૧૪.૦૭
બ્રુન્સવીકથી બ્રોનૉવ્સ્કી જૅકોબ
બ્રેગ, વિલિયમ લૉરેન્સ
બ્રેગ, વિલિયમ લૉરેન્સ (જ. 31 માર્ચ 1890, એડીલેઇડ, દક્ષિણ ઑસ્ટ્રેલિયા; અ. 1 જુલાઈ, 1971, લંડન) : ઍક્સ–કિરણોના માધ્યમ દ્વારા સ્ફટિકોની સંરચનાના વિષદ વિશ્લેષક અને અંગ્રેજ ભૌતિકવિજ્ઞાની. તેઓ પોતાના પિતા સાથે કામ કરીને વિજ્ઞાનજગતમાં સુપ્રસિદ્ધ બન્યા હતા તેમણે ઉચ્ચશિક્ષણ ઑસ્ટ્રેલિયા તેમજ ઇંગ્લૅંન્ડમાં ટ્રિનિટી કૉલેજ કૅમ્બ્રિજ ખાતે લીધું હતું. યુવાનવયે જ તેઓ…
વધુ વાંચો >બ્રેગ, વિલિયમ હેન્રી
બ્રેગ, વિલિયમ હેન્રી (જ. 2 જુલાઈ 1862, વેસ્ટવર્ડ, કંબરલૅન્ડ, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 10 માર્ચ 1942, લંડન) : એક્સ-કિરણો વડે સ્ફટિક-સંરચનાનું વિશદ વિશ્લેષણ કરનાર પ્રસિદ્ધ ભૌતિકવિજ્ઞાની. તેઓ પોતાના પુત્ર સાથે રહીને જીવનભર શોધખોળો કરતા રહ્યા અને ‘બ્રેગ પિતાપુત્ર’ની જોડી રૂપે ભૌતિકવિજ્ઞાનમાં એક વિશેષ છાપ મૂકતા ગયા. તેમણે ઉચ્ચશિક્ષણ કિંગ્ઝ કૉલેજ-લંડન તેમજ ટ્રિનિટી-કૉલેજ…
વધુ વાંચો >બ્રેઝનેવ, લિયોનિદ ઇલીચ
બ્રેઝનેવ, લિયોનિદ ઇલીચ (જ. 19 ડિસેમ્બર 1906, કામેન્સકોય, યુક્રેન; અ. 10 નવેમ્બર 1982, મૉસ્કો) : સોવિયેત રાજપુરુષ, સોવિયેત સંઘના સામ્યવાદી પક્ષના મહામંત્રી અને સરકારના વડા. તેઓ 17 વર્ષની વયે સામ્યવાદી યુવક સંઘમાં જોડાયા. 1929માં સામ્યવાદી પક્ષના ઉમેદવાર-સભ્ય અને 1931માં પક્ષના સભ્ય બન્યા. 1935માં મેટાલર્જિકલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાંથી સ્નાતક થઈ તેમણે પોલાદના કારખાનામાં…
વધુ વાંચો >બ્રેઝનેવ સિદ્ધાંત
બ્રેઝનેવ સિદ્ધાંત : ‘સમાજવાદ ભયમાં મુકાય ત્યારે સોવિયેત સંઘનો દરમિયાનગીરી કરવાનો અધિકાર’ પ્રસ્થાપિત કરવા રજૂ થયેલ સિદ્ધાંત. રશિયાના અગ્રણીમુત્સદ્દી અને 1964થી 82 સુધી સોવિયેત સામ્યવાદી પક્ષના વડા રહેલા બ્રેઝનેવે આ સિદ્ધાંત પ્રતિપાદિત કરેલો હોવાથી એ ‘બ્રેઝનેવ સિદ્ધાંત’ના નામથી જાણીતો થયો હતો. વીસમી સદીના સાઠીના દસકા દરમિયાન અમેરિકા અને સોવિયેત સંઘ…
વધુ વાંચો >બ્રેટિસ્લાવા (પ્રેસબર્ગ)
બ્રેટિસ્લાવા (પ્રેસબર્ગ) : અગાઉના ચેકોસ્લોવૅકિયાના સ્લાવાક સોશિયાલિસ્ટ રિપબ્લિકનું પાટનગર તથા પશ્ચિમ સ્લોવૅકિયા વિસ્તારનું મુખ્ય મથક. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 48° 09´ ઉ. અ. અને 17° 07´ પૂ. રે. પર વિયેનાથી પૂર્વમાં 56 કિમી. અંતરે ડેન્યૂબ નદીને કાંઠે વસેલું છે. પ્રાગ પછીના બીજા ક્રમે આવતું તે દેશનું મોટું શહેર ગણાય છે.…
