વ્રિજવિહારી દીનાનાથ દવે

ગુરુત્વ-અસ્વાભાવિકતા : પૃથ્વીની ગુરુત્વમોજણી દરમિયાન નોંધવામાં આવતી એક ઘટના. પૃથ્વીના પોપડાનો મોટો ભાગ સમતુલા ધરાવે છે. છતાં પણ તેનો 3 ટકા ભાગ સમતુલાની સ્થિતિમાં નથી. પૃથ્વીના કોઈ પણ ભાગની ગુરુત્વમાપણીની ગણતરી સૈદ્ધાંતિક ગણતરી કરતાં વધારે કે ઓછી હોય ત્યારે તેને ગુરુત્વ-અસ્વાભાવિકતા કહેવામાં આવે છે. ગુરુત્વમાપણીની ગણતરી સૈદ્ધાંતિક મૂલ્ય કરતાં વધારે…

ગેલીના : સીસાનું ધાતુખનિજ; ઉપરાંત તેની સાથે જો ચાંદીની યોગ્ય માત્રા હોય તો ચાંદીની પ્રાપ્તિ માટેનું મહત્વનું ધાતુખનિજ. રા.બં. : PbS. આ સાથે Zn, Cd, Fe, Cu, Sb અને Auનું અલ્પ પ્રમાણમાં અસ્તિત્વ. સ્ફ. વ. : ક્યૂબિક; સ્વ. : મોટે ભાગે ક્યૂબ, કેટલીક વખતે ઑક્ટોહેડ્રોન અને અન્ય સ્વરૂપો સાથે; જથ્થામય…

ગોળાકાર શિલાખંડ : વેન્ટવર્થના માપ પ્રમાણે આશરે 256 મિમી. કે તેથી વધુ કદવાળા ગોળાકાર ખડક-ટુકડા. આ પ્રકારના ખડક-ટુકડાની લાંબા અંતર સુધી સ્થાનાંતર ક્રિયા થયેલી હોય છે અને તેમનું ખનિજ-બંધારણ આજુબાજુ મળી આવતા ખડકો કરતાં જુદું હોય છે. વ્રિજવિહારી દીનાનાથ દવે

ગોળાશ્મ ખવાણ : ખડકોમાં થતા રાસાયણિક ખવાણ(વિઘટન)નો પ્રકાર. પૃથ્વીની સપાટી પર વિવૃત બનેલા ખડકજથ્થાની ઉપરની સપાટી વરસાદના પાણીથી ભીની થાય છે અને સૂર્યના તાપને કારણે ગરમ બને છે. પરિણામે વિવૃત ખડકજથ્થાની ઉપરની સપાટીમાં રહેલાં ખનિજોમાં રાસાયણિક ફેરફાર થાય છે અને બાહ્ય પડ મુખ્ય ખડકજથ્થાથી છૂટું પડી જાય છે અને અંદરની…

ગોળાશ્મ મૃત્તિકા : હિમનદી-નિક્ષેપનો એક પ્રકાર. એમાં કણોના કદ પ્રમાણેની વ્યવસ્થિત ગોઠવણી હોતી નથી. વધુમાં, ગોળાશ્મ મૃત્તિકા સ્તરરચના રહિત કે અલ્પ પ્રમાણમાં સ્તરરચનાવાળી હોય છે. પરિણામે તેમાં માટીના કણોથી માંડીને ગોળાશ્મ સુધીના કદવાળા ટુકડા એક સ્થાને એકઠા થયેલા હોય છે. ગોળાશ્મ મૃત્તિકા ટિલ (till) તરીકે પણ ઓળખાય છે. હિમનદીની અસર…

ગૌણ ખડક-ખનીજો : અગ્નિકૃત ખડકોના બંધારણમાં અલ્પ પ્રમાણમાં રહેલાં ખનીજો. આવાં ખનીજોને આવશ્યક ખનીજો, ગૌણ ખનીજો અને પરિણામી ખનીજો એ પ્રમાણેના ત્રણ વર્ગોમાં વર્ગીકૃત કરેલાં છે. આ પૈકી જે ખનીજો અગ્નિકૃત ખડકોના બંધારણમાં અલ્પ પ્રમાણમાં રહેલાં હોય અને જેમનું અસ્તિત્વ કે અભાવ ખડકોના પ્રકાર પર અસર કરતાં નથી તે ખનીજો…

ગૌણ ખનીજ-વર્ગો : ખડકોમાં અલ્પ પ્રમાણમાં રહેલાં ખનીજો. ખડકોના બંધારણમાં રહેલાં ખનીજો પૈકી કેટલાંક ખનીજોનું અસ્તિત્વ કે અભાવ ખડક પ્રકાર પર અસર કરતાં નથી. વધુમાં, આ ખનીજો ખડકોમાં અલ્પ પ્રમાણમાં રહેલાં હોય છે. આ પ્રકારનાં ખનીજોનો ગૌણ ખનીજ-વર્ગોમાં સમાવેશ કરેલો છે. ગૌણ ખનીજ-વર્ગોની સંક્ષિપ્ત માહિતી કક્કાવારી પ્રમાણે નીચે મુજબ છે…