મ. ઝ. શાહ
મેંદી
મેંદી : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા લિથ્રેસી (મદયન્તિકા) કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Lawsonia inermis Linn. syn. L. alba Lam. (સં. મદયન્તિકા, મેદિકા, રંજકા, યવનેષ્ટા; હિં., બં. મેંદી, હિના; મ. ઈસબંધ; તે. ગોરંટમ્; ફા. હિના; ક. મદરંગી; અં. હેના) છે. બાહ્ય લક્ષણો : તે અરોમિલ (glabrous), 3થી 4 મી. ઊંચો,…
વધુ વાંચો >મોગરો (મદનબાણ)
મોગરો (મદનબાણ) : દ્વિદળી (મેગ્નોલિયોપ્સીદા) વર્ગના ઓલિયેસી (પારિજાતક) કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Jasminum sambac (Linn) Ait. (સં. મુદગર, મલ્લિકા, ભૂપદી, વાર્ષિકી, કુન્દમ્, માધ્યં, સપ્તલા, અસ્ફીતા, શીતભીરુ; હિં. મોતીઆ, બનમલ્લિકા, ચંબા, મોઘરા; બં. મોતીઆ, મોગરા; મ. મોગરા, બટ-મોગરી; ગુ. મોગરો, બટ-મોગરો; તે. બૉડ્ડુમલ્લે, ગુંડુમલ્લે; તા. ગુંડુમલ્લી ઈરૂવાડી; ક. ઇંદ્રવતીંગે,…
વધુ વાંચો >મોરપંખ
મોરપંખ : અનાવૃતબીજધારી વિભાગમાં આવેલા ક્યુપ્રેસેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Thuja orientalis Linn. syn. Biota orientalis Endl. (હિં. મયૂરપંખ, મોરપંખી; ગુ. મયૂરપંખ; અં. ઑરિયેન્ટલ આર્બર-વાઇટી) છે. વિતરણ : તે ઉત્તર અને ઉત્તર-પૂર્વ ચીન, કોરિયા અને જાપાનની મૂલનિવાસી છે. તે તાઇવાન અને મધ્યએશિયામાં વિતરણ પામેલી છે. 18મી સદીના પૂર્વાર્ધથી…
વધુ વાંચો >મોરશિખા [મખમલી (સીલોશિયા)]
મોરશિખા [મખમલી (સીલોશિયા)] : દ્વિદળી (મેગ્નોલિયોપ્સીડા) વર્ગમાં આવેલ ઍમરેન્થેસી (અપામાર્ગાદિ) કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Celosia cristata Linn. syn. C. argentea var. cristata (Linn.) Kuntze. (સં. મયૂરશિખા, બર્હિચૂડા; હિં. મોરશિખા, લાલમુર્ગા; મ. મણયારશિખા, મોરશેંડા, મયૂરશિખા; અં. ગાર્ડન કૉક્સકૉમ્બ) છે. વિતરણ : તે સામાન્યત: આફ્રિકા, દક્ષિણ અમેરિકા અને એશિયાના કેટલાક…
વધુ વાંચો >મ્યુસેન્ડા
મ્યુસેન્ડા : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા રુબિયૅસી કુળની એક પ્રજાતિ. દુનિયામાં લગભગ 100 જેટલી તેની જાતિઓ થાય છે. તે મોટે ભાગે ક્ષુપ સ્વરૂપ ધરાવે છે. તેનું મુખ્યત્વે જૂની દુનિયાના ઉષ્ણ અને ઉપોષ્ણ પ્રદેશોમાં વિતરણ થયેલું છે. ભારતમાં તેની 15 જેટલી જાતિઓ થાય છે. થોડીક વિદેશી (exotic) જાતિઓ ઉદ્યાનોમાં શોભન (ornamental)…
વધુ વાંચો >યુફર્બિયા
યુફર્બિયા : વનસ્પતિઓના દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા યુફર્બિયેસી કુળની એક પ્રજાતિ. તે ક્ષીરધર (laticiferous) શાકીય, ક્ષુપ કે નાનું વૃક્ષસ્વરૂપ ધરાવે છે અને તેનું વિતરણ વિશ્વના ઉષ્ણકટિબંધીય અને હૂંફાળા સમશીતોષ્ણ પ્રદેશોમાં થયેલું છે. ભારતમાં કેટલીક વિદેશી (exotic) જાતિઓ સહિત તેની આશરે 68 જેટલી જાતિઓ થાય છે. તેની ઘણી જાતિઓ શુષ્ક પ્રદેશોમાં થાય…
વધુ વાંચો >રક્તગુંજ (ગુંજ; ચણોઠી)
રક્તગુંજ (ગુંજ; ચણોઠી) : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા ફેબેસી કુળના પૅપિલિયોનૉઇડી ઉપકુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Abrus precatorius Linn. (સં. રક્તગુંજ, ગુંજા; મ. ગુંજ; હિં. ગુંજા, ધુધચી, ચોટલી, ચિરમિટી; બં. કુંચ; ગુ. ચણોઠી, ગુંજા; તે. ગુલવિંદે; ત. ગુંડુમની, કુંતુમની, મલ. કુન્ની, કુન્નીકુરુ; અં. ક્રૅબ્ઝ આઇ, ઇંડિયન લિકોરિશ, જેક્વિરિટી.) છે. તે…
વધુ વાંચો >રસેલિયા
રસેલિયા : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સ્ક્રોફ્યુલારિયેસી કુળની એક શોભન પ્રજાતિ. તેની એક જાતિ Russelia juncea Zucc. (ગુ. રસીલી; અં. વીપિંગ મેરી, કૉરલ ફાઉન્ટન, ફાયર ક્રૅકર) છે. તે લગભગ 0.75 મી.ની ઊંચાઈ ધરાવે છે. તેની શાખાઓ પાતળી, લીલી અને પ્રકાશસંશ્ર્લેષી હોય છે અને વેલની જેમ પોતાની મેળે ટટ્ટાર રહી શકતી નથી…
વધુ વાંચો >રાજ તાડ (royal palm)
રાજ તાડ (royal palm) : વનસ્પતિઓના એકદળી વર્ગમાં આવેલા ઍરિકેસી કુળનું એક તાડ-વૃક્ષ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Roystonea regia O. F. Cook. Syn. Oreodoxa regia H. B. & K. (ગુ. રાજ તાડ, બાગી તાડ; અં. ક્યૂબન રૉયલ પામ, માઉન્ટ ગ્લૉરી) છે. તે ક્યૂબાનું મૂલનિવાસી છે અને લગભગ 12.0 મી. સુધીની ઊંચાઈ…
વધુ વાંચો >રાતરાણી
રાતરાણી : દ્વિદળી વર્ગમાં આવેલા સોલેનેસી કુળની એક વનસ્પતિ. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ Cestrum nocturnum Linn. (હિં. રજનીગંધા, રાત કી રાની; ગુ. રાતરાણી; અં. લેડી ઑવ્ ધ નાઇટ, નાઇટ સિસ્ટ્રમ, નાઇટ જૅસ્મીન, પૉઇઝન બેરી.) છે. તે સહિષ્ણુ (hardy), શુષ્કતારોધી (drought-resistant) અને લગભગ 3.0 મી. સુધીની ઊંચાઈવાળો ક્ષુપ છે. તેનાં પર્ણો સાદાં,…
વધુ વાંચો >