૬(૨).૨૪
ઘાસચારાના પાકોથી ઘોળ
ઘૂસણખોરી
ઘૂસણખોરી : અનધિકૃત તથા ગેરકાયદેસર પ્રવેશ. આવો પ્રવેશ અન્ય દેશની સરહદોમાં હોય તેમ સંસ્થા, મંડળ, સભા, સમુદાય, સમિતિ, રાજકીય પક્ષ કે કોઈની માલિકીની જમીન, ઘર વગેરેમાં હોઈ શકે. આવી ગેરકાયદેસર પ્રવૃત્તિ કે પદ્ધતિ અસામાજિક તત્વો અપનાવે છે. આજનું સામાજિક, આર્થિક અને રાજકીય જીવન સંકુલ બનતું રહ્યું છે અને વિવિધ પ્રશ્નો…
વધુ વાંચો >ઘૃણા-ચિકિત્સા (aversion therapy)
ઘૃણા-ચિકિત્સા (aversion therapy) : પ્રયોગલક્ષી મનોવિજ્ઞાનના અભિગમ પર આધારિત એક પ્રકારની માનસોપચારની પદ્ધતિ. આ પદ્ધતિનો પાયો શાસ્ત્રીય અભિસંધાન(classical conditioning)ના સિદ્ધાંતો પર આધારિત છે. દર્દીને માટે નુકસાનકારક હોય તેવી આદતો કે વ્યક્તિને સમાયોજનમાં નડતી, એને માટે આકર્ષક પણ સામાજિક-નૈતિક ર્દષ્ટિએ અયોગ્ય હોય તેવી વર્તનભાત કે ઉદ્દીપકની સાથે કોઈ એક ઘૃણાજનક ઉદ્દીપકને…
વધુ વાંચો >ઘેટાં
ઘેટાં પ્રાચીન કાળથી માનવજાતિ દ્વારા હેળવવામાં આવેલું, વાગોળનારું એક પાલતુ પ્રાણી. તે ઊન, માંસ, દૂધ, ચામડું વગેરેની માનવ-જરૂરિયાતો પૂરી કરે છે. અલગ અલગ ઉત્પાદનક્ષમતા અને લાક્ષણિકતાઓ ધરાવતી ઘેટાંની ઓલાદો જનીનિક વિવિધતાનો ખજાનો છે. ભારતમાં તેની કુલ વસ્તી 4.876 કરોડ જેટલી છે; દુનિયાની ઘેટાંની કુલ વસ્તીના તે 4.20 ટકા જેટલી છે.…
વધુ વાંચો >ઘેરાવ
ઘેરાવ : પોતાની માગણીઓનો સ્વીકાર કરાવવા અને તેનીં પાછળની પ્રબળ લાગણી વ્યક્ત કરવા માટે સામુદાયિક ધોરણે જેની પાસે માગણીઓ સ્વીકારાવવાની હોય તેની આજુબાજુ વીંટળાઈ વળી તેના હલનચલન ઉપર અંકુશ રાખી તેને થકવી નાખવાની પ્રક્રિયા. ઘેરાવ લાંબા સમય સુધી ચાલી શકે અને જે વ્યક્તિ કે વ્યક્તિઓ ઘેરાવનો ભોગ બની હોય તે…
વધુ વાંચો >ઘેલો
ઘેલો : સૌરાષ્ટ્રના અમરેલી જિલ્લાના પાંચાલની ઉચ્ચ ભૂમિમાંથી નીકળી અમરેલી જિલ્લામાંથી વહીને ભાવનગર જિલ્લામાં પ્રવેશતી નદી. ભાવનગર જિલ્લામાં આ નદી ગઢડા અને વલભીપુર તાલુકામાંથી વહે છે. આ મોસમી નદીનું તળ ખડકાળ અને છીછરું છે. ચોમાસામાં પૂર આવે છે. તે દરમિયાન તેમાં પાણી હોય છે. આ નદીનું મહત્વ તેના કાંઠે આવેલ…
વધુ વાંચો >ઘૈણ (ઢાલિયા)
ઘૈણ (ઢાલિયા) : ઢાલપક્ષ (Coleoptera) શ્રેણીમાં મેલોલોન્થિડી કુળની એક બહુભોજી કીટક. ભારતમાં આ કીટક સૌપ્રથમ 1952માં ઉત્તરપ્રદેશ અને પશ્ચિમ બંગાળમાં નોંધાયેલ. આ કીટક 1958માં રાજસ્થાનમાં મકાઈ અને જુવાર ઉપર ઉપદ્રવ કરતો નોંધાયો છે, જ્યારે ઉત્તર ગુજરાત અને ખેડા જિલ્લામાં આ કીટક–હોલોટ્રિકિયા કોન્સેંગીની (Holotrichia consanguinea) મગફળી, બાજરી, મકાઈ, જુવાર, મરચી, ડાંગર…
વધુ વાંચો >ઘો (Varanus)
ઘો (Varanus) : વર્ગ સરીસૃપ, શ્રેણી સ્ક્વૅમાટા, કુળ વૅરાનિડીની પ્રજાતિનું મોટા કદનું ચપળ પ્રાણી. તે પોતાના અત્યંત તીણા નહોરની મદદથી પથ્થર પર મજબૂત પકડ જમાવે છે, તેથી અગાઉના સમયમાં તેની કમરે દોરડું બાંધી કિલ્લા પર ચડવા તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો એવી માન્યતા છે. શિવાજીના સેનાની તાનાજી માલુસરેએ સિંહગઢ સર કરવા…