વધુ વાંચો >બ્રેટેઇન, વૉલ્ટર હૌસર
બ્રેટેઇન, વૉલ્ટર હૌસર (જ. 10 ફેબ્રુઆરી 1902, એમોય, ચીન) : 1956ના વર્ષના ભૌતિકશાસ્ત્ર વિષયના નોબેલ પુરસ્કારના વિજેતા. તેમણે પોતાનું બચપણ અને યુવાની વૉશિંગ્ટન રાજ્યમાં ગાળ્યાં હતાં, અને 1924માં વ્હાઇટમૅન કૉલેજમાંથી બી.એસ.ની પદવી મેળવી. 1926માં ઑરેગન યુનિવર્સિટી દ્વારા એમ.એ.ની પદવી મળી. ત્યારબાદ 1929માં મિનેસોટા યુનિવર્સિટીએ તેમને પીએચ.ડી.ની પદવી એનાયત કરી. બ્રેટેઇન…
વધુ વાંચો >બ્રેડબરી, માલ્કમ
બ્રેડબરી, માલ્કમ (જ. 1932, શેફિલ્ડ, ઇંગ્લૅન્ડ) : આંગ્લ લેખક અને વિવેચક. તેમણે અભ્યાસ કર્યો લિચેસ્ટર ખાતે અને ત્યાં જ અધ્યાપનકાર્ય આરંભ્યું. પછી તેઓ 1970માં ઈસ્ટ એંગ્લિયા યુનિવર્સિટીમાં ‘અમેરિકન સ્ટડીઝ’ વિષયના પ્રાધ્યાપક નિમાયા. તેમના જેવા વિદ્યાપુરુષે જે વ્યાપક પ્રવાસો કર્યા તેમાંથી તેમને કેટલીય નવલો માટેનું કથાવસ્તુ લાધ્યું. એ નવલોમાં ‘ઇટિંગ પીપલ…
વધુ વાંચો >બ્રૅડબરી, રે (ડગ્લાસ)
બ્રૅડબરી, રે (ડગ્લાસ) (જ. 22 ઑગસ્ટ 1920, વૉકગન, ઇલિનૉઇસ, અમેરિકા) : વૈજ્ઞાનિક કથાઓના અમેરિકન લેખક. તેમણે અતીતની ઝંખનાને લગતી વાતો, કાવ્યો, રેડિયો-નાટક તથા ટેલિવિઝન તેમજ ચલચિત્રો માટેની પટકથાઓ લખી છે. તેમની રચનાઓમાં માનવ-સ્વભાવમાં રહેલા વિક્ષિપ્તતા, હાસ્યાસ્પદતા તથા વેવલાપણાનાં તત્ત્વો આલેખવાની તેમની નિપુણતા જણાઈ આવે છે. તેમણે તેમની પ્રથમ વાર્તા 1940માં…
વધુ વાંચો >બ્રૅડમૅન, ડૉન
બ્રૅડમૅન, ડૉન (જ. 27 ઑગસ્ટ 1908, કૂટામુદ્રા, ન્યૂ સાઉથવેલ્સ, ઑસ્ટ્રેલિયા; અ. 25 ફેબ્રુઆરી 2001, ઍડિલેડ) : ક્રિકેટની રમતમાં દંતકથારૂપ બનેલા ઑસ્ટ્રેલિયાના મહાન ટેસ્ટ-ક્રિકેટર અને સુકાની. સર ડૉન બ્રૅડમૅનની મહાનતા અનન્ય હતી. તેમને અન્ય કોઈ ક્રિકેટરની સાથે સરખાવી શકાય તેમ નહોતા, પણ વિશ્વના બીજા ધુરંધર બૅટ્સમૅનોની સરખામણી ડૉન બ્રૅડમૅન સાથે અવશ્ય…
વધુ વાંચો >બ્રૅડલી, એન્ડ્રુ સેસિલ
બ્રૅડલી, એન્ડ્રુ સેસિલ (જ. 26 માર્ચ 1851, ચૅલ્ટનહેમ, ગ્લૉસેસ્ટર-શાયર, ઇંગ્લૅન્ડ; અ. 2 સપ્ટેમ્બર 1935, લંડન) : સાહિત્યના અને તેમાંયે શેક્સપિયરના નાટ્યસર્જનના અગ્રગણ્ય વિવેચક. ઓગણીસમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં અને વીસમીના પૂર્વાર્ધમાં તેમની વિવેચક તરીકે નામના. શિક્ષણ ઑક્સફર્ડમાં. યુનિવર્સિટી ઑવ્ લિવરપુલમાં અંગ્રેજી ભાષા અને સાહિત્યના પ્રાધ્યાપક (1882–1890). યુનિવર્સિટી ઑવ્ ગ્લાસગૉ (1890–1900) અને ઑક્સફર્ડ…
વધુ વાંચો >બ્રુન્સવીક
બ્રુન્સવીક : જર્મનીમાં આવેલું ઔદ્યોગિક શહેર. ભૌગોલિક સ્થાન : 52° 16´ ઉ. અ. અને 10° 31´ પૂ. રે. પર તે હેનોવરથી આશરે 55 કિમી. અંતરે અગ્નિકોણમાં ઓકર નદીને કિનારે વસેલું છે. ‘બ્રુન્સવીગ’ (Braunschweig) એ પ્રાચીન લૅટિન શબ્દ (અર્થ બ્રુનોનું ગામ) છે અને તેના પરથી આ સ્થળને નામ અપાયેલું છે. અહીંના…
વધુ વાંચો >બ્રુસ્ટરનો નિયમ
બ્રુસ્ટરનો નિયમ (Brewster’s law) : પારદર્શક માધ્યમની સપાટી ઉપર નિશ્ચિત કોણે (ધ્રુવીભવન કોણે) સામાન્ય પ્રકાશનું કિરણ આપાત કરતાં પરાવર્તિત કિરણની સંપૂર્ણ ધ્રુવીભૂત થવાની ઘટનાને લગતો નિયમ. બ્રુસ્ટરે 1811માં, પ્રકાશના ધ્રુવીભવનની ઘટનાને લગતા સંખ્યાબંધ પ્રયોગો કરીને પરાવર્તિત કિરણનો અભ્યાસ કર્યો. ધ્રુવીભવન(polarisation)ના વિશદ અભ્યાસને અંતે તેણે પ્રતિપાદિત કર્યું કે ધ્રુવીભવન કોણનો સ્પર્શક…
વધુ વાંચો >બ્રૂક, ડી
બ્રૂક, ડી (1905–1913) : જર્મનીની કળાક્ષેત્રની અભિવ્યક્તિવાદી ચળવળ. ઍરિક હેકલ, લુડવિગ, કર્ખનર, કાર્લ શ્મિટ–રૉટલૂફ તથા ફ્રિટ્ઝ બ્લિલ તેના સ્થાપક-ચિત્રકારો હતા. પછીથી મૅક્સ પૅખ્સ્ટિન, ઓટો મુલર, ઍક્સલ ગાલેન–કાલેલા તથા કુનો ઍમિટ તથા થોડો સમય માટે એમિલ નૉલ્ડે તેમાં જોડાયા. ડી બ્રૂક એટલે સેતુ. આ ચળવળનો હેતુ મધ્યકાલીન જર્મન કલાનો આધુનિક કલા…
વધુ વાંચો >બ્રૂગલ, પીટર
બ્રૂગલ, પીટર (જ. 1525, સંભવત: બ્રેડા, નેધરલૅન્ડ્ઝ; અ. 1569, બ્રસેલ્સ, બેલ્જિયમ) : નેધરલૅન્ડ્ઝના ચિત્રકાર. રેમ્બ્રાં અને રુબેન્સની સાથે બ્રૂગલની ગણના નેધરલૅન્ડ્ઝના 3 મહાન ચિત્રકારોમાં થાય છે. નિસર્ગનું એક સ્વયંસંપૂર્ણ સ્વતંત્ર વિષય તરીકે ચિત્રમાં નિરૂપણ કરવાનો આરંભ કરનાર ચિત્રકારોમાં તેમની પણ ગણના થાય છે. આ ઉપરાંત રોજિંદી ક્ષુલ્લક ક્રિયાઓનાં અને ખેડૂત…
વધુ વાંચો >બ્રૂનેઈ
બ્રૂનેઈ : અગ્નિ એશિયામાં બૉર્નિયોના ટાપુના ઉત્તરભાગમાં આવેલો નાનો દેશ. ભૌગોલિક સ્થાન : તે 4° 55´ ઉ. અ. અને 114° 55´ પૂ. રે.ની આસપાસ 5,765 ચોકિમી.નો વિસ્તાર ધરાવે છે. તે ઉત્તર અને વાયવ્ય તરફ દક્ષિણી ચીની સમુદ્રથી અને બાકીની બધી દિશાઓમાં સારાવાક(મલયેશિયા)થી ઘેરાયેલું છે. દેશનું મોટાભાગનું ભૂપૃષ્ઠ સમતળ છે, અંતરિયાળ…
વધુ વાંચો >બ્રૂનેલેસ્કી, ફિલિપ્પો
બ્રૂનેલેસ્કી, ફિલિપ્પો (જ. 1377, ફ્લૉરેન્સ, ઇટાલી; અ. 1446) : સ્થાપત્યમાં રેનેસાં શૈલીનો પ્રારંભ કરનાર ઇટાલિયન સ્થપતિ. પોતાની કારકિર્દી તેમણે શિલ્પી તરીકે શરૂ કરી હતી, પરંતુ તેમાં સફળતા ન મળતાં તેઓ દોનતેલ્લો સાથે 1402માં રોમ ગયા. અહીં તેમણે પ્રાચીન રોમન સ્થાપત્યનો અભ્યાસ કર્યો. રેનેસાં દરમિયાન પ્રાચીન સ્થાપત્યના ચોક્કસ પ્રમાણમાપ લેનાર તેઓ…
વધુ વાંચો >બ્રૂનો, ગિયોદાર્નો
બ્રૂનો, ગિયોદાર્નો (જ. 1548, નોલા નેપલ્સ; અ. 17 ફેબ્રુઆરી 1600 રોમ) : જાણીતા ઇટાલિયન તત્વચિંતક, ખગોળશાસ્ત્રી, ગણિતશાસ્ત્રી અને ગૂઢવાદી ચિંતક. સાચું નામ ફિલિપ્પો બ્રૂનો, ઉપનામ ‘ઈલ નોલાનો’. તેમના સિદ્ધાંતોએ આધુનિક વિજ્ઞાનનો પાયો નાખ્યો. તેઓ માનવીય મૂલ્યોની સરાહના કરનાર અને એ માટે જીવનું જોખમ ઉઠાવનાર ચિંતક હતા. તેમણે 1562માં નેપલ્સ ખાતે…
વધુ વાંચો >બ્રૂન્સ્ટેડ, જૉહાન્સ નિકોલસ
બ્રૂન્સ્ટેડ, જૉહાન્સ નિકોલસ (જ. 22 ફેબ્રુઆરી 1879, વાર્ડે, ડેન્માર્ક; અ. 17 ડિસેમ્બર 1947, કોપનહેગન) : રસાયણશાસ્ત્રમાં અત્યંત ઉપયોગી એવો ઍસિડ-બેઝ ખ્યાલ વિકસાવનાર ડેનિશ રસાયણજ્ઞ. સિવિલ એન્જિનયરના પુત્ર જૉહાન્સ નિકોલસે 1899માં રાસાયણિક ઇજનેરીની પદવી મેળવી અને કોપનહેગન યુનિવર્સિટીમાંથી 1908માં રસાયણની ડૉક્ટરેટ મેળવી. તે અરસામાં જ તેઓ ભૌતિક અને અકાર્બનિક રસાયણના પ્રાધ્યાપક…
વધુ વાંચો >બ્રૂન્સ્ટેડ-લૉરી સિદ્ધાંત
બ્રૂન્સ્ટેડ-લૉરી સિદ્ધાંત : ડેન્માર્કના જોહાન્સ નિકોલસ બ્રૂન્સ્ટેડ અને ઇંગ્લૅન્ડના થૉમસ માર્ટિન લૉરીએ 1923માં રજૂ કરેલો ઍસિડ અને બેઝ અંગેનો પ્રોટૉન-સ્થાનાંતરણ (proton-transfer) સિદ્ધાંત. તે અગાઉ અર્હેનિયસની વ્યાખ્યા મુજબ, ઍસિડ એવું સંયોજન ગણાતું કે જે દ્રાવણમાં વિયોજન પામીને હાઇડ્રોજન આયન (H+) આપે; જ્યારે બેઝ એવું સંયોજન ગણાતું જે હાઇડ્રૉક્સિલ આયન (OH–) આપે.…
વધુ વાંચો >બ્રૂમ, ડેવિડ
બ્રૂમ, ડેવિડ (જ. 1940, કાર્ડિફ, ઇંગ્લૅન્ડ) : અશ્વને કૌશલ્યપૂર્વક કુદાવનાર નામી અશ્વારોહક. 1970માં તેમણે વિશ્વ ચૅમ્પિયનશિપ મેળવી હતી. તે પૂર્વે તેઓ 3 વાર (1961, 1967 તથા 1969) યુરોપિયન ચૅમ્પિયન બન્યા હતા. 1960 અને 1968ની ઓલિમ્પિક રમતોમાં વ્યક્તિગત ધોરણે કાંસ્ય ચંદ્રકના તેઓ વિજેતા થયા હતા. 20 વર્ષ સુધી અશ્વારોહણના ક્ષેત્રથી તેઓ…
વધુ વાંચો >