વનસ્પતિશાસ્ત્ર
સાએથિયેસી
સાએથિયેસી : ત્રિઅંગી વનસ્પતિઓના ટેરોપ્સિડા વર્ગના ગોત્ર ફિલિકેલ્સમાં આવેલું વૃક્ષસ્વરૂપી હંસરાજ ધરાવતું કુળ. આ કુળનાં વૃક્ષ ક્યારેક 20 મી.થી 25 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવે છે. Cyathea medullaris ન્યૂઝીલૅન્ડમાં નૈસર્ગિક રીતે થાય છે અને 6 મી.થી 15 મી. ઊંચાઈ ધરાવે છે. પ્રકાંડ અશાખિત હોય છે. ક્યારેક તે એક વાર દ્વિશાખી બને છે.…
વધુ વાંચો >સાકરિયું
સાકરિયું : વરિયાળીના પાકમાં મોલો પ્રકારની જીવાતને લીધે થતો રોગ. ખેડૂતો તેને ‘સાકરિયું’ તરીકે ઓળખે છે. મોલો પ્રકારની જીવાતના શરીરમાંથી મધ જેવું શર્કરાયુક્ત પ્રવાહી નીકળે છે. તેથી મોલોના ઉપદ્રવને કારણે છોડ, શાખાઓ, પર્ણો અને દાણાના ચક્કર પર શર્કરાયુક્ત પ્રવાહી એકત્રિત થતાં તેના પર મૃતોપજીવી ફૂગ વૃદ્ધિ કરે છે. આ જીવાત…
વધુ વાંચો >સાગ
સાગ દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા વર્બિનેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Tectona grandis Linn. F. (સં. દ્વારદારુ, સ્થિરસાર; હિં. સાગૌન, સાગબાન; મ. સાગ, સાયા; બં. શેગુન; ક. જાડી, સાગવાની, ટેગા, ત્યાગડમરા; તે. અદાવીટીકુ, પેડ્ડાટીકુ, ટીકુ; ત. ટેકકુમાર, ટેક્કુ; મલા. થેક્કુ, ટેક્કા; અં. ટીક) છે. ટેક્ટોના પ્રજાતિનું વિતરણ દક્ષિણ અને દક્ષિણ-પૂર્વ…
વધુ વાંચો >સાજડ
સાજડ : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા કૅમ્બ્રિટેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Terminalia alata Heyne ex Roth syn. T. tomentosa Wight & Srn. (સં. અસન, રક્તાર્જુન; હિ. ઐન, આસન, સાજ; બં. આસન; મ. ઐન; ગુ. સાજડ, સાડરો; તે. તાની; ત. કારામર્દા; ક. સાદડા, કેપુપત્તિ; વ્યાપારિક નામ લ્યોરેલ) છે. તે એક…
વધુ વાંચો >સાટોડી (પુનર્નવા)
સાટોડી (પુનર્નવા) : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા નિકટેજિનેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Boerhavia diffusa Linn. (સં. પુનર્નવા; હિં. વિષખપરા, સાંઠ, ગહદપૂર્ણા; મ. પુનર્નવા, ઘેટુળી, રક્તવાસુ; બં. શ્વેતપુણ્યા; ક. બિળેબેલ્લડકિલુ, સનાડિડા; તે. તેલ્લાઅટાલામામિડી; ત. મુક્કિરાટે; મલ. તાલુતામ્; તામિળામા; અં. સ્પ્રેડિંગ હોગવીડ) છે. સાટોડીની બીજી ત્રણ જાતિઓ આપવામાં આવી છે :…
વધુ વાંચો >સાન્તાપાઉ હર્મનગિલ્ડ
સાન્તાપાઉ, હર્મનગિલ્ડ (જ. 5 ડિસેમ્બર 1903, લા ગૅલેરા, સ્પેન; અ. 13 જાન્યુઆરી 1970) : વનસ્પતિ-વર્ગીકરણવિજ્ઞાની. તેમણે જીવનનો ઘણોખરો ભાગ ભારતમાં ગાળ્યો હતો અને પાછળથી ભારતના નાગરિક બન્યા હતા. એ.આર.સી.એસ. ઇમ્પીરિયલ કૉલેજ, લંડન અને ડી.આઇ.સી. ઇમ્પીરિયલ કૉલેજ, લંડનમાં તેમણે શિક્ષણ પ્રાપ્ત કરી લંડન યુનિવર્સિટીની બી.એસસી.ની ઉપાધિ મેળવી હતી. લંડન અને સ્પેનમાં…
વધુ વાંચો >સાબુદાણા
સાબુદાણા : કેટલાક તાડ અને અન્ય વનસ્પતિઓનાં અંગમાં સંચિત કાર્બોદિત દ્રવ્યમાંથી તૈયાર કરેલ સ્ટાર્ચના ખાદ્ય દાણા. તેનો મુખ્ય સ્રોત Metroxylon rumphi Mart. અને M. sagu Rottb. નામના સેગો તાડ તરીકે ઓળખાવાતા તાડ છે. તેઓ ઇન્ડોનેશિયાઈ દ્વીપસમૂહ(archipelago)ના મૂલનિવાસી છે અને ભારતીય ઉદ્યાનોમાં કેટલીક વાર ઉછેરવામાં આવે છે. M. sagu 9-12 મી.…
વધુ વાંચો >સામો
સામો : એકદળી વર્ગમાં આવેલા પોએસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Echinocloa frumentacea Link syn. Panicum frumentaceum Roxb. (સં. શ્યામાક; હિં. સાંવા, સમા; બં. શમુલા, શ્યામાવાસ; ગુ. સામો; મ. જંગલી સામો, સામુલ; તે. શ્યામાલુ, બોન્ટા શામા; ત. કુદ્રૈવાલી પીલ્લુ; ક. સામાઈ; ફા. શામાખ; અં. જાપાની બાર્નયાર્ડ મિલેટ, જંગલ રાઈસ)…
વધુ વાંચો >સાયકેડેલ્સ
સાયકેડેલ્સ : વનસ્પતિઓના અનાવૃતબીજધારી વિભાગમાં આવેલા સાયકેડોપ્સીડા વર્ગનું એક જીવંત અને અશ્મીભૂત વનસ્પતિઓ ધરાવતું ગોત્ર. એવું માનવામાં આવે છે કે સાયકેડેલ્સની ઉત્પત્તિ સંભવત: સાયકેડોફિલિકેસમાંથી કાર્બનિફેરસ (Carboniferous) ભૂસ્તરીય યુગમાં થઈ છે. જોકે કેટલાક અશ્મીવિજ્ઞાનીઓ આ વિચાર સાથે સંમત થતા નથી. તેનાં અશ્મીભૂત સ્વરૂપો 20 કરોડ વર્ષ પહેલાં મધ્યજીવી કલ્પ(Mesozoic Era)માં પ્રભાવી…
વધુ વાંચો >સાયકેડોફિલિકેલ્સ
સાયકેડોફિલિકેલ્સ : વનસ્પતિઓના અનાવૃત બીજધારી વિભાગના ટેરિડોસ્પર્મોપ્સિડા વર્ગનું એક ગોત્ર. આ ગોત્રને ટેરિડોસ્પર્મી તરીકે પણ ઓળખાવવામાં આવે છે. આ ગોત્રની વનસ્પતિઓને સાયકેડસમ હંસરાજ (cycad-like ferns) પણ કહે છે. આ ગોત્રનાં બધાં સ્વરૂપો અશ્મીભૂત છે. તેનાં પર્ણો હંસરાજ (ત્રિઅંગી વનસ્પતિઓ) જેવાં હોય છે. તેઓ મહાબીજાણુપર્ણો પર બીજ ધારણ કરે છે. મહાબીજાણુપર્ણો…
વધુ વાંચો >