વધુ વાંચો >ઘોઘા :
ઘોઘા : ભાવનગર જિલ્લાના ઘોઘા તાલુકાનું મુખ્ય મથક. ભૌગોલિક સ્થાન : 21° 01´ ઉ. અ. અને 72° 16´ પૂ. રે.. તે ભાવનગરથી અગ્નિકોણમાં 21 કિમી.ને અંતરે ખંભાતના અખાતના તટ પર આવેલું છે. ઘોઘાની આજુબાજુની જમીન કાળી તેમજ પીળાશ પડતી છે. અહીંની આબોહવા ભાવનગર જેવી છે. એક સમયે ઘોઘા સોરઠ પ્રદેશનું…
વધુ વાંચો >ઘોડિયા ઇયળ
ઘોડિયા ઇયળ : એરંડા, કપાસ જેવા પાકને નુકસાન કરતી ઇયળ. આ ઇયળો પાન પર ચાલે છે ત્યારે શરીરનો વચ્ચેનો ભાગ ઊંચો થઈ અર્ધગોળાકાર બને છે, તેથી તેને ‘ઘોડિયા ઇયળ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ કીટકનો સમાવેશ રોમપક્ષ (lepidoptera) શ્રેણીના Noctuidae કુળમાં કરવામાં આવ્યો છે. દિવેલાની ઘોડિયા ઇયળ : તેનો ઉપદ્રવ…
વધુ વાંચો >ઘોડેસવારી
ઘોડેસવારી : અત્યંત જૂની અને લોકપ્રિય રમત. તેના મુખ્ય બે પ્રકાર છે : (1) સપાટ દોડસ્પર્ધા અને (2) ઠેક દોડસ્પર્ધા. ઠેક દોડસ્પર્ધામાં ઘોડાએ દોડમાર્ગ પર ગોઠવેલાં વિઘ્નો કે હર્ડલ્સ ઉપરથી ઠેકી જવાનું હોય છે. વિવિધ દેશોમાં યોજાતી સ્પર્ધાઓમાં સ્પર્ધક ઘોડાની લાયકાત, દોડ-અંતર તથા ઇનામોના પ્રકારો વગેરે અંગે વિવિધતા પ્રવર્તે છે.…
વધુ વાંચો >ઘાસચારાના પાકો
ઘાસચારાના પાકો : પશુ-આહાર માટેના પાકો. ગુજરાત રાજ્યમાં થતા ઘાસચારાના વિવિધ પાકો નીચે મુજબ છે. તેની વિગતવાર માહિતી નીચે પ્રમાણે છે : (ક) ધાન્ય વર્ગ : (1) જુવાર (Sorghum bicolor) : જુવારના પાકને ગુજરાત રાજ્યની દરેક પ્રકારની જમીન અને હવામાન અનુકૂળ આવે છે. ગુજરાતમાં આ પાકનો વિસ્તાર 8.94 લાખ હેક્ટર…
વધુ વાંચો >ઘાસચારા સંશોધનકેન્દ્ર
ઘાસચારા સંશોધનકેન્દ્ર : ગુજરાત કૃષિ યુનિવર્સિટીના ઉપક્રમે આણંદ ખાતે ચાલતી સંસ્થા. હાલમાં ગુજરાત રાજ્યમાં 8.61 લાખ હેક્ટરમાં ઘાસચારાના પાકોનું વાવેતર થાય છે, જે અંદાજે કુલ ભૌગોલિક વિસ્તારના 4 % જેટલું છે. ઘાસચારા અંગેનું સંશોધનકાર્ય 1963માં ઘાસ સંશોધનયોજના હેઠળ વડોદરા ખાતે શરૂ કરવામાં આવેલ. આ યોજના 1970માં આણંદ ખાતે ખસેડવામાં આવી…
વધુ વાંચો >ઘાસિયા જડાનો રોગ
ઘાસિયા જડાનો રોગ : સૂક્ષ્મ રસ(microplasm)થી શેરડીમાં થતો રોગ. તેનાથી રોગિષ્ઠ છોડની વૃદ્ધિ અટકી જાય છે અને તે નાના – વામણા રહી જાય છે. આવા છોડમાંથી પુષ્કળ પ્રમાણમાં વામણા પીલા નીકળે છે, જે કેટલીક વાર 50થી 60 જેટલા હોય છે. આને પરિણામે સમગ્ર શેરડીનું જડિયું ઘાસના ભોથા કે થૂમડા જેવું…
વધુ વાંચો >ઘી
ઘી : માખણને તાવવાથી પ્રાપ્ત થતો ચરબીજ ખાદ્ય પદાર્થ. ખોરાક તરીકે વપરાશમાં લેવાતું ઘી ગાય કે ભેંશના દૂધમાંથી મેળવવામાં આવે છે. માખણને તાવવાથી તેમાંનું પાણી બાષ્પીભવનથી દૂર થતાં જે બગરી સિવાયનું ચોખ્ખું પ્રવાહી રહે છે તેને ઘી કહેવામાં આવે છે. ઘીને આ રીતે ભેજ અને જીવાણુમુક્ત કરવામાં આવે છે. ભારત…
વધુ વાંચો >ઘુડખર
ઘુડખર : જુઓ ગધેડું.
વધુ વાંચો >ઘુમરિયો પ્રવાહ (eddy current)
ઘુમરિયો પ્રવાહ (eddy current) : ચુંબકીય ક્ષેત્રમાં કોઈ ધાતુ પરિભ્રમણ કરે અથવા તેને વર્તુળાકાર (circular) ચુંબકીય ક્ષેત્રમાં રાખવામાં આવે ત્યારે તેમાં ઉદભવતો પ્રેરિત વિદ્યુતપ્રવાહ (induced current). ધાતુને ચુંબકીય ક્ષેત્રમાં ઘુમાવવામાં આવે અથવા ચુંબકીય ક્ષેત્ર ઘૂમતું હોય ત્યારે આવા વિદ્યુતપ્રવાહનું પ્રેરણ થતું હોવાથી તેને ઘુમરિયો પ્રવાહ કહે છે. તેનો ખ્યાલ નીચેના…
વધુ વાંચો >ઘુર્યે, જી. એસ.
ઘુર્યે, જી. એસ. (જ. 12 ડિસેમ્બર 1893, માલવણ, રત્નાગિરિ જિલ્લો; અ. 28 ડિસેમ્બર 1983, મુંબઈ) : આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિ ધરાવતા ભારતીય સમાજશાસ્ત્રી. તેમનું આખું નામ ગોવિંદ સદાશિવ ઘુર્યે હતું. શરૂઆતનું શિક્ષણ મહારાષ્ટ્રના રત્નાગિરિ જિલ્લાના માલવણ ખાતે તથા ઉચ્ચ શિક્ષણ મુંબઈ અને જૂનાગઢમાં લીધું. મુંબઈ યુનિવર્સિટીની બી.એ.ની પરીક્ષામાં પ્રથમ વર્ગ પ્રાપ્ત કરી…
વધુ વાંચો >ઘુવડ (owl)
ઘુવડ (owl) : Strigiformes શ્રેણીનું નિશાચર શિકારી પક્ષી. દુનિયાભરમાં તે અપશકુનિયાળ ગણાય છે; પરંતુ વાસ્તવિક રીતે તે એક માનવોપયોગી પક્ષી છે; કારણ કે તે માનવસ્વાસ્થ્યને જોખમી ઉંદર, ઘૂસ અને કીટકનું ભક્ષણ કરી માનવને હાનિ થતી અટકાવે છે. નાનાં ઘુવડ, કીટક અને ઉંદર જેવાં અને મોટાં ઘુવડ સસલાં, ઘૂસ અને સાપ…
વધુ વાંચો >ઘુંમટ (ભૂસ્તરશાસ્ત્ર)
ઘુંમટ (ભૂસ્તરશાસ્ત્ર) : ગેડનો એક પ્રકાર. સ્તર કે સ્તરોનો સમૂહ નીચેથી ઉપર તરફ કાર્ય કરતાં દાબનાં વિરૂપક બળોની અસરને કારણે જ્યારે ગોળાઈમાં ઊંચકાય ત્યારે સ્તરો બધી બાજુએ કેન્દ્રત્યાગી નમનદિશાવાળા બને છે. આવા આકારમાં રચાતા ગેડપ્રકારને ઘુંમટ કે ઘુંમટ-ગેડ (domical fold) કહે છે. કચ્છમાં જુરા અને હબઈ ગામો નજીક જોવા મળતા…
વધુ વાંચો >ઘૂમલી
ઘૂમલી : જામનગર જિલ્લાના ભાણવડ તાલુકામાં બરડા ડુંગરની તળેટીમાં આવેલી પ્રાચીન નગરી. પશ્ચિમ સૌરાષ્ટ્રમાં આવેલ સૈંધવ રાજ્યની રાજધાની ભૂતાંબિલિકા કે ભૂતાંબિલી હતી. આગળ જતાં એને ભૂભૃત્યલ્લી કે ભૂમિલિકા કે ભૂમલિકા કહી છે, જે હાલની ઘૂમલી છે. ઘૂમલીનો સૈંધવ વંશ લગભગ 735થી 920 સુધી સત્તા ધરાવતો હતો. એ પછી ત્યાં જેઠવા…
વધુ વાંચો >