માનવશાસ્ત્ર

લૅંગરહાન્સ, પોલ (જ. 25 જુલાઈ 1847, બર્લિન; અ. 20 જુલાઈ 1888, ફન્શલ, મૅડિરા) : જર્મન રુગ્ણવિદ્યાકીય શરીરરચના-વિદ્યા(pathological anatomy)ના વિદ્વાન. તેમના નામની સાથે અધિત્વચા(epidermis)નાં લૅંગરહાન્સના કોષો, સ્વાદુપિંડમાં આવેલા લૅંગરહાન્સના કોષદ્વીપો (islets), ઇન્સ્યુલિનનું વધુ ઉત્પાદન કરતી તે જ કોષોમાં થતી લૅંગરહાન્સ ગ્રંથિઅર્બુદ (adenoma) નામની ગાંઠ (કે જેને અલ્પમધુલકાર્બુદ કે ઇન્સ્યુલિનાર્બુદ (insulinoma) પણ…

લોઈ, રૉબર્ટ એચ. (જ. 12 જૂન 1883, વિયેના, ઑસ્ટ્રિયા; અ. 21 સપ્ટેમ્બર 1957, યુ.એસ.) : અમેરિકન માનવશાસ્ત્રી. તેમણે આધુનિક માનવશાસ્ત્રના વિકાસમાં મહત્વનો ફાળો આપ્યો છે. તેઓ મૂળે જર્મન હંગેરિયન કુટુંબના યહૂદી હતા. તેમની 10 વર્ષની ઉંમરે 1893માં તેમનું કુટુંબ સ્થળાંતર કરીને અમેરિકાના ન્યૂયૉર્ક શહેરમાં જર્મન લત્તામાં સ્થાયી થયું હતું. 1901માં…

વશ (જાતિ) : વેદોના સમયની વશ નામની, પ્રાચીનતમ જાતિઓમાંની એક. કુરુઓએ વશો, પાંચાલો તથા ઉશિનારા જાતિના લોકો સાથે મધ્યદેશ કબજે કર્યો હતો. તેઓ સૌ ત્યાં રહેતા હતા. ‘ગોપથ બ્રાહ્મણ’માં જણાવ્યા પ્રમાણે વશો અને ઉશિનારા સંયુક્ત તથા ઉત્તરના લોકો હતા. ‘કૌશિતકી ઉપનિષદ’માં વશ જાતિના લોકોને મત્સ્યો સાથે પણ જોડવામાં આવ્યા છે.…

વારમ્બંગલ હારમાળા : પૂર્વ ઑસ્ટ્રેલિયાની લિવરપુલ હારમાળામાંથી વાયવ્ય તરફ વિસ્તરેલી, આશરે 150 કિમી. લાંબી, ઓછી ઊંચાઈ ધરાવતી ગિરિમાળા. તેના પશ્ચિમ છેડે, કૂનબારાબ્રાન નજીક, આજથી આશરે 1.4 કરોડ વર્ષ અગાઉ થયેલાં જ્વાળામુખી-પ્રસ્ફુટનોને કારણે તે બનેલી, પરંતુ આજે તો તેના ઘસાયેલા અવશેષો માત્ર જોવા મળે છે. આજે જે અવશેષો જોવા મળે છે…

વારલી : એક આદિવાસી જાતિ. અનેક વિદ્વાનોએ વારલી જાતિના મૂળ વતન વિશે અનુમાનો કર્યા છે. જેમના કોઈ નક્કર પુરાવા મળ્યા નથી. તેમનો કોઈ ઇતિહાસ નથી. બૉમ્બે ગૅઝેટિયરની નોંધ પ્રમાણે વારલીઓ મૂળ દક્ષિણ ભારતના કોંકણ તરફના વતનીઓ છે. ચૌદમી અથવા પંદરમી સદીમાં દખ્ખણમાંથી ફિરંગીઓને કારણે, કુદરતી કોપને કારણે, મરાઠાઓની સામ્રાજ્યવાદી પ્રવૃત્તિઓના…

વિદ્યાર્થી, એલ. પી. (જ. 28 ફેબ્રુઆરી 1931, જિ. પટણા; અ. 1 ડિસેમ્બર 1985) : ભારતના એક પ્રસિદ્ધ નૃવંશશાસ્ત્રી. તેમણે ગયાની રાજેન્દ્ર વિદ્યાલય હાઈસ્કૂલમાં અભ્યાસ કર્યો હતો. 1946માં મૅટ્રિક્યુલેશનની તથા 1950માં સ્નાતકની પદવી પ્રાપ્ત કરી. 1953માં લખનૌ યુનિવર્સિટીમાંથી અનુસ્નાતકની પદવી પ્રાપ્ત કરી. અનુસ્નાતકમાં પ્રથમ આવવા બદલ તેમને ઇન્દ્રજિતસિંગ ગોલ્ડ મેડલ મળ્યો…