સ્થાપત્યકલા

પિયાનો નોબિલ : ઉમરાવ-ખંડ. આ ઇટાલિયન શબ્દનો અર્થ છે નોબલ સ્ટૉરી એટલે કે ઉમરાવો માટેનો ખંડ. પુનરુત્થાન કાળના ઇટાલિયન સ્થાપત્યનું આ બહુ જાણીતું અને લાક્ષણિક નિર્માણ છે. તેમાં વિશાળ નિવાસોમાં રસ્તા પર પડતા ભોંયતળિયાના મજલા પર ઉપલા માળે વિશાળ ઉમરાવ-ખંડ બાંધવામાં આવતો અને તે અમીર-ઉમરાવોની મહેમાનગતિ માટે ઉપયોગમાં લેવાતો. તેનું…

પીઠ : મંદિરના ઊર્ધ્વમાનનો સૌથી નીચેનો ભાગ જેની ઉપર મંદિર સ્થિત છે. પીઠની બહારની ત્રણે બાજુઓને વિવિધ આડા થરો વડે અલંકૃત કરવામાં આવે છે. મંદિરની ઊંચાઈને ધ્યાનમાં રાખીને આડા થરોના ચોક્કસ માપ નક્કી કરેલાં છે. સૌથી નીચે ભીટ્ટનો થર હોય છે. ભીટ્ટની સંખ્યા એક, બે કે ત્રણ હોઈ શકે. તે…

પુષ્કરણી : મંદિરો સાથે સંકળાયેલ કુંડ. મંદિરોના સંકુલમાં તેની પવિત્રતાને કારણે તેનું સ્થાન ઘણું જ અગત્યનું છે. ઉત્તર અને દક્ષિણ તેમજ મધ્ય ભારતીય સ્થાપત્યમાં ખાસ કરીને મંદિરોનાં સંકુલોમાં દરેક સ્થળે મુખ્ય મંદિરની સાથે કુંડની વ્યવસ્થા સંકળાયેલી હોય છે. ગુજરાતમાં પણ મોઢેરા, વડનગર, સિદ્ધપુર વગેરે સ્થળે આવેલા કુંડોની રચના પ્રસિદ્ધ છે.…

પુષ્પબંધ : દ્રવિડ શૈલીના સ્થાપત્યમાં સ્તંભશીર્ષના ભાગરૂપ રચના. તેને પુષ્પબોધિકા પણ કહેવામાં આવે છે. આ રચનાનો ઘાટ ખાસ પુષ્પમાળાના રૂપમાં થતો હોય છે. આ ભાગ ખાસ કરીને સ્તંભશીર્ષથી આગળ રખાય છે, જેથી તે લટકતો દેખાય અને ઊઘડતા ફૂલનો આભાસ આપે. બાંધકામની દૃષ્ટિએ તેનું સ્વરૂપ ભરણી જેવું લાગે. તે ઉપરના પાટડાને…

પેડિમેન્ટ (2) : ઇમારતના સ્થાપત્યના આગળના ભાગના શિખર પરની ત્રિકોણવાળી રચના. પાશ્ચાત્ય શૈલીના સ્થાપત્યમાં આનો ભાવાર્થ અલગ અલગ શૈલીઓમાં અલગ અલગ થાય છે. પ્રશિષ્ટ સ્થાપત્યમાં કાંગરીથી સંકળાયેલ સ્તંભશીર્ષ ઉપરની દીવાલનો ત્રિકોણાકાર ભાગ; રેનેસાં સ્થાપત્યશૈલીમાં કોઈ પણ છતના છેડાની બાજુઓ ત્રિકોણાકાર અથવા વર્તુળની ચાપના આકારનો ભાગ. ગૉથિક શૈલીના સ્થાપત્યમાં છતની બાજુનો…