, ઍગ્નેસ
મકફેલ, ઍગ્નેસ (જ. 1890, ગ્રે કૉ, ઑન્ટેરિયો, કૅનેડા; અ. 1954) : સ્ત્રીમતાધિકારનાં હિમાયતી અને રાજકારણી. તેઓ કૅનેડાની પાર્લમેન્ટનાં સૌપ્રથમ મહિલા-સભ્ય બન્યાં. તેમણે શિક્ષિકા તરીકે કારકિર્દીનો પ્રારંભ કર્યો. પછી સ્ત્રી-મતાધિકારની ઝુંબેશમાં જોડાયાં અને 1921થી ’40 દરમિયાન ઑન્ટેરિયોના યુનાઇટેડ ફાર્મર્સ પક્ષ તરફથી એમ.પી. તરીકે ચૂંટાયાં. તેઓ ‘કો-ઑપરેટિવ કૉમનવેલ્થ ફેડરેશન ઑવ્ કૅનેડા’નાં હિમાયતી…
વધુ વાંચો >મકબરો
મકબરો : મુસ્લિમ સંતો, ઓલિયા, પીર અને નામાંકિત વ્યક્તિઓની કબર પર કરેલી ઇમારત. તેને ‘દરગાહ’ કે ‘રોજો’ પણ કહેવામાં આવે છે. મકબરામાં મૂળ કબર જમીનમાં હોય છે, જ્યારે તેની ઉપરના ખંડમાં એક નકલી કબર કરેલી હોય છે. મકબરો મોટેભાગે ચોરસ તલમાનવાળી ઘુંમટદાર ઇમારત હોય છે. તેમાં કબરવાળા ખંડને ફરતી જાળીઓની…
વધુ વાંચો >મકર રાશિ
મકર રાશિ : રાશિચક્રમાં દસમા નંબરની રાશિ. આનો આકાર મગર જેવો કલ્પેલો છે. આ રાશિમાં ઉત્તરાષાઢાનું ¾ ચરણ, શ્રવણનું 1 ચરણ અને ધનિષ્ઠાનું ½ ચરણ આવે છે. મકરરાશિમાં તેના નામ પ્રમાણે ગુણ નથી. સામાન્ય સમજ મુજબ મગર એ ભયંકર જળચર પ્રાણી છે. તેના નામ પ્રમાણે આ રાશિ ભયંકર ગણાવી જોઈએ;…
વધુ વાંચો >મકરવૃત્ત
મકરવૃત્ત (Tropic of Capricorn) : પૃથ્વીના ગોળા પરનું 23° 30´ દક્ષિણે આવેલું અક્ષાંશવૃત્ત. અક્ષાંશ એ કોણીય અંતર છે એટલે મકરવૃત્ત એ વિષુવવૃત્તીય તલસપાટીના સંદર્ભમાં પૃથ્વીના કેન્દ્રબિંદુથી દક્ષિણ ગોળાર્ધ તરફનું 23° 30´ કોણીય અંતર ગણાય. મકરવૃત્ત પૃથ્વી પર ઉષ્ણકટિબંધની દક્ષિણ સીમાને દર્શાવતી કાલ્પનિક રેખા છે. સૂર્યની આજુબાજુ પ્રદક્ષિણા દરમિયાન પૃથ્વી પોતાની…
વધુ વાંચો >મકરસંક્રાન્તિ
મકરસંક્રાન્તિ : સૂર્યની ગતિ પર આધારિત તહેવાર. સૂર્ય જ્યોતિષશાસ્ત્રની ગણતરી મુજબ મકરરાશિમાં પ્રવેશે ત્યારે એટલે કે 14મી જાન્યુઆરીના રોજ મકરસંક્રાન્તિનો ઉત્સવ ઊજવાય છે. અલબત્ત, આકાશમાં સૂર્ય 6 માસ દક્ષિણાયન એટલે દક્ષિણ દિશા તરફ જતો દેખાય છે, એ પછી 22મી ડિસેમ્બરના રોજ તે ઉત્તરાયન એટલે ઉત્તર દિશા તરફ ગતિ કરતો દેખાય…
વધુ વાંચો >મકરંદ
મકરંદ (ઈ. સ.ની 15મી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં હયાત) : ભારતીય જ્યોતિષશાસ્ત્રના લેખક. તેમણે લખેલા ગ્રંથનું નામ પણ તેમના નામ પરથી ‘મકરંદ’ રાખવામાં આવ્યું છે. તેઓ કાશીના વતની હતા. તેમનો સમય 15મી સદીના અંતભાગમાં અને 16મી સદીના આરંભમાં ગણવાનું કારણ એ છે કે તેમણે પોતાનો ગ્રંથ ઈ. સ. 1479માં રચ્યો હોવાનો ઉલ્લેખ…
વધુ વાંચો >મકલૂર, (સર) રૉબર્ટ
મકલૂર, (સર) રૉબર્ટ (જ. 1807, વૅક્સફર્ડ, આયર્લૅન્ડ; અ. 1873) : નામી સાહસખેડુ સંશોધક. 1824માં તેઓ નૌકાદળમાં જોડાયા. 1836માં તેઓ ઉત્તર ધ્રુવ પ્રદેશના સાહસ-પ્રવાસ-અભિયાનમાં સહયોગી બન્યા. 1848–49માં તેઓ ફ્રૅન્કલિન સાહસ-પ્રવાસમાં જોડાયા; 1850માં તેઓ ફરીથી એ પ્રવાસમાં જોડાયા અને એક જહાજનું તેમણે નૌકા-સંચાલન સંભાળ્યું. આ જહાજે પૂર્વ દિશાએથી પગપેસારો કર્યો અને બૅન્ક્સલૅન્ડના…
વધુ વાંચો >મકવાણા, કરમશી કાનજીભાઈ
મકવાણા, કરમશી કાનજીભાઈ (જ. 7 ઑક્ટોબર 1928, અડાળા, જિ. સુરેન્દ્રનગર, સૌરાષ્ટ્ર; અ. 10 જુલાઈ 1997) : નિષ્ઠાવાન શિક્ષક, સમાજસેવક, કૉંગ્રેસ પક્ષના અગ્રણી નેતા તથા લેખક. તેમણે પ્રારંભિક શિક્ષણ લોકશાળા, ગ્રામદક્ષિણામૂર્તિ, આંબલામાં લીધું હતું અને ‘વિનીત’ની પદવી પ્રાપ્ત કરી હતી. ત્યારબાદ ગૂજરાત વિદ્યાપીઠમાં અભ્યાસ કરી સમાજસેવા વિદ્યાશાખાના સ્નાતક થયા. બાલ્યાવસ્થાની દારુણ…
વધુ વાંચો >માઉઝો, દામોદર
માઉઝો, દામોદર (જ. 1 ઑગસ્ટ 1944, મજોર્ધ, ગોવા) : કોંકણી ભાષાના નવલકથાકાર અને ટૂંકી વાર્તાના લેખક. તેમની નવલકથા ‘કાર્મેલિન’ને 1983ના વર્ષનો ભારતીય સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર મળ્યો છે. તેઓ મુંબઈ યુનિવર્સિટીમાંથી વાણિજ્યના વિષયમાં સ્નાતક થયા. પોતાના વતનમાં તેમણે ધંધો શરૂ કર્યો. તેમણે 2 નવલકથાઓ, ટૂંકી વાર્તાના 2 સંગ્રહો અને બાલસાહિત્યનાં 3…
વધુ વાંચો >માઉન્ટફર્ડ, ચાર્લ્સ પર્સી
માઉન્ટફર્ડ, ચાર્લ્સ પર્સી (જ. 1890, હૅલૅટ, દક્ષિણ ઑસ્ટ્રેલિયા; અ. 1976) : માનવવંશવિજ્ઞાની અને લેખક. પોસ્ટ-ઑફિસ માટેના મિકૅનિક તરીકે તે ઑસ્ટ્રેલિયાના મૂળ આદિવાસીઓના પરિચયમાં આવ્યા અને તેમની જીવનશૈલીના નિષ્ણાત જાણકાર બની ગયા. તેમણે 1937માં ગુમ થયેલા સાહસખેડુ લુદવિગ લિચહાર્ટની શોધમાં સાહસ-અભિયાન હાથ ધર્યું; 1938થી 1960ના ગાળા દરમિયાન તેમણે મધ્ય ઑસ્ટ્રેલિયામાં 10…
વધુ વાંચો >માઉન્ટબૅટન, એડવિના, કાઉન્ટેસ ઑવ્ માઉન્ટબૅટન
માઉન્ટબૅટન, એડવિના, કાઉન્ટેસ ઑવ્ માઉન્ટબૅટન (જ. 1901; અ. 1960) : બર્માના અર્લ માઉન્ટબૅટન લૂઇનાં પત્ની; 1922માં તેમનાં માઉન્ટબૅટન સાથે લગ્ન થયાં હતાં. 1940–42 દરમિયાનના લંડનમાં થયેલા ઉગ્ર અને વિનાશક હવાઈ હુમલા વખતે તેમણે રેડ ક્રૉસ તથા સેંટ જૉન ઍમ્બ્યુલન્સ બ્રિગેડને ગણનાપાત્ર સેવા આપી હતી અને 1942માં એ સંસ્થાનાં તેઓ સુપરિન્ટેન્ડન્ટ-ઇન-ચીફ…
વધુ વાંચો >માઉન્ટબૅટન, લૂઇ (લૉર્ડ)
માઉન્ટબૅટન, લૂઇ (લૉર્ડ) (જ. 25 જૂન 1900, ફ્રૉગમૉર હાઉસ, વિન્ડસર ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 27 ઑગસ્ટ 1979, ડાનેગૉલ બે, મલામોર કાઉન્ટી સ્લીગો, આયર્લૅન્ડ) : બ્રિટિશ રાજનીતિજ્ઞ, બ્રિટિશ નૌકાકાફલાના ઍડમિરલ અને ભારતના છેલ્લા વાઇસરૉય અને સ્વતંત્ર ભારતના પ્રથમ ગવર્નર જનરલ. તેમનું મૂળ નામ લૂઇ ફ્રાન્સિસ આલ્બર્ટ વિક્ટર નિકોલસ. તેઓ 1917 સુધી પ્રિન્સ ઑવ્…
વધુ વાંચો >માઉન્ટ રશમોર
માઉન્ટ રશમોર : યુ.એસ.ના દક્ષિણ ડાકોટા રાજ્યની બ્લૅક હિલ્સમાં આવેલા રાષ્ટ્રીય સ્મારક માટેનું જાણીતું સ્થળ. માઉન્ટ રશમોરના આ રાષ્ટ્રીય સ્મારકમાં જ્યૉર્જ વૉશિંગ્ટન, ટૉમસ જૅફર્સન, થિયોડોર રૂઝવેલ્ટ અને અબ્રાહમ લિંકન જેવા ખ્યાતનામ ચાર અમેરિકી પ્રમુખોનાં વિશાળ કદનાં ભવ્ય શિલ્પોનાં દર્શન થાય છે. આ શિલ્પો માત્ર મસ્તકભાગનાં છે અને તેનું કોતરણીકામ ગ્રૅનાઇટ…
વધુ વાંચો >માઉ માઉ
માઉ માઉ : આફ્રિકાવાસી કેન્યનોની રાષ્ટ્રવાદી લડત. કેન્યા આફ્રિકામાંનું મહત્વનું બ્રિટિશ સંસ્થાન હતું. કેન્યાના કેન્દ્રીય વિસ્તારમાં મુખ્યત્વે કીકુયુ જાતિના લોકો વસતા હતા. તેમણે બ્રિટિશ શાસનનો વિરોધ કરવા ‘કેન્યા આફ્રિકન યુનિયન’ નામનો રાજકીય પક્ષ 1940માં સ્થાપ્યો હતો. આ પક્ષના કીકુયુ સભ્યોમાં ગુપ્ત રીતે બ્રિટિશ શાસન વિરુદ્ધ લડતનું આયોજન થયું. બ્રિટિશ શાસન…
વધુ વાંચો >માઓ-ત્સે-તુંગ
માઓ-ત્સે-તુંગ (જ. 26 ડિસેમ્બર 1893, શાઓશાન, હુનાન પ્રાંત; અ. 9 સપ્ટેમ્બર 1976, પૅકિંગ) : પ્રજાસત્તાક ચીનના અને ચીની સામ્યવાદી પક્ષના સ્થાપક. તેમનો જન્મ ખેડૂત પરિવારમાં થયો હતો. 1911–12માં સુન યાત-સેને ક્રાંતિ કરીને મંચુવંશની સરકારને ઉથલાવી ત્યારે તેઓ વિદ્યાર્થી હતા. તેમણે 1918માં સ્નાતક થયા બાદ દેશના પાટનગર પૅકિંગ(બેજિંગ) જઈને યુનિવર્સિટીના ગ્રંથાલયમાં…
વધુ વાંચો >માઓરી
માઓરી : ન્યૂઝીલૅન્ડમાં વસતા પૉલિનેશિયન આદિવાસી જાતિના લોકો. તેઓ હવાઈ ટાપુઓમાંથી સ્થળાંતર કરીને ન્યૂઝીલૅન્ડ ગયા હતા. પુરાતત્વીય શોધ દર્શાવે છે કે તેઓ. ઈ. સ. 800થી ન્યૂઝીલૅન્ડમાં રહે છે. તેઓ ત્યાં નૉર્થ આઇલૅન્ડમાં રહ્યા અને શિકારી, ખેડૂત અને માછીમારનાં કે વસ્તુઓ ભેગી કરવાનાં કામો કરે છે. માઓરી સમાજમાં મુખી, સામાન્ય લોકો…
વધુ વાંચો >માકવારી ટાપુ
માકવારી ટાપુ : દક્ષિણ પૅસિફિક મહાસાગરમાં, ટાઝમાનિયાથી અગ્નિકોણમાં આશરે 1,500 કિમી. અંતરે તથા દ. ન્યૂઝીલૅન્ડ ટાપુ અને ઑકલૅન્ડ ટાપુથી નૈર્ઋત્યકોણમાં આવેલો ટાપુ. ભૌગોલિક સ્થાન : 54° 30´ દ. અ. અને 158° 56´ પૂ. રે. પર આવેલો આ ટાપુ આશરે 170 ચોકિમી. જેટલો વિસ્તાર આવરી લે છે. તેની લંબાઈ 34 કિમી.…
વધુ વાંચો >માકવારી બારું
માકવારી બારું : ઑસ્ટ્રેલિયાની દક્ષિણે આવેલા ટાઝમાનિયાના પશ્ચિમ કિનારા પરનું બંદર. આ બારામાં હિન્દી મહાસાગરનો એક ફાંટો પ્રવેશે છે. આ બારું વાસ્તવમાં તો સ્તરભંગ-ખીણ હતી. આ ખીણ વાયવ્ય-અગ્નિમાં 32 કિમી. લંબાયેલી છે અને હિમીભવનના ઘસારાથી 8 કિમી. જેટલી પહોળી બની રહેલી છે. આ બારામાં ઈશાન તરફથી કિંગ અને અગ્નિ તરફથી…
વધુ વાંચો